Leku-izenak

(...)
En otro [documento de San Millán] de 1093, nº 281: Ego igitur domna Tecla cometissa [...] entre los confirmantes tenemos [...] Monnio Monnioz de Leona (57. oharra, 91. or.: Llorente: Munio Munnioz de Letona, nº 79) fidiator [...] En el doc. 281 de San Millán, véase § 15, llama la atención el topónimo Leona en Monnio Monnioz de Leona fidiator, que formalmente se podría corresponder con el actual Lejona, vasc. Leioa con caída de -n- intervocálica. cuya forma no llevaría [j], lo que también sucede con el nombre de la provincia de León, que procede de Legione
(...)

(...)
LEJONA, PLEITO EJECUTIVO
(...)

(...)
LEJONA, CONCURSO DE ACREEDORES
(...)

(...)
LEJONA, PLEITO EJECUTIVO
(...)

(...)
LEJONA, CONCURSO DE ACREEDORES
(...)

(...)
LEJONA, CONCURSO DE ACREEDORES
(...)

(...)
LEJONA, ESCRITURA DE VENTA
(...)

(...)
LEJONA, PLEITO ORDINARIO
(...)

(...)
LEJONA, PLEITO ORDINARIO
(...)

(...)
LEJONA, CONCURSO DE ACREEDORES
(...)

(...)
LEJONA, PLEITO EJECUTIVO
(...)

(...)
LEJONA, EXPEDIENTE DE QUITA Y ESPERA
(...)

(...)
Pueblos de Vizcaya (aneja de Erandio)
(...)

(...)
anteig. de la mer. de Uribe, señ. de Vizcaya, ob. de Calahorra, á 2 leguas escasas de Bilbao. Confina por n. con Berango y Guecho, por e. y s. con Erandio y por o. con el mismo Guecho y el brazo de mar que desde Portugalete baxa á Bilbao, el qual tambien la baña en parte por s., separándola del concejo de Sestao. Tiene 2 fieles regidores: su poblacion es de 522 personas que contribuyen por 47 3/4 fogueras y disfruta el 46.º voto y asiento en las juntas generales de Guernica. Hay 2 molinos, uno de ellos con marea de quatro piedras, 2 ermitas dedicadas á nuestra Señora y S. Bartolomé y una parroquia con la advocacion de S. Juan Bautista, anexo de la de Erandio, para cuyo servicio hay un cabildo de quatro beneficiados, de los quales 3 residen en la matriz y uno en el anexo. De ellos son 2 de racion entera y 2 de media; pero está executoriado que á la muerte de los 2 primeros se dividan sus beneficios, de modo que queden 6 beneficiados iguales, de los que han de residir 2 en Lexona. Presenta estas piezas el marques de Mortára, dividiendo éste los diezmos con el dueño de la casa solar de Martiartu. La iglesia fué fundada en eremitorio el año de 1526, habiendo precedido pleyto entre sus vecinos y los beneficiados de Erandio, auxiliados éstos del patrono D. Juan Alonso de Muxica, que se dirimió por sentencia compromisaria de 3 de octubre de dicho año, y aunque en esta sentencia se ordenó que los entierros habian de hacerse en Erandio y habian de asistir aquí tambien los vecinos de Lexona á misa las festividades de Candelaria, Corpus Christi y Anunciacion de nuestra Señora, se abolió por costumbre contraria, á causa sin duda de la distancia. G. A.
(...)

(...)
LEJONA, EXPEDIENTE DE COMPULSA
(...)

(...)
Censo x[ene]ral del Numero de Almas que se hallan en la Anteig[lesi]a de Lejona [beste esku batez, modernoa: año de 1825] [...] Estado de Poblacion de la Anteig[lesi]a de Lejona [...] Lejona Diz[iemb]re 20 de 1825. // Por el El [sic] Fiel Regidor q[u]e no sabe firmar y por su orden. // Juan Man[ue]l de Lotina
(...)

(...)
Lejona / [FOGUERAS:] 71
(...)

(...)
LEJONA, CONCURSO DE ACREEDORES
(...)

(...)
DISTRITOS [...] BILBAO [...] PUEBLOS [...] Lejona, Renta líquida (RS. VN.): 11251, Número de vecinos: 99
(...)

(...)
Con sus pertenecidos
(...)

(...)
LEJONA, ACTO DE CONCILIACION
(...)

(...)
En este punto se encuentra el mojón nº 1 del deslinde entre Leioa y Erandio
(...)

(...)
Lejona (Vizc.), pop. Luxu (S. de Altube, Eusko Jakintza 1, 1947, p. 296). [x oharra: “Fonética y etimología euskéricas”, 29-33, 295-304]
(...)

(...)
Dialecto vizcaíno
(...)

(...)
Merino Urrutia jaunak zehatz argitu du Oja hori Ohia-tik datorrela. Beraz, jotaren erdal aldakuntzagatik beste era batera esaten bada ere, nik uste, ortografia bere lekuan utzi behar genuke eta *olguzkera Bizkaiko zenbait eskualdetan, Nafarroan eta Ifarraldean egiten den bezala egin. "X" erabiltze hori gezurrezkoa irud itzen zait, Lejo(n)a Lexo(n) idaztea bezalaxe, bertakoek Lejoa esaten badute alemanek bezala olguztuaz. Guk ez dadukagu errurik gaztelaniak bere bide bakar bat hartu badu j-ren kasuan. Neuk ere x-ekin idatzi izan badut orain arte, hemendik aurrera Errioja idatziko dut [...] 372,09 km2-tan, [Bilbo Handia izeneko eskualdeak] 25 herri hartzen ditu, 19 udaletan: Bilbo, bere barrutian Erandio, Sondika, Lojua, Derio eta Zamudio dituelarik; Barakaldo, Alonsotegi beraganatua duelarik; Trapaga (San Salvador del Valle de Trápaga), Sestao, Santurtze, Ortuella, Portugalete, Abanto-Zierbana, Muskiz, Basauri, Arrigorriaga, Etxebarri, Zaratamo, Galdakano, Larrabetzua, Lezama, Lejona, Berango eta Getxo [...] Eskualde honek, ezeren faltarik badu, bide *azpiegiturarena du; eta hortarako behar dituen miloeak joan bai baina etorri ez datozkio, oso urri, eta noizean behin, ezik. Aideportu, autobide, ingurubide, trenbide, metrotrenbide, eta abar egiteke. Azkenean, tekniko eta denen iritzien aurka, Aideko Ministerioak Aideportua Sondikan bertan handitzea erabaki du, hainbeste miloe kostatako Asuako hirigintza ezereztuaz, eta egin berri dagoen Lejonako Unibertsitateari buruhauste ugari jarriaz
(...)

(...)
En el doc. 281 de San Millán, véase § 15, llama la atención el topónimo Leona en Monnio Monnioz de Leona fidiator, que formalmente se podría corresponder con el actual Lejona, vasc. Leioa con caída de -n- intervocálica. cuya forma no llevaría [j], lo que también sucede con el nombre de la provincia de León, que procede de Legione [...] Ubieto no ha publicado todavía la documentación correspondiente a la fecha con la que en la edición de Serrano aparece Leona
(...)

(...)
061-06 120
(...)

(...)
Leioa udalerriaren izena // LEIOA UDALERRI izenaz hitz bi esatea ezinbesteko ikusten dugu lan honetan, bereziki Lejona eta Leioa aldaeren arteko ezberdintasunak hobeto ulertu eta erabilerak zuzentze aldera. // Udalak 1979an Leioa izena udalerriaren izen bakar eta ofizialtzat onartu zuen, Euskal Autonomia Erkidegoan beste hainbat udalerrik egin zuten bezalaxe. Izen bera izanik, izen horren eboluzio bikoitza ofiziala izateak alferrikako bikoizketa eta nahasmena ekar zezakeela ikusirik, Udalak, nazioarteko usadioei jarraituz, leku bat izen bat, izen bakarra hautatu zuen, eta jatorrizko hizkuntzari, euskarari alegia, eman zion lehentasuna. // Toponimoaren jatorrizko forma osoa, *Leiona izango zen eta handik sortu zen gaztelaniaz erabili izan den Lejona, hastapenetan Lexona idatzita, eta euskarazko Leioa, Lujua eta Loiu izenekin gertatu bezala. Jauregi toponimoa dugu esandakoaren adibide argia ere, izan ere inguru honetan Yeuri esaten diote Jauregi izeneko etxaldeari, “j” grafiaren bertako ahoskera zainduz. // Era berean, gogoratu beharra dugu euskararen ibilbide diakronikoan eta fonetika historikoan normala izan dela lenis deituriko bokal arteko -n- sudurkariaren galera, berezko joera naturala da eta hainbat latinezko mailegu eta hitzetan topatzen dugu: katea (catena), bolua (molinum) eta abar. Ugariagoak dira, halere, leku-izenetan gertatutako adibideak: Galdakao (Galdácano), Lemoa (Lemona), Lemoiz (Lemoniz) eta, besteak beste, Sopela (Sopelana). Baina Leioa toponimoaren antzekotasun handia duen beste leku-izen bat dugu, Arrigorriaga eta Bilboko auzoa den Buia izena hain zuzen ere, erromantzezko aldaerak Bujana eman baitu eta euskarazkoak Buia. // Jakina, euskarak izan duen bazterketa administrazioan eta idatziz erabilia ez izateak euskarazko forma horren dokumentaziorik eza edo dokumentazio eskasia ekarri du. Hala ere, Leioaren kasuan toponimia historikoaren ikerketa honek agerian utzi du bertako herritarrek euskarazko forma erabiltzen zutela normaltasunez, eta horrela erakusten digute toponimia txikian topatutako forma hauek: Leyoa solo (1865 Leioako Udal Agiritegia) eta Leyoasolo (1899 LUA). // Leioagoitia izeneko etxaldearen ahozko formak ere, ahoz Leyunti formaz ezaguna, eta Leyúntegui (1891, LUA) edo Leyunti (1899 LUA) formez dokumentatua, agerian uzten du euskarazko erabilera zela nagusia. Dokumentazioari so eginez gero, ordea, Lejonagoitia bezalako formak nagusitzen dira, baina forma horiek ez diote benetako erabilerari erantzuten, eskribauek faltsututakoak baitziren, ahoz heldu zaigun ahoskerak argi erakusten digun bezala. Gure irudiko Leionagoitia > Leioagoitia aldaketa gauzatzean desagertutako -n-ak eragin zion -a bokalari, sudurkari eginez, eta gero birsortu egin zen. Hau ez da gertaera bitxia, eta, esaterako, Arenatza toponimo zaharretik Areatza eta Areantza sortu dira. Beraz *Leio(an)goitia sortu zen eta handik ahoz erabiltzen den Leyunti. // Etimologiari dagokionez, Iturriza bezalako historia ikertzaile zenbaitzuek leiho eta ona hitz elkarketa proposatu duten arren, dokumentazioak argi erakusten du etimologia horrek ez duela oinarririk. J. Caro Barojaren ustez, izen honetan ezagutzen ez dugun pertsona izena eta Lemoa eta Sopela izenetan dugun -ana atzizkia ditugu. Horrelako izenak Erromatar Garai berantiarrean eta Goi Erdi Aroan etxalde edo fundus izendatzean sortu ziren
(...)