Leku-izenak

(...)
Ebroren ibarreko hiria, Lizarra merinerriaren hegoaldean kokatua. Egaren urgurutzetik hurbil. Haren mugapeak 21, 5 kilometro koadro ditu, Andosilla (N), Azkoien (E), Azagra (S) eta Calahorra (Errioxa) (SW) mugakide dituelarik. Geologiaz, bi eremu nabari dira: ekialdekoa, Oligozeno-Miozenoko kisu eta buztinak azalean dituena, eta W.ean Ebro eta Ega ibaiek elkar jotzean sorturiko uhamil lurrezko terrazak. Klima mediterraniar kontinental tankerakoa, hotz bero haundiekin. Arbola landaretza ia bakarra zalduetako erripa-espezieak eta basaberritzeko pinuak dira. Udalerri osotik (2.150 Ha.), 1984ean 1.395 Ha. landuak ziren, haietatik 1.029 lehor lurra eta 366 baratz lurra. 1991 gehixeago ziren lur landuak (1.427 Ha.), 1.001 lehor lurra eta 426 baratz lurra zirelarik. Hazkuntzarik garrantzitsuenak, hurrenez-hurren hauek ziren (hektareatan): lehor lurretan mahatsa (462), laboreak (145, haietatik 142 garagarra), almendrondoak (147) eta esparragoa (120; baratz lurretan frutarbolak (285), barazkariak (179) eta laborea (20). Ureztatzaile balderna bat badago, 1824eko ordenantzekin. Nekazaritza baliabide haundiak izateaz gain, San Adrián puntako herri industriala bilakatu da, landare kontserbak gailen direla, eta bai janarigintza eta ardandegiak, eta hurrena industria mekanikoak, oihalgintza eta beste zenbait. Industria: P. Moret analistak dioenez, ikusirik San Adrián de Palmasko elizan, Ebrotik hurbil, mirakulu asko gertatu zirela, Naxerako García Ordoñez kondeak Juliano de Almonacerri eman zizkion San Adrián de Palmako monastegia bere ondasunekin (1110). Pedro de calahorra apezpikuak eliza sagaratu nahi izan zuen, baina pedro de Roda Iruñeko apezpikuak galerazi zion. Ondoren auzia Erromara joan zen eta azkenik sendetsi zitzaion Almonasterioko elizari eta Iruñeko diozesiari San Adriango monasterioaren jabetza (GOÑI: Cat. ACP., n.111, 112). Juliano de Almonacerrek Iruñeko katedralaren alde bere ondasun emate agirian baliteke bere menpekotasunaren aitorpen bat egotea. Elizaren Santu zaindariak ematen dio izena herriari. Eliza Palma edo Palmas deitu parajean dago. Toponimian ohi denez, santu izen hutsa gailendu zitzaien besteei XIII. mendeaz geroz hiria, eliza eta gazteluaren izen gisa. Mairuei konkistaturik, Erregeren manupeko hiria zen; bertako nekazariek urtero ordaintzen zioten Erregeri petxa, garia, zekalea eta garagarra. Gaztelako armadak Erresuma konkistatzea herriak gora behera asko bizitu zituen, eta azkenean, eskualdeko beste zenbait hiri bezala, Beaumont, Leríngo konteen ondarea ugaldu zuen. Horiek, hiriaren jaun gisa, jurisdikzio zibil eta militarra erabiltzen zituzten izendatzen zituzten alkateen bitartez. San Adriángo markesa tituluak ez du loturarik Leríngo Konte eta Albako Dukeen leinuarekin. Gaztelako Karlos IIak (Nafarroako V.ak) sortu zuen Joaquín de Magallón y Beaumont, Tuterako noble leinu batekoarentzat (1696). haren ondorengo bat, José María de magallón, konfiantzako gizona izan zen José Bonaparte erregearen gortean; Armada napoleonikoa erretiradan hasi zelarik, San Adriángo markesa deserrira beharrean gertatu zen (1813) eta ondasunak konfiskatu zitzaizkion. Pertsonaia horrena da Nafarroako Museoan altxaturik dagoen erretratoa, Fancisco de Goyak pintatua (1804). Herriak jendez eta hirigintzaz ikaragarrizko aldaketa izan du, eskualdeko besteek ez bezalakoa. 562 biztanle zituen, hiri zaharrean parroki eliza zaharraren inguruan bilduak. 959 ziren mendea hastean. 2.000tik gora zituen 1940an eta handik aurrera etengabe haunditu da: 3.496 1960an; 4.111 1970ean: 4.362 1981ean; 5.138 1992an. Hortik herri berria erne da, eta ondorioz harentzat parroki eliza, udaletxea eta zerbitzuak sortu beharra.
(...)

(...)
DECRETO FORAL 253/1993, de 6 de septiembre, sobre la composición y denominaciones de la zonificación “Navarra 2000”
(...)