Leku-izenak

(...)
Decreto Foral 16/1989, de 19 de enero, por el que se determina la denominación oficial de los topónimos de la zona vascófona de Navarra. // Artículo único. La denominación oficial de los topónimos de la zona vascófona de Navarra que se relacionan en el Anexo a este Decreto Foral será la legal a todos los efectos dentro del territorio de la Comunidad Foral. // DISPOSICIONES FINALES // 1ª. Se faculta al Consejero de Presidencia e Interior para dictar las disposiciones precisas para el desarrollo y aplicación de este Decreto Foral. // 2ª. Este Decreto Foral entrará en vigor el día siguiente al de su publicación en el "Boletín Oficial" de Navarra. // ANEXO // DENOMINACIÓN OFICIAL DE TOPÓNIMOS DE LA ZONA VASCÓFONA DE NAVARRA // NAFARROAKO HERRI IZENDEGIA // I. Zona Vascófona / I. Euskal Eremua [...] BASABURUA
(...)

(...)
DECRETO FORAL 253/1993, de 6 de septiembre, sobre la composición y denominaciones de la zonificación “Navarra 2000”
(...)

(...)
Ibar eta udal hau Iruñeko merinerriko ipar-mendebaldean dago kokaturik. Herri hauek osatzen dute: Aizarotz, Arrarats, Udabe-Beramendi, Erbiti, Beruete, Gartzaron, Ihaben, Itsaso, Igoa, Jauntsarats (herriburua) eta Orokieta. Udal mugapeak (83,5 kilometro karratu) muga hauek ditu: Leitza (IM), Eskurra (IM), Eratsun, Saldias (I) eta Labaien (IE), Atlantikoko isurialdean, eta Ultzama (E), Imotz (H) eta Larraun (M), Mediterraneo aldekoan. Iparraldean, mendi sail batek eratzen du uraren banalerroa; 1.100 metro baino gehiago egiten du haren bazkarrak eta gailurra Ireberren du (1.202 m). Ipar-mendebaldeko urak baizik ez dira Bizkaiko itsasora isurtzen; gainerakoek Mediterraneora egiten dute Basaburua ibaiaren bitartez. Hura Ultzamatik heldu da, arku bat marrazten du ibarreko hegoaldetik eta Larraun ibaiarekin bat egiten du Urritzan, eskuin aldetik iparraldeko mendietatik datozen hainbat errekaren urak biltzen dituela. Klima azpiatlantiarra du, hagitz hezea. Landaredia ere halaberekoa da eta hartan pagoak dira nagusi (4.000 Ha.) bestelako espezieen aldean, hala nola haritz motza (765 Ha.) Oihan berrietan larizio pinuak daude. Azalerako 8.350 Ha-etarik erdiak baino gehiago (% 64,7), oihanak dira (5.351 Ha.) Horren ondotik, larreak heldu dira (2.647 Ha.) Laborantzak, osotara, azalearen ehuneko 1,6 baizik ez zuen harrapatzen 1984an. Madozen Hiztegiaren ariora, XIX. mendean "nahikoa gari, garagar, arto, baba ttiki eta zalge, eta gaztaino asko", ekoizten zituen, baita larre bikainak ere, behi, mando, behor, ardi eta ahuntz azienda ugariaren bazkatoki". Gaur egun ere, abelzaintza garrantzitsua da beti ibarreko ekonomian; 1988ko zentsuan 3.070 behi buru ageri dira, batez ere esnedunak, 3.311 ardi eta 1.626 zerri, eta gainera hegaztiendako hainbat ustiategi. HISTORIA: Historiaurrean alderdi hau jendeztatuta zegoela egiaztatzen dute Arraratsen, Berueten eta Igoan diren trikuharriek. Ibarrari "Basaburua Mayor" edo "Basaburua de lus" esan zitzaion (1268), "Basa-burua de Sus" delakoa (Ezkurra, Eratsun, Saldias, Beintza eta Labaien) baino hegoalderago dagoelako, hori itsas mailatik beherago baitago, baina "barrenekoaren" iparraldean. Bertako herriek barruti administratiboa osatu bazuten ere, kontzeju bakoitzak autonomiari eutsi zion, gobernuan nork bere erregidorea zuela buru. Koroaren jaurerria izanik, errege Santxo Jakintsuak petxa eta "kaloniez" salbuetsi zituen bertako laborari edo bilauak, eta xedatu zuen "meus villanus propius" bakoitzak 4 sos ordain zitzan maiatzeko azken astean, eta 4 erregu olo, berriz, abuztuko Andre Mariarekin. Halaber, hainbat tasa aipatzen du alargunentzat eta infantzoien "excusato" eta etxetiarrentzat (1292). Beruetarrak petxa horietatik libre gelditu ziren Koroari 400 dukateko oparia egin ziotelako (1639). 1366ko erregistroen ariora, ibarrak bizilagunen etxe edo sutondo kopuru hau zuen: Berueten, 24; Itsason, 10; Erbitin, 9; Igoan eta Orokietan, 9na; Arraratsen, 7; Gartzaronen, 5; Beramendin, 4; Ihabenen, 4; Udaben, 3; Aizarotz, 2. Jauntsarats ez da agertzen, ezta gero "herri hustutzat" hartuko diren beste batzuk ere: Amagi, kasurako, ibarreko mendebaldean zegoen eta bertako lurrak Aldatz (Larraun), Beruete eta Itsasokoen probetxamendu ziren; Burniz, Burunz edo Buriza, berriz, Itsasori lotua, San Joango ordenaren jabego zen (1249), eta Salbatore ermita atxiki zuen XIX. mendea arte; Egozkue, Berueteko Kontzejuak erosi zuen 1416an; Ezkizaburu, 1268an aipatua, etxagune baten izena zen beti 1860an; Ursu edo Ursua izenetik "Ursuko eliza" gelditzen zen Gartzaronen (1800). Litekeena da "herri hustu" horietariko batzuk etxagune soilak izatea, ez kontzejuaren ez parrokiaren maila ez zutenak. Lehenagoko denboretan meatzaritza erroturik egon zen hemen, baita burdinolak ere. Arraraskoen artean Aizarozkoa egon zen, XVIII eta XIX. mendeetan esku partikularretan egon zena. Beste batzuk izan ziren, hala nola, Gartzarongoa, Igoakoa eta, bereziki, Orokietakoa, denetan ezagunena eta garrantzitsuena. Han, XIX. mendearen erdialdean, 1.560 kintal metriko ekoizten zuen urtean, "catalunyar" era erabiliz. Burdinolen ustiapenak haietarako erregaia egin beharra ekarri zuen, erran nahi baita, oihanetan egindako ikatza, egurra "lantegietan" erretzeko ohiko sistemaren bitartez. Ur-tirek eraginda hainbat irin-errota izan ziren Berueten (bi), Gartzaronen, Igoen eta Udaben. Orokietako deskalabrua azken karlistadaren ataria izan zen. Hartan Karlos VII. erregegaiaren bolondresak ezustean harrapatu eta desegin zituen Moriones jeneralaren armadak. Hori dela eta, Orokietako markesaren titulua eman zion Alfontso XII.ak, 1875ean. Demografia aldetik biztanleriak nabarmen behera egin du azken hamarkadetan, 1860koaren (2.666 biztanle) eta mende hasierakoaren (1.497) azpi-azpitik. 1970ko zentsuan 1.115 agertzen dira; 1981 ekoan, 850, eta 1992koan, 735 (Arraratsen, 51; Berueten, 196; Gartzaronen, 77; Igoan, 65; Ihabenen, 47; Itsaon, 64; Jauntsaratsen, 32; Orokieta-Erbitin 126; Udabe-Beramendin, 11; beste entitateetan, 11). HIZKUNTZA: aipagarria da, hizkuntzalariendako azteargai eta ikergai, Ultzamaren eta Basaburuaren artean zenbait alderdi, nabarmenetan dagoen aldaera isoglosikoa, hala nola errotazismoan diptongazioan, /j/ ahoskapenean... Baita azentuazio diferentea ere Basaburuan berean toki baletik bestera. Funtsean, nolako pasabidea den elkialdeko euskalkietatik mendebaldekoetara, giltetariko bat hemen izan daiteke. Seguraski Autzatik beretik (Ultzama) hasi eta Erbiti-Orokieta edo Gartzaronaino, hemengo euskara "zubi-hizkuntzatzat" jo liteke. Berriki argitaratu da eskualdeko hizkera aztertzen duen Orreaga Ibarraren doktoradutza-tesia, Ultzamako Hizkera.
(...)