Leku-izenak

(...)
297. paragrafoa.- guti, gutxi «pequeño» «poco»; García gutia (Nav., 1207), Johannes Guchia (Fitero, hacia 1200, Luchaire); Gachi, Goti, Guchi. Como adivinó Luchaire, aunque el único sentido atestiguado para la palabra es el de «poco(s)», ésta hubo de significar «pequeño» anteriormente: para el cambio semántico se puede comparar común txiki, etc. «pequeño», ronc. txikí «poco(s)». Algunos piensan que en ap. como Ibarguchi, Olazagutia, etc., se trata de una var. de goiti. El valor «pequeño, chico» de guti, etc. está demostrado por diferentes textos. En Alava, 1257, Gamarraguchia. hoy Gamorra menor, Huriuarriguchia, después Ullibarriguchi. Ap. Sagastigutia, Guip. 1572. De Olazagutia en Nav. vasc. Olazti, no he acertado a hallar documentación. 485. paragrafoa.- *olatza, olatze, der. de ol(h)a. El único testimonio directo que conozco de la existencia de esa voz es el compuesto beiolatza «albergue de vacas», que Fray J. A. de Lizarralde recoge entre las voces pastoriles empleadas en la zona del monte Artia, en los alrededores del santuario de Aranzazu (AEF, 1926, pág. 136): Olaza, Olazabarren, Olazagoitia, Olazaguirre, Olazaran; Araboalaza, Apaolaza, Aseguinolaza, Betolaza, Estiolaza, Ostolaza, Retolaza. Un topónimo Saueriolatze, in Aralarre, en un doc. navarro de hacia 1150.
(...)

(...)
Otros ejemplos de derivación de OLG + A u OLG + TZA, *OLGA > *OLG'A > OLYA > OLIA […] *OLGA GOITIA > *OLZAGOITIA > por desdoblamiento OL(A)ZAGOITIA, hoy Olazagutia, Nab. […] En cuanto a los escrúpulos por falta de sintaxis en esta traducción, ténganse en cuenta voces como "Garay-olza'' y "Goitiolza", citadas aquí, "Goitisolo", etc., en que se anteponen elementos que siempre se posponen como en el *Olzagoitia antes referido
(...)

(...)
Lengo batez emen esan bezala, -di atzizkiaz xehetasun zonbait bildu ditut, eta zuen baimenarekin irakurriko. -Di botanika atzizkia? Galdera nagusia auxe izango litzake. Au zen, izan ere, gure zuzendari jaunak eskatu zigun azterketa. // Alare, joera asko ditu atzizki onek eta banaka banaka aipatu beharra izango ditugu. [...] 6.- ZUGAITZ EZ DIRENAK [...] Zugaitzez landako itzetan ere zernahi joskera mota ba da. Goazen pixkaka: // c) -ti azizkiarekin diren erriak. // Erviti // Cilveti // Gorriti // Unciti // Olazti // Zuasti // Arratia // Arruti // Artieda // Loiti (portua) // Isasti
(...)

(...)
Nafarroako euskal leku-izenen zerrenda, bai udalena eta bai auzoena, egin berri du Euskaltzaindiak bertako Gobernuaren eskabidez, euskaraz mintzatzerakoan toponymoak nola erabili finkatzen dela. Eta zenbait kasutan lehen emaniko forma laburtuak gaitzetsi gabe osoagoak hobestera jo da, nik neurorrek hala bultzatu bainuen, zeren memoria kulturala hobeto zaindu behar dugula uste baitut, eta maiz administrazioko dokumentazioaren eraginez forma zaharragoak eta euskaldunentzat garden direnak gorde baitira. Horretara Olatzagutia hobetsi da Olazti-ren lekuan, Olatza tipia erran nahi baitu, berdin Otsagabia, osorik, Otsagi laburtua forma arrunt moduan gaitzetsi gabe, eta abar.
(...)

(...)
Gainera erran behar da Olatze / Olatza forma zaharrek normalki ez dutela hasierako o-rik galdu izan bakarkajoanez gero edo ondorik beste zerbait dutela, cfr. Olatzagutia, laburturik Olazti
(...)

(...)
OLATZAGUTIA Sakanako Guaixe aldizkaritik galdegin dute herriaren izena Olazagutia ala Olatzagutia den eta Euskaltzaindiak izan dituen arrazoiak bata ala bestea hobesteko. Aldi berean, jakin nahi dute Euskaltzaindiaren erabakiak duen eragina izen ofizialean. Erantzuna: Euskaltzaindiak, Nafarroako Gobernuak hala eskatuta, Nafarroako herri izendegiaren proposamena egin zuenean, honako bi aldaera hauek proposatu zituen eta hurrenkera honetan: 1. Olatzagutia, 2. Olazti. (Ikus Nafarroako herri izendegia / Nomenclátor euskérico de Navarra, Euskaltzaindia-Gobierno de Navarra, 1990). Olatzagutia-ren esanahia honako hau da: Olatza ‘saroi’ (Burundan) + guti ‘txiki’ + -a artikulua. Guti hitza ezaguna da toponimian esanahi horrekin, adibidez, Gamarragutxia ‘Gamarra Menor’ eta Miñaogutxi ‘Miñano Menor’ (biak Araban). Dokumentazio zaharra Olatzagutia forma osoaren alde mintzo da: Holaçagutia 1268, Olaçagutia 1350, Olacegutia 1366, Olaçagoytia 1575-1751. (Ikus J. M. Jimeno Juríoren lekukoak goian aipatutako Nafarroako herri izendegia / Nomenclátor euskérico de Navarra eta Diccionario histórico de los municipios de Navarra II, Pamiela, 2004 liburuetan). Olazti aldaera Olatzagutia forma osoaren ahoskera herrikoiaren ondorioa da, XIX. mendean ageri dena: Olaztisaroy, 1847. Bilakaera hori bokal arteko –g– ezabatzearen ondorioa da eta gertakari hori erabat arrunta da euskaraz, oraindik gehiago hitz konposatuetan –dagokigun kasuan gertatzen den bezala–, (Olatza + guti). Kontuan izatekoa da antzeko bilakaerak edo izen laburtuak oraindik arruntagoak direla euskararen kasuan, esaterako: Larrasoaña > Lasuin, Lizarragabengoa > Lixarrango, Mugiro > Muiro, Otsagabia > Otsagi, Saragueta > Sauta, etab. Soziolinguistikoki esplikazio errazekoak dira, gure hizkuntza duela gutxi arte ez delako ofiziala izan, kultura bideetatik kanpo egon delako, eskoletan irakatsi ez delako, hedabideetan present izan ez delako, etab. Euskaltzaindiak forma osoen alde egin du eta, kasuren batean, bigarren aldaera ere eman izan du, soziolinguistikoki (izan) duen presentziagatik. Hori dela eta, eman zituen 1990eko argitalpenean 1. Olatzagutia, 2. Olazti; 1. Orbaitzeta, 2. Orbaizta; 1. Otsagabia, 2. Otsagi. Euskaltzaindiaren Onomastika batzordeak etengabe segitzen du ikerketa lanetan eta gero eta argiago ikusten ari da forma osoen alde egin behar dela, forma horiek ez baldin badira oso zaharkituak, behintzat. Hori gertazten da, adibidez, Jaurrieta herriaren Eiaurrieta, 1068 edo Ihaurrieta, 1268 formekin. Baztertu dira hain aspaldikoak izateagatik. Horrengatik guztiarengatik, Onomastika batzordeak 2001ean Nafarroako herri izendegia berrikusi zuenean, Olatzagutia forma osoa berretsi zuen (Orbaizeta eta Otsagabia bezalaxe). Horren ondorioz ageri dira forma oso horiek Euskaltzaindiaren web orrian. Dena dela, kontuan izan behar da gauza bat dela izen jasoa, kartel, agiri, eta dokumentazioan idatziz erabili behar dena, eta bertzea izen horren ahozko erabilera. Zentzu honetan, Olazti erabiltzea erabat normala litzateke, beste hainbat lekutan bertako izen laburtua erabiltzen duten bezalaxe, hala nola, Doneztun (Donezteben) bizi da; Elgorrikoa (Elgorriagakoa) da; Goizutan (Goizuetan) dago; Ittundik (Iturendik) dator; Urdinera (Urdiainera) doa, etab. Gertakari hau, bestalde, oso arrunta da hizkuntza guztietan: Granada > Granáa, Portugalete > Portu, San Francisco > Frisco... Azkenik, argitu beharrekoa da Euskaltzaindia Nafarroan euskara gaietarako aholkulari ofiziala dela eta, hortaz, proposamenak egiteko erakunde ofiziala (Ikus 18/1986 Euskararen Foru Legearen 8. artikulua). Proposatzen dituen izenak ofizial bihurtzea, ordea, ez dago Euskaltzaindiaren esku, horretarako eskumenik ez duelako. Ofizialtasuna legeztapenen bitartez lortzen da. Legeak egitea Parlamentuari dagokio eta Gobernuari eta Udalei lege horiek garatzea, betetzea eta betearaztea. Zuen galderaren erantzun argigarri delakoan, har ezazu, honekin batera nire agurrik zintzoena. Iruñean, 2004ko irailaren 14an. Andres Iñigo, Euskaltzaindiaren Nafarroako ordezkaria.
(...)

(...)
Nombres que hacen referencia a la situación de la localidad o son descriptivos (...) Descriptivo es Olatzagutia, reducido a Olazti en el uso oral vasco, de olatza (< ola 'cabaña') más sufijo -tza locativo, más gutia 'pequeña'; es algo así como 'la pequeña majada'. Oibar, Aibar en castellano, tiene como segundo elemento ibar 'valle', común en toponimia: Erroibar, Esteribar, Ibargoiti, Olloibar... Oibar es un topónimo que se repite, lo que hace pensar que se trata de un apelativo que posteriormente se lexicalizó: Oibar (despoblado de Pueyo), Oibar (topónimo de Eraso, en Imotz), Oibar (Zubieta, Iñigo, 1996, 402-403), etc.
(...)

(...)
Existe en euskera, igualmente, el sufijo -tze locativo-abundancial que a veces se reduce a -tz (Elortze > Elortz, Olatze > Olatz, N, junto a Olatza-, en Olatzagutia, N, valga el caso), que, por otra parte, encontramos de modo exclusivo desde antiguo: cf. Atetz (N) que tiene el mismo significado o bien un significado próximo a Ataun (G) de ate « puerta, portillo » más -un « lugar », es decir, « el portillo », « el lugar del portillo », Ziaurritz (N), de ziaurri « yezgo », como Ziortza / Cenarruza (< Zinaurritza, B). No tiene razón CARO BAROJA (1945, p. 106) cuando relaciona Ciaorriz, Ciaurriz con Albeniz, Estibaliz, etc., es decir, con topónimos de base antroponímica
(...)