Leku-izenak

(...)
DECRETO FORAL 253/1993, de 6 de septiembre, sobre la composición y denominaciones de la zonificación “Navarra 2000”
(...)

(...)
Iruñeko merinerriko udalerria, foru komunitateko ipar-mendebaldean kokatua. Sei herri (Aroztegi, Beuntza, Beratsain, Eguarats, Eritze, Ziganda) eta hainbat etxagune (Amalain, Beuntza-Larrea, Egillor, Iriberri, Labaso) ditu osakide. Ibarra, batasun geografiko eta administratiboa den aldetik, 25,1 kilometro karratuko azalera du eta muga hauek: Ultzama (I eta IE), Odieta (E), Xulapain (H) eta Imotz (M). Ultzama ugaldeak erditik kurritzen du eta ur gehien-gehienak biltzen ditu. Honek ugariak dira, Nafarroa hezean sarturiko eskualdea baitugu, klima azpiatlantiarra eta 1.400dik 1.600 mm bitarteko euriteak dituena. Bertako landaredian hariztia eta pagadia dira espezie berezkoenak. Oihan berrietan, berriz, pinuak dira. "Lur pobrea da eta doi-doian ematen du bere 526 biztanleendako adina arto, olo, gari eta lekadun" irakurtzen dugu Historiaren Errege Akademiaren "Hiztegian" (1802). Liburu horren beste baieztapen bat: "bertakoen industria nagusia abeltzaintza da eta mandazaintza ere zerbait". Orduan udala ez zegoen gaur bezala eratua, eta bizirik zegoen gobernuko molde zaharra: herri bakoitzak erregidore bat buru, eta denek diputatu bat, guztiak urtebeterako hautatzen zirela. Ez zen udalerriko herribururik, Eritze izanagatik besteak baino erdialderago zegoen herria, baita zelaiena ere. Joan den mendearen erdialdean, Pascual Madozek nekazaritzarako lur iharraren aipua ekarri zuen berriz, larreak onirizten bazizkion ere azienda mota guztiarendako. Izan ere, ardiak, ahuntzak, behiak eta mandoak ibarreko aberaspide nagusiak ziren. Orduan ehiza larri eta ttiki ugaria zen. Abeltzaintzaren tradizioak bizirik dirau; are gehiago, laborantzako lurraren atal bat haren zerbitzuan dago, luzerna eta belaiak paratu baitira. Biztanleria 729 lagunekoa zen 1860an baina beheiti joan da mendearekin batera eta 1981ean 190 biztanle baizik ez ziren. HISTORIA: Atezko herrien historiaren gainean isiltasuna 1193an urratzen da, Santxo Jakintsuak foruak eman zizkienean "illos homines de Atez" direlakoei, erran nahi baita, herri hauetako biztanleei: Beuntza, Beuntza Larrea, Berroeta, Berasain, Iriberri, Ziganda, Labaso eta Aroztegi. L.J. Fortunek argitaratzerakoan zioenez, foruaren testua tartekatua izan zen, data beretan Imozkoei eman zitzaienarekin alderatuz gero ikusten den bezala. 1193ko foruak aipatzen du etxe bakoitzak Koroari pagatu behar zizkion zenbatekoak petxengatik eta bestelako zergengatik, hala nola "assadura", "iturria" eta "hueste" izenekoak. Halaber, arauak ematen ditu agintari administratiboen gainean: herri bakoitzean aguazil bat, eta epaiak, zergez salbuetsiak. Beste izen batzuekin, herriak gobernatzeko sistema hau XIX. mendearen erdialdea arte iraun zuen. Felipe III.a Evreuxkoak, herriek berek eskatuta, lehengo foruaren alderdi batzuk berretsi zituen 1338an, bereziki aguazil eta epaien zerga salbuespena, lehenagogoko errege batzuek eskatutakoa. HIZKUNTZA: 1935 baino lehen herritar gehienak euskaldunak ziren. Gaur egun bizilagun batzuk baizik ez dira gelditzen herri hizkuntza dakitenak. Bonaparteren sailkapenaren ariora, Atezko euskara iparraldeko goi-nafarrerari dagokio, Ultzamako azpieuskalkiari eta Lizasoko aldaerari. 1935ean ibarra arrunt euskalduna zen, baina hizkuntzaren atzerakada ikaragarria izan da mende erdia baino gehixeagotan. Gaur egun, Beuntzan eta Beratsainen, erran nahi baita, ibarreko iparraldeko azken herrietan, baizik ez da erabiltzen, eta bietan hiruretan hogei urtez goitikoek. Atezko toponimia guztiz euskalduna da eta eskualdeko mintzairaren ezaugarriak islatzen ditu, nahiz eta, espero zitekeen bezala, kontserbatzaileagoa izan, oro har. Agertzen diren fenomeno fonetikoen artean azpimarkatzekoa da bokal harmonia (Zigórdie Aroztegin; Iruzpégie, Gaztaindie eta Ugéldia Beratsainen, Eskernéko lizardiko itturríe Beuntzan...); baita e ixtea i bilakatuz txitxekari ahosabaikari baten aitzinean (itxekértia Beratsainen; Matxeneko itxondoa Beuntzan...). Aipatzekoak dira, baita ere, hortzetako leherkari ahoskabea ahosabaikari bihurtze automatikoa i bokalaren ondotik (Itturriko bidea; Uspeleko itturrie Beuntzan) eta s- > tx- bilakatzea (Sebilleneko ilarrea > Txibilleneko ilarria; Sorbaldeneko borda > Txoandeneko borda...) Morfosintaxira joz, deklinabidean azpimarkatzen ahal dugu genitibo singularraren morfema -ain (Apezain alorra Beuntzan), -s moduko instrumentala eta -ki soziatiboa. Halaber, -eta atzizki toponimikoa murriztu eta -ta bilakatzea (Axalxuloeta > Axalxulóta Beuntzan) aipa daiteke, baita erlatiboen agerpena ere, arruntak, bertzalde, beste herri aunitzetan ere (Gurutzenea Beuntzan > Gurutzedenea. Cf. Ganbeladenea Zigandan, 1893an). Azentuazioari dagokionez, joera dago toponimoak azkenaurreko silaban azentuatzeko (Otsaúrke, Xara, Galbatokiéta Beratsainen), halako moldez non, toponimoak artikulua duenean, gorunzko diptongosail bat sortzen baitituzte, hagitz berezkoak: (Ugeldia [ugéldjia]; Salketako bidia [bàlketáko bídja], Beratsainen; Zigordie [sigórdja], Aroztegin...). Hori ez da beti ere gertatzen, batzuetan azentua lekuz aldatzen baita (Gesálde / Gesaldéa, Iriberrin; Bordabúru / Bordaburúe, Baratsainen...). Nolanahi ere, azentua paroxitonoa da gehienetan, eta hori ez da harritzekoa, zeren eta, erran dugun bezala, Atezko mintzaira Ultzamako euskalkiari baitagokio.
(...)

(...)
231. ALDIZKARIA - 2013ko azaroaren 29a // 1. NAFARROAKO FORU KOMUNITATEA // 1.7. BESTELAKOAK // ERABAKIA, Nafarroako Gobernuak 2013ko azaroaren 20an hartua, hurrengo toki entitateen euskarazko izen ofizialak ezartzen dituena: Atetz eta Leatxe udalerriak, Atezko udalerriko Aroztegi, Beratsain, Beuntza, Ziganda eta Eritzegoiti kontzejuak; Berriobeitiko udalerriko Aitzoain, Artika, Berriobeiti, Berriogoiti eta Lotza kontzejuak; Odietako udalerriko Gendulain eta Ostitz kontzejuak; eta Atezko udalerriko Egillor populazio entitatea. Orobat, Etxarri Aranatz, Oiz, Uharte Arakil eta Urrozko udalerrien izen ofizialak finkatzen dira, baita Orbaizetako udalerriko Orbaizetako Ola populazio entitatearena ere. // Nafarroako Toki Administrazioari buruzko uztailaren 2ko 6/1990 Foru Legearen 21.2 artikuluak ezartzen du, udalerrietako izenetan euskara nola erabili zehazteko, Euskarari buruzko abenduaren 15eko 18/1986 Foru Legean xedatutakoari jarraituko zaiola. // Euskarari buruzko Foru Legearen 8. artikuluak xedatzen du Foru Komunitateko toponimoek gaztelaniaz eta euskaraz izanen dutela izen ofiziala, artikulu horretan berean adierazitako arauei jarraituz eta foru legean ezarritako eremuen arabera. Eta haren 2. idatz-zatiak aipatzen du Nafarroako Gobernuari dagokiola toponimo horiek zehaztea, aldez aurretik Euskaltzaindiaren txostena ikusita, eta horren berri Nafarroako Parlamentuari eman beharko zaiola. // Nafarroako Gobernuak, zenbait foru dekreturen bidez, eremu euskalduneko herrien eta eremu mistoko eta ez-euskalduneko herri batzuen izen ofizialak zehaztu ditu. Horretaz gain, irailaren 12ko 270/1991 Foru Dekretuaren bidez, Euskarari buruzko Foru Legearen babesean onetsitako izen ofizialen erabilera arautu zuen. // Atezko eta Leatxeko udalek, Atezko udalerriko Aroztegi, Beratsain, Beuntza, Ziganda eta Eritzegoitiko kontzejuek, Berriobeitiko udalerriko Aitzoain, Artika, Berriobeiti, Berriogoiti eta Lotzako kontzejuek eta Odietako udalerriko Gendulain eta Ostizko kontzejuek egina dute eskaera; gainera, Euskaltzaindiak aginduzko txostena emana duenez, bidezko da herri horien izen ofizialak finkatzea, Euskarari buruzko Foru Legearen 8.3 artikuluaren ondorioetarako. // Bestetik, urtarrilaren 19ko 16/1989 Foru Dekretuak Nafarroako euskal eremuko toponimoen izen ofizialak jaso zituen eta, geroago, Euskaltzaindiak udalerrien izendegiak berrikusi zituen; Nafarroako Foru Komunitateari dagokiona 2009ko maiatzaren 29an onetsi zen eta Euskaltzaindiaren 155. arau gisa argitaratu zen; hortaz, Etxarri Aranazko, Oizko, Urrozko eta Uharte Arakilgo udalek beren toponimoak arau horri egokitzeko eskatu dute eta, horrenbestez, bidezko da haien ofizialak egokitzea. // Orobat, Nafarroako Gobernuaren 2010eko abenduaren 27ko Erabakiaren bidez, Orbaitzetako udalerriaren izena Orbaizetara aldatzea xedatu zen; hori dela eta, bidezko da bere Orbaizetako Ola populazio entitatearen izena egokitzea. // Horrenbestez, Nafarroako Gobernuak, Hezkuntzako kontseilariak proposaturik, // ERABAKI DU: // 1. Euskarazko izen ofizial hauek ezartzea: Atez udalerriarena Atetz da, Leachearena Leatxe; Arósteguiko kontzejuarena Aroztegi, Berasáinena Beratsain, Beunzarena Beuntza, Cigandarena Ziganda eta Ericerena Eritzegoiti, horiek guztiak Atezko udalerrian; Aizoáingo kontzejuarena Aitzoain da, Articarena Artika, Berrioplanorena Berriobeiti, Berrisosusorena Berrigoiti da eta Loza Lotza da, horiek guztiak Berriobeitiko udalerrian; Guenduláingo kontzejuarena Gendulain da eta Ostiz Ostitz da, biak Odietako udalerrian; eta Eguíllor populazio entitatearena Egillor da, Atezko udalerrian. // 2. Etxarri Aranatz, Oiz, Uharte Arakil eta Urrozko udalerrien izen ofizialak finkatzea, baita Orbaizetako udalerriko Orbaizetako Ola populazio entitatearena ere. // 3. Erabaki hau Nafarroako Aldizkari Ofizialean argitaratzea. // 4. Erabaki honek Nafarroako Aldizkari Ofizialean argitaratu eta biharamunean izanen ditu ondorioak. // 5. Nafarroako Parlamentuari erabaki honen berri ematea. // Iruñean, 2013ko azaroaren 20an.–Nafarroako Gobernuko kontseilari eta idazkaria, F. Javier Morrás Iturmendi. // Iragarkiaren kodea: F1316369
(...)