Pertsona-izenak

- Laguntza

*: Hizki bat edo gehiago ordezkatzeko
(mendi*, aba*za, *mendi)

?: Hizki bakarra ordezkatzeko
(oihan?, e?titxu, ?adriano)

Leatxe - Lekuak - EODA

Leatxe (Lekua, udalerriko auzo nagusia)

Entitatea:
Populamendua/Herri ofiziala
Herritarra:
leatxear 
Arautzea:
Euskaltzaindiaren araua 
Non: Leatxe
  • ligiaxi cum sabaiza - (1035 ?) UBI.CSJP , I, N.66

    Zer:
    Non:
    Jatorria: EUS.NHI

  • liaxe - (1120) MD.DMLEIRE , N.275

    Zer:
    Non:
    Jatorria: EUS.NHI

  • liach - (1189) GLAR.GPNASJ , N.60

    Zer:
    Non:
    Jatorria: EUS.NHI

  • leax - (1230) GLAR.GPNASJ , N.230

    Zer:
    Non:
    Jatorria: EUS.NHI

  • leach - (1268) FEL.CEINA , N.221

    Zer:
    Non:
    Jatorria: EUS.NHI

  • ferrando de leach - (1349/03/12) FDMPV.004 , 70. dok., 193. or.
    (...)
    Notario Ferrando de Leach
    (...)

    Zer: Notarioa
    Non: Erriberri
    Jatorria: FDMPV.004

  • garcia ferrandiz de leach - (1362/05/12 [1890]) BRUT.CN , LXXXI. dok., 85. or. [Tiroir 15, nº 40]
    (...)
    Karlos, por la gracia de Dios rey de Navarra, conte de Euvreus, a nuestro amado Garcia Ferrandiz de Leach, recebidor de nuestras rientas en la merindat de Sanguessa, salut
    (...)

    Zer: Zerga biltzailea
    Non: Zangozako merindadea
    Jatorria: BRUT.CN

  • ferrando de leach - (1366) CAR.PNAXIV , 545 B (D.c dok. [AGN, sign. gb.], 97v A)
    (...)
    Ferrando de Leach, III florines
    (...)

    Zer: Zergaduna
    Non: Iruñea (Texenderia)
    Jatorria: CAR.PNAXIV

  • leach - (1366) CAR.PNAXIV , 454, 492

    Zer:
    Non:
    Jatorria: EUS.NHI

  • leach - (1366) CAR.PNAXIV , 492 A (D.b dok. [AGN, sign. gb.], 52r B)
    (...)
    LEACH [...] Summa: XII fuegos [fidalgos]
    (...)

    Zer: Herria
    Non: Nafarroa
    Jatorria: CAR.PNAXIV

  • gil de leach - (1366) CAR.PNAXIV , 493 A (D.b dok. [AGN, sign. gb.], 53r A)

    Zer: Zergadun kaparea
    Non: Oibar
    Jatorria: CAR.PNAXIV

  • garcia de leach - (1366) CAR.PNAXIV , 493 A (D.b dok. [AGN, sign. gb.], 53r A)

    Zer: Zergadun kaparea
    Non: Oibar
    Jatorria: CAR.PNAXIV

  • garcia de leach - (1366) CAR.PNAXIV , 607 A (D.d dok. [AGN, sign. gb.], 149C)
    (...)
    Garcia de Leach [76. ms.: Leah]
    (...)

    Zer: Zergaduna
    Non: Lizarra auzoa
    Jatorria: CAR.PNAXIV

  • garcia de leach - (1366) CAR.PNAXIV , 604 B (D.d dok. [AGN, sign. gb.], 148rB)

    Zer: Zergaduna
    Non: La Rúa (Lizarra)
    Jatorria: CAR.PNAXIV

  • pascoal leach - (1366) CAR.PNAXIV , 433 B (D.a dok. [AGN, sign. gb.], VIIIv)

    Zer: Zergaduna [fijosdalgo]
    Non: Alesbes
    Jatorria: CAR.PNAXIV

  • sancho liach - (1366) CAR.PNAXIV , 481 B (D.b dok. [AGN, sign. gb.], 44r B)
    (...)
    Primerament del primero grado de los IIIIen florines son estos que se sieguen [...]
    (...)

    Zer: Zergaduna
    Non: Zangoza
    Jatorria: CAR.PNAXIV

  • leach - (1366) CAR.PNAXIV , 454 B (D.b dok. [AGN, sign. gb.], 18v A)
    (...)
    LEACH [...] Summa: XI fuegos
    (...)

    Zer: Herria
    Non: Nafarroa
    Jatorria: CAR.PNAXIV

  • aznar de liach, peylletero - (1366) CAR.PNAXIV , 482 A (D.b dok. [AGN, sign. gb.], 44v A)
    (...)
    Estos son los tacxados en el IIº grado de los IIIal florines [...]
    (...)

    Zer: Zergaduna, larrugilea
    Non: Zangoza
    Jatorria: CAR.PNAXIV

  • saluador de leach - (1366) CAR.PNAXIV , 459 B (D.b dok. [AGN, sign. gb.], 24r)

    Zer: Zergaduna
    Non: Idotzin
    Jatorria: CAR.PNAXIV

  • leach, g m de - (1367-1384) LACMAR.CDI2 , 498

    Zer:
    Non:
    Jatorria: EUS.NHI

  • leache - (1534 [1967]) NAN.C , N.530, F.3 [ID.PDNA, 309. or.]
    (...)
    Aibar, Cáseda, Gallipienzo, Sada, Lerga, Eslava, Ayesa, Rocafort (Rocaforte; [)], Leache, Ezporogui (Ezprogui) y Moriones
    (...)

    Zer: Biztanledun lekua
    Non: Oibar harana
    Jatorria: ID.PDNA

  • leache - (1587) LEK.ENAV , 133 B
    (...)
    Obispado de Pamplona [pueblos] bascongados.
    (...)

    Zer:
    Non:
    Jatorria: LEK.ENAV

  • leach - (1591) ROJ.CSOBP , F.159V

    Zer:
    Non:
    Jatorria: EUS.NHI

  • leache - (1802) DRAH , I, 425-426
    (...)
    l. del valle de Aibar, del 1º. part. de la mer. de Sangüesa, arcip. de val de Albar, ob. de Pamplona, r. de Navarra. Está colocado en llanura al o. de la villa de Albar, de la qual dista 3 quartos de hora, por n. la domina un monte poblado de robles, el qual tiene comunicacion con la montaña que cierra el valle por la misma banda. Su término, que es de un quarto de legua de n. á s. y de media de e. á o. es llano, todo lo demas es tierra quebrada, y produce una mediana pero segura cosecha de trigo, vino y aceyte. La poblacion es de 50 casas útiles y 2 arruinadas con 300 personas gobernadas por un diputado nombrado por el que acaba de exercer el empleo y por los regidores del pueblo elegidos entre sus vecinos. En el año de 1366, segun resul -ta del apeo, tenia 11 fuegos. Hay una iglesia parroquial, dedicada á nuestra Señora de la Asuncion, servida por un cura denominado vicario y 2 beneficiados, 2 ermitas existentes y una destruida. A.
    (...)

    Zer:
    Non:
    Jatorria: DRAH

  • leach - (1829 [1587]) CENS.CAST.XVI , Ap. 309b
    (...)
    Leach / [VECINOS:] 40 / [PILAS:] 1
    (...)

    Zer: Herria
    Non: Oibar ibarra
    Jatorria: CENS.CAST.XVI

  • leatxe'n - (1926) ETX.EEI , Euskera III-IV (1926), 91. or.
    (...)
    Sueskun, Gaŕalda..., Leatxe'n
    (...)

    Zer: Herria
    Non: Nafarroa
    Jatorria: ETX.EEI

  • leache: leatxe - (1974) TXILL.EHLI , 173 A

    Zer:
    Non:
    Jatorria: TXILL.EHLI

  • leatxe - (1974) LIZ.LUR , 49. or.
    (...)
    65 udal eta hogeitabi haran ditu merinalde honek [Zangozakoaz ari da], eta joan den menderarte lau alderditan zeuden elkarturik. Labur bederen, ikus ditzagun banan banan. // Aibar, Urraul Garaia, Urraul Behea, Romanzado, Liedena eta Nabaskoize ziren lehen alderdiko haranak. Aibar haranekoak udal herri hauek dira: Aibar, Kaseda, Eslaba, Gallipentzu, Xabier, Leatxe, Lerga, Irunberri (Lumbier), eta Sada; Ezporogik bere barrutian beste sei herrixka ditu. Urraul Garaia (Parditxerria ere deitua), Urraul Behea eta Romanzado udal bakarrekoak dira. Nabaskoiz bikoa eta Liedena herri bakarreko harana da
    (...)

    Zer: Herria
    Non: Nafarroa
    Jatorria: LIZ.LUR

  • leache: leatxe (leatxear) - (1978) E.EUS.UD , Euskera, XXIII (1978, 1), 327. or.

    Zer:
    Non:
    Jatorria: E.EUS.UD

  • leache: leatxe (leatxear) - (1979) E.UDAL , 35

    Zer:
    Non:
    Jatorria: E.UDAL

  • leache: leatxe - (1990) EUS.NHI , 1460001 P.240

    Zer:
    Non:
    Jatorria: EUS.NHI

  • leatxeko euskara - (1994) OV.11 , 1028-1034
    (...)
    1-Fonetika-fonologia maila: 1.1-Bokalak: 1.1.1-Irekitzea: -Dardarkari anizkunak ez du aurreko bokala irekitzen: Itxudurbazterra. -Normalean -u izaten dugu, baina batzuetan, erdararen eraginez, -o ere azaltzen da: Gaju (1530 eta egun) / gayo (1634). Hau notariaren gauza izan zitekeen, errealitatean oinarritzen ez zena. 1.1.2-Hersketa: -o > -u dugu erdaratikako portilu-n. Honekin batera, eta erdararen eraginez, -o-dun aldakiak ere edireten ditugu, gehienetan Gaiuportillua-n. 1.1.3-Elkartuaren azken bokala: Gizaiduri toponimoaren lehen osagaiak apofonia jasan du [Bokalak apofonia jasan baino lehen, azkeneko kontsonantea galdu behar izan zuen lehen osagai horrek. Ikus FHV, 309. or.]. 1.1.4-Asimilazioa: -Gardelain > Gardalain pausoa asimilazioari zor zaiola dirudi [Dena den, Gardalain XV. menderako azaltzen da (ikus J. Juríoren "El Libro del patronato de Santa María de Sangüesa (1300-1501)", PV, 132-133. zkiak., 1973, 281-283. orr.), eta beraz asimilazio hori oso goiztiarra izan dela pentsatzeaz beste biderik ez dugu..]. 1.2-Diptongo eta hiatoak: -Honako diptongo hauek agertzen dira Leatxeko toki-izen euskaldunetan: [ai] (Echate aycina, 1594, Garaizarra, Garde¬lainbidea), [oi] (?) (Oibarbidea), [au] (Aloraundipea, 1723, Auntzenkorraleta, Pelau...), [eu] (?) (Korteko euntzea), [je] (?) (Gatzarrieta), [we] (?) (Kaskallueta). -Pausu izenak diptongo sekundarioa dauka. -[wi] > [u] monoptongaketa dugu Usunbiribila-ren lehen elementuan, jatorria osuin edo *usuin baita (cf. Usuñeta toponimoa). 1.3-Bokal batze, erortze, eta garatzea: 1.3.1-Anaptisia: -Planu > Pelau (cf. Zareko Plau). -Andre(e) > *Andere > Andore [Jatorria Andreo ere izan zitekeen. Kasu honetan bilakaera hau izango zen: Andreo > *Androe > Andore.]. -Zirikuzabal-en lehen osagaian ere anaptisia egon daiteke, sorburuan latineko circu badugu. 1.3.2-Bokal bategitea: -aa > a: Errekaldea. -ao > o: Nobeletondoa (1647). Beste batzuetan bategitea ez da gauzatzen: Nobeleta ondoa (1594). -oe > e: Olibeta, baina Opacoeguia (1592), Opacoguia (1614). 1.3.3-Paragogea: -Erregumaiorea. 1.3.4-Protesia: -Erregumaiorea. 1.3.5-Sinkopa: -Nobeleta ondoa (1594) > Nobletaondoa (1602). 1.4-j-ren bilakaera: -Saihets posposizioa Leatxen [j]-ik gabe aurkitzen dugu: Madalena Saecha (1705). 1.5-Kontsonanteak: 1.5.1-Bustidura: -[inV] segidan sudurkaria ez da bustitzen, antza: Echate aycina (1594), Echatalzinea (1614). 1719an Calzina labea dugu, baina honen lehen osagaia erdarazko izena izan daiteke. 1642an Sorguineneunçea eta Sorguin Eunçea ditugu. -[VinV] berriz [ñV] bilakatzen da: Matxutxagaña, Oibarbidegaña, Txurrustagaña. -[ilV] zegoen-zegoenean gordetzen da: Usunbiribila [Hemen ere kontuan eduki behar da morfema muga dugula -l eta -a-ren artean.]. -[il] hitz bukaeran dagoenean ere ez da bustitzen: Mendibil. -Maileguetan [ill] edo [ll] bere hola gordetzen da, beste herrietan bezala: Gaiuportillua, Kaskallueta. -[z] ez da sabaikaltzen [izV] testuinguruan: Guiçaiduria (1593), Yziduria (1715), Iziduri [ìi†iúéuri] orain. -[isC] bere horretan mantentzen bide zen: Subibizcarra (1593). -Horzkari ahoskabea ez da sabaikaltzen [itV] segidan: Iturrinagusia (1605), Yturrinausea (1807). -Hitz hasieran [j] > [x] dugu Done Xurio hagionimoan. -Elkartuaren bigarren osagaian -xar 'zahar' agertzen da: Errotajarra (1593), Errotassarreta (1710), -z-rekin batera: Rotazarra (1720), Alorzar, Zalduzarreta... [Azken leku-izenean ez dugu [x]-dun aldaeraren arrastorik. Honetan hasierako [z]-k zer ikusi handia eduki izanen du.]. Lekune berean zuri izenondoaren bizkarkaria ere sabaikaltzen da: Mendicuri (1647) / MendiJuria (1593), mendisuria (1691). Bustiduratik, erdararen eraginez edo barne bilakaeraz, belarea ateratzen da: Mendijuri [mèndixúri] egun (Menditxuri Oibarren). -Despalatalizazioa dugu Usunbiribila toponi¬moaren lehen osagaian. 1.5.2-Herskariak: -Hitz hasieran herskari ahostunak ditugu: Balatua, butzu, buztin, dorre, Gabaran, Gaiu, galtzada, gatz [1730eko Gacharrieta-ren ondoan 1722ko Cacharreta dugu. Garbi dago ordea jatorrizkoa g- dela.], gesal, gurutze...baina k- ere azaltzen da: Calzina labea (1719), Kapana, Kasedabidea [Honetan herriaren izen ofizialak eragina izan zezakeen.], Kaskallueta, Komunburua [Komun mailegu berria da.], Korraleta, Korteko euntzea... -Herskari horzkari ahoskabea ahostundu egiten da n-ren ondoan, Sandiandore hagionimoan. Gauza bera gertatzen da beste herri batzuetan (cf. Sanditume Lergan). -Latineko saltu izena zaldu da Leatxen (Jautu < Xautu ere badugu), eta beraz garbi dago albokoaren ondoan horzkaria ahostundu egin dela. -Herskari txandakatzea dugu Ugarca (1705, 1752...) / Ubarca (1773az geroztik)-n. Hemen zaharrena belarea dela dudarik ez dago [Ikus FHV, 259-260. orr.]. 1.5.3-Ezpainkariak: -m-z hasten diren euskal leku-izen hauek ditugu: Magdalenasaietsa, Matxutxagaña, Mendibil eta Mendixuri. -f-z hasten den euskal leku-izen zaharrik ez dago. 1.5.4-Txistukariak: -[s], [z], [x], [ts], [tz] eta [tx] genituen Leatxen. -Albokoaren ondoan igurzkaria bide genuen, ez afrikatua, alzina posposizioan (Echatealzinea,1614) [Aizina aldaeran ere igurzkaria azaltzeak eragina izan zezakeen honetan.], eta Calzina 'galtzina'-n (Calzina labea, 1719). Azken hau, dena den, itzulia egon daiteke, alegia, gaztelaniazko izena izan daiteke. -Galtzada-n ordea garbia da [ls] > [lc] aldakuntza: Galchadacoa (1723), Galchada (1775)... -[s] eta [z] ditugu Gesalaga toponimoaren aldakietan. Arruntena apikaria da. -Hitz hasieran [s] edo [z] aurkitzen dugu normalean: Samazio, Sandiandore, Sitozar, Sorgineuntzea, Zarkumerena, Zirikuzabal, Zubieroria...baina [tx] ere azaltzen da: Txurrustagaña, Txurruta. -Latineko s- gure hizkuntzan z- [z] bilakatu da: saltu > zaldu. Zare auzo herriaren izenean ere txandakatze bera dugu: Sada / Zare. 1.5.5-Sudurkariak: -n-z hasten diren Nabeta, Nobeletaondoa, eta honen al¬da¬era izan daitekeen Nobelondoa ditugu. -Bokal arteko sudurkaria ez da erortzen Ordenacoa (1730), Ordenecoa (1807) oikonimoan (cf. Durangoko ordea 'ordena erlijiosoa'), baina bai Pelau-n. 1.5.6-Albokoak: -Latineko l geminatutik l (*L, alegia) atera da: Balatua. -Jatorrizko bokal arteko l albokoa r bilakatzen da Done Xurio toki-izenean. -L-dun aldakiak ere dokumentatzen dira. 1.5.7-Dardarkariak: -Errotazismoa izan genezake Zare-n, jatorria erdarazko Sada bada. Edozein moduz, garbi dago euskaraz hain arrunta den bokal arteko d / r aldizkatzea dagoela hemen ere. Gertakari bera dugu Ydozaval (1719) / Yrozabal (1732)-en, baina ikusten denez XVIII. mendeko lekukoak dira, eta aldakuntza agian desitxuraketa hasi berriari leporatu beharko diogu. 1.5.8-Kontsonante-multzoak: -pl- > pel- dugu planu > Pelau-n (cf. Zareko Plau). 2-Morfologia maila: 2.1-Deklinabidea: 2.1.1-Leku-genitiboa: -Singularrean -ko dugu: Arankoetakoa, Galtzadakoa, Usu¬ñetako bidea [Arankoetakoa eta Usuñetako bidea-n pluraleko morfema dugula pentsa ere daiteke, baina hauekin batera Arankoeta eta Usuñeta agertzen dira, eta hortaz singularreko morfema dugula garbi samar dago.]. 2.1.2-Genitiboa: -Ez dakigu Auntzenkorraleta toponimoaren aldakietan dugun genitiboaren hondarkia singularrean ala pluralean dagoen (ikus sarrera hau). Era berean, ez dakigu Garziaginenkorraleta-n dugun morfema zein den, baina mugagabeko -en dela irudi du. -1642ko Sorguineneunçea-n genitibo plurala (-en) dugula dirudi. -1730eko Zarcumerena-n mugagabeko -(r)en morfema dugu. 2.1.3-Inesiboa: -Kasu honen hondarra bide den -ea daukagu Buztinea eta Parra¬lea toponimoetan. 2.2-Elkarketa-eratorketa: 2.2.1-Lehen osagaiaren azken bokalaren erortzea: -Idozabal. -Yturchiquia (1594). 1593an Yturrichiqui ageri da. 2.2.2-Lehendabiziko osagaiaren azken kontsonantearen desagertzea: -Uarca (1614). -Gizaiduri. 2.2.3-Epentesia: Belare epentetiko bat bide dugu Zarkume toponimoan [Ikus FHV, 245-246. orr.]. 2.2.4-Atzizkiak: -aga: Berdeaga. -di: Elordia. -egi (?): Opakoegia [Hemen -egi 'tegi' ezezik hegi 'mendi-hegala, mendi-mazela' ere izan genezake.] -eta: Abeta, Auntzenkorraleta. -ko: Arankoeta. -tze (?): Igaraz. -tze: Buztintzea. -zio: Traizio. 2.2.5-Hitzen forma: -aizin eta alzin 'aitzina' ditugu. -gesal dugu gehienetan, baina behin gezal agertzen da. -handi eta haundi edireten ditugu. Gehienetan lehen aldaera azaltzen da. -iduri dugu, ez irudi. -iguzki edo iruzki azaldu ohi da. Eguzki behin aurkitu dugu, 1768an, eta desitxuraketaren fruitu dela egingo genuke. -itxaur, ez itzaur, intxaur, iltxaur.... -nagusi dugu 1605ean (Yturrinagusia), eta nausi izan litekeena 1807an (Yturrinausea). Oraingoan jatorrizkoa lehena dela irudi du. Bigarren forma desitxura¬ketaren ondorea dateke. -osuin edo *usuin azaltzen da, ez osin. -txiki dugu, ez txipi. -txurruta eta txurrusta aurkitzen ditugu. 3-Semantika maila: 3.1-Izenak: Ahuntz, alor, Andore 'Andrés', ate 'portilua', bazter, berro 'labakia', bide, buru 'gaina', butzu, done, elorri, elordi, erregu 'erreka (handia)', erreka, euntze, garai, Gardelain, gatz, gatzarri, gesal, giza-, gurutze, haran, haranko 'haranttoa', haritz, harri, hiri, hodiko 'errekastoa' (?), idoi, iduri 'irudia', iguzki edo iruzki, Irangote, Irun- 'Iruñea', iturri, kalzina 'galtzina' [Ikus gorago esandakoa.], kapana, karrera 'karrika' [Aldi bakar batez dokumentatu dugu, eta irudipen hutsa izan daiteke.], Kaseda, kaskailu, komun 'herri-lurra', korostia, korte 'gortea, korralea', korral(e), larre, Madalena, Mazio 'Mateo', mendi, muga, nobela 'ardantze berria', Oibar, oihan, olibo 'olibondoa', opako edo opakoegi 'oihezkia', ota¬bera 'otearen antzeko landarea', pa¬rral, primizia 'dekuma-etxea' [Behin bakarrik azaltzen da eta espejismoa izan daiteke.], Sabai(t)za [Ez dugu soinu afrikatuaren aztarnarik.], traizio, txurru(s)ta, Xurio 'Julio, Julián', ugarka, *usuin [Osuin ere izan genezake Usunbiribila toki-izenaren oinarrian.] 'osina', zabal, zaldu, Zare, zubi, zugar, zulo. 3.2-Izenondoak: Andur 'zikoitza, zekena', berde, berri, zar, bil 'biribila', biribil, eder, erori, gurutzatu, handi, nagusi, txiki, zabal, zar eta -xar 'zaharra', zuri eta -xuri. 3.3-Aditzak: Erori, gurutzatu. 3.4-Posposizioak: Agerri, aizin edo alzin, alde, buru, gain, goien, ondo, pe, saets edo saiets. 4-Azentuaketa: Gure eskualdeko hizkeraren azentuaketa azkarra salatzen duten toponimoetako bat Nobeleta ezaguna da. Izen hau lehen lekukoetan Nobeleta itxurapean azaldu ohi da, baina sinkopa goiz jasan eta Nobleta bihurtzen da. Beste horrenbeste gertatzen bide da Nafarroako beste eskualde batzuetan.
    (...)

    Zer:
    Non:
    Jatorria: OV.11

  • leatxe - (1994) OV.11 , 534
    (...)
    Ricardo Ciérbide irakasleak Leatxe lea 'grava'-ren gain moldatua dagoela dio [Toponimia navarra: historia y lengua, Nafarroako Foru Aldundia, Burlata, 1980, 15. or.], baina gure ustez herri-izen honen etorkiaren bilaketa beste nonbaitetik bideratu beharra dago. Izan ere, lihoa Euskal Herriko beste hainbat tokitan bezala, oso landare arrunta izan da gure alderdian, bertatik ateratzen baitzen ehuna egiteko lehengaia. Horregatik, erdarazko El Linar, Los Linares, El Pozo de aguar los linos... eta euskarazko Liatzeta, Ligusuñeta, Lixuñeta, Usuñeta eta antzekoak ugariak dira herri hauetako toponimian. Gure eritziz Leatxe euskarazko lihatze 'linar', 'liguerri'-ren erdaratzearen ondorena besterik ez da (cf. Iratxe < *Iratze; Iratxeta < *Iratzeta [A. Irigoyen Pirinioez haraindiko toponimia euskalduna aztertzen ari dela ("Cuestiones de toponimia vasca circumpirenaica", ETTVC, 186. or.) honela mintzo da orain erdalduna den eskualde bateko Yrache toponimoaz: "...en el mismo mapa tenemos, además, Yrache, por Seignosse, semejante al conocido Irache y a Yracheta (1366, PN-XIV, F. Sang., p. 456) en Navarra, seguramente relacionado con vasco iratze 'helecho', con base en ira más sufijo colectivo-tze, por lo que se podría interpretar también como helechal".]). 1120an Liaxe dugu eta 1035ean Ligiaxi, latinez idatzitako testu batean hondar hau [Ikus NHI, 191. or.]. Geroko agerraldi gehienetan -ea- dugu, arrunta den ia / ea nahasketaren ondorioz (ikus Galipentzuko Liatzeta).
    (...)

    Zer:
    Non:
    Jatorria: OV.11

  • leache - (1996) BEL.DEN , 266
    (...)
    Probablemente 'Linar'. Del vasco lihatze del mismo significado (567). Comentario lingüístico: Para Patxi Salaberri el nombre actual es fruto del romanceamiento del nombre primitivo: *liatze > Hache-, y considera normal el paso la > ea. Otros autores defienden la relación con la voz vasca legar 'grava'. Traducciones curiosas y explicaciones populares: Traducciones de este género son: 'casa de las gravas', 'casa donde está la narria', 'juncal', 'casa del juncal'.
    (...)

    Zer:
    Non:
    Jatorria: BEL.DEN

  • leache - (1996/05/01) NA.IZ , 146-0001

    Zer: Lugar
    Non: Nafarroa
    Jatorria: NA.IZ

  • leache / leatxe - (1998) NA.TM , LIV, 157-158
    (...)
    Oibarko ibarreko lekune eta udalerria zen, baina 1846an administrazio entitate horretatik bereizi zen, udal burujabea osatzeko. Mugapeak 15,1 kilometro karratu ditu, eta herri hauek inguruan: Ibargoiti (I), Oibar (E), Zare (H) eta Ezporogi (HM eta M). Izko mendiaren hego isurialdean hedatzen da. Klima mediterraniarra. Pascual Madozek, bere "Hiztegian", "haritz oihan" baten aipu egin zuen. hemengo landarediaren ordezkari. Gaur egun basoak 338 Ha estaltzen ditu, eta oihanberrietako pinuak dira nagusi. Laborantzarik edo zuhaitzik ez dagoen tokian lugorriak eta larreak gailentzen dira (646 Ha). Laborantzek 446 Ha-ko azalera egiten zuten 1984an: laboreak (garia, garagarra, oloa) eta mahastiak ziren, batez ere. Nekazaritzaren mekanizazioarekin batean desagertu ziren laborantzan erabiltzen ziren aziendak. Horrek aldaketa eragin zion abere-zentsuari. 1988an, 1.380 ardi eta 415 zerri zenbatu ziren. HISTORIA: Antso Azkarrak San Joan Jerusalemgoaren Ordenari eman zion hiribildua, haren alderdi eta eskubideekin batean (1195). Zenbait urte lehenago, Zizur Txikiko fraideek egindako trukaketa baten agirian hau agertzen da: "Dornna Maior, comendatrix in Liach" (1189). S. García Larraguetak Ordena Abegitsurari oparitutzat jotzen du, ondasunekin batean. Hain zuzen ere, horiek osatu zuten, nonbait, 1195ean erregek egin dohaintzaren multzo nagusia, eta Zangozako gomendiotik banantzeko arrazoia. Bi elizak garaitsu hartan eraiki ziren: Andre Maria edo Jasokundea, gaurko parrokia, eta San Martin. Honetatik portada erromanikoa gelditzen da, elizparrokiako dorre azpira Braman dona. Bi tinpanoak krismoiz apaindurik daude eta egikera berdintsua dute. Komendadoreen lehen zerrenda ezaguna 1223tik 1257rakoa da. Geroago gomendioa Iratxetakoari loturik ageri bada ere, XIX. mendearen hasiera arte komendadore berariazkoak izan zituen, beti, gobernuburu. Garai hartatik behin betikoz iraungi arte, Garesko Gurutzefikaren komentuko priorearen prokuradoreek eraman zuten hemengo ondasunen administrazioa. Ordena Abegitsuko priorea parrokiako abadea zen. Horrek baiesten zituen herritarrek hautatzen eta aurkezten zituzten bikarioen izendapenak. Eskubide horrek XIII. mendetik XIX.era iraun zuen. Udal burujabea eratu aitzin, Oibarko ibarrekoa izan zen. Ibarreko gobernua diputatu nagusia zuen, eta herri bakoitzekoa, berriz, herritarrek urteoro hautatutako erregidoreek. Horiek joaten ziren ibarreko batzarre nagusietara, Zareko Santa Finia edo Santa Eufemia ermitara. 1860ko "Nomenclator-ean" bi erlategiren, teileria baten eta Magdalena ermitaren berri ematen da. Ordukoz San Joangoa eta herrigunean zegoen San Martingoa desagertuak ziren. Urte hartako zentsuan 333 biztanle agertzen ziren. Mende honetan kopuru horrek beheiti egin du: 1992an, 66 ziren.
    (...)

    Zer:
    Non:
    Jatorria: NA.TM

  • leache - (1999) NA.IZ , 146-0001

    Zer:
    Non:
    Jatorria: NA.IZ

  • leache (leatxe) - (2000) EL.BEL.NA.TOP , 72

    Zer:
    Non:
    Jatorria: EL.BEL.NA.TOP

  • leache - (2006) NA.IZ , 146-0001

    Zer:
    Non:
    Jatorria: NA.IZ

  • leache - (2007) NA.IZ , 146-0001

    Zer:
    Non:
    Jatorria: NA.IZ

  • leache - (2008) NA.IZ , 146-0001

    Zer:
    Non:
    Jatorria: NA.IZ

  • Leatxe: leatxear - (2009) ARAUA.155 , LIII (2008, 3), 998. or.
    (...)
    Leatxe (euskara); Leache (ofiziala). Herritar izena: leatxear. Eskualdea: Oibar. Merindadea: Zangoza
    (...)

    Zer: Udala
    Non: Nafarroa
    Jatorria: ARAUA.155

  • leache - (2009) MTNA100 , 620/4700

    Zer: Herria
    Non: Nafarroa
    Jatorria: MTNA100

  • leache - (2009) NA.IZ , 146-0001

    Zer:
    Non:
    Jatorria: NA.IZ

  • leache - (2011) NA.IZ , 146-0001
    (...)
    Lugar
    (...)

    Zer:
    Non:
    Jatorria: NA.IZ

  • leatxe - (2011) OB.IRIZP , Euskera, 2011, 56, 1-2, 249-250. or.
    (...)
    Mikel Gorrotxategi Nieto, académico correspondiente de la Real Academia de la Lengua Vasca y secretario de su Comisión de Onomástica: // EXPONE: // Que la Comisión de Onomástica en la reunión celebrada en la localidad de Bilbao el día 9 de junio de 2011, incluyó en el punto 4. 2.1. de su orden del día la solicitud remitida por Euskarabidea del Gobierno de Navarra acerca del nombre en euskera del municipio denominado oficialmente Leache. // Que analizó el informe –el cual se adjunta como anexo al presente certificado–, elaborado a solicitud previa de la propia Comisión de Onomástica por Patxi Salaberri, miembro de la misma, académico de número de Euskaltzaindia y catedrático de Filología Vasca de la Universidad Pública de Navarra. // Que la Comisión de Onomástica tras ratificar dicho informe, // CERTIFICA: // Que Leatxe es un nombre de origen eusquérico y empleado en lengua vasca. El castellano lo ha adoptado a su grafía bajo la forma Leache. // En Pamplona, a 10 de junio de 2011. // Mikel Gorrotxategi Nieto euskaltzain urgazleak eta Euskaltzaindiaren Onomastika batzordearen idazkariak: // AZALTZEN DU: // Onomastika batzordeak joan den 2011ko ekainaren 9an Bilbon izan zuen bilkuraren eguneko gaien 4. 2. 1. atalean sartu zuela Leache izen ofiziala duen udalaren euskal izenari buruz Nafarroako Gobernuaren Euskarabideak egindako eskaera. // Batzordeak bilera horretan aztertu zuela, Onomástica batzordeko kide, euskaltzain oso eta Nafarroako Unibertsitate Publikoko Euskal Filologian katedraduna den Patxi Salaberriri aldez aurretik eskatutako txostena, –ziurtagiri honekin batera eranskin gisa atxikirik doana–. // Onomastika batzordeak txosten hori berretsi ondoren, // ZIURTATZEN DU: // Leatxe jatorriz euskal toponimoa dela eta euskaraz erabilia. Gaztelaniaz bere grafiara egokitutako Leache forma hartu zuen. // Iruñean, 2011ko ekainaren 10ean. // Mikel Gorrotxategi, // Onomastika batzorde-idazkaria // Secretario de la Comisión de Onomástica // O.I. / VºBº // Andres Iñigo, // Onomastika batzordeburua // Presidente de la Comisión de Onomástica
    (...)

    Zer: Udalerria
    Non: Ameskoagoiena
    Jatorria: OB.IRIZP

  • leache / leatxe - (2011) SAL.LEATXE , 2011, 56, 1-2, 251-254. or.
    (...)
    Leache / Leatxe // Salaberri, Patxi // UPNA – Euskaltzaindia // 8 de junio de 2011 // Los testimonios documentales más antiguos del topónimo, clasificados según las distintas variantes de este, son los siguientes: // a) Ligiaxi: Ligiaxi (1035?, Ubieto, 1962, 58, pág. 186). // b) Liaxe: Liaxe (1120, García Larragueta, 1957, 5, pág. 11), Liaxe (1120-1121, Martín Duque, 1983, 275, pág. 367). // c) Leays, Leaych: Leays (1193, Martín Duque, 1983, 355, pág. 460), Sancho de leaych (1307, Zierbide, 1974: 128), Garci Martiniz de Leaych (1367, Lacarra & Martín Duque, 1986, 513, pág. 285). // d) Leach, Leax: Martino de Leach (1214, Lacarra, 1965, 279, pp. 295 y 296), Leax (1230, García Larragueta, 1957, 23, pág. 7), Leax (1230, Goñi, 1997, 567, pp. 478, 479, 480, 481), Petrus de Leach (1233, Lacarra & Martín Duque, 1986, 351, pág. 29), Leach (1252, García Larragueta, 1957, 340, pág. 234), Leach (1268, Felones, 1982: 636), Leach (1270, 1297, Ostolaza, 1978, 221, 222 y 335, pp. 300, 303 y 449), Garcia Miguel de Leach (1307, García Larragueta, 1976-77, 138, pág. 601), Miguel de Leach (1315, Lacarra & Martín Duque, 1986, 461, pág. 175), Leach (1329, Barragán, 1997, 52, pág. 85), Leach, Gil de Leach, Garcia de Leach (1366, Carrasco, 1973: 454, 492, 493), Garci Martiniz de Leach (1367, Lacarra & Martín Duque, 1986, 513, pp. 287 y 288), Garçia Martiniz de Leach, nothario de Esteilla (1368, Ruiz, Guarcia Martiniz de Leach (1377, Lacarra & Martín Duque, 1986, 516, 517, pp. 300 y 302), Garcia Martiniz de Leach (1382, 1383, Lacarra & Martín Duque, 1986, 530, 531, 532, pp. 329, 331, 336, 337 y 338), Leach (1582, protocolos de Juan de Sola el mayor, Aibar, legajo 3). // e) Leache: Leache (1195, García Larragueta, 1957, 79, pág. 80), Leache (1530, 1615, 1648, 1698, 1703, 1723, 1849...). // f) Formas latinizadas: Leachii, Leachium (1195, García Larragueta, 1957, 79, pág. 80). // En microtoponimia vasca tenemos Leachearana en la vecina localidad de Moriones, documentado a partir de 1530 (protocolos de Sancho Murillo, Aibar, legajo 2-bis), que se corresponde con el traducido Val de Leache (1641, protocolos de M. Sola y Echebelz, Moriones, legajo 24), si bien en la actualidad se sigue utilizando la forma eusquérica (Salaberri, 1994: 688). En otra localidad vecina, en Sada, se documenta Leachcaratea a partir de 1590 (protocolos de Juan de Sola el mayor, Aibar, legajo 4), compuesto de Leatxe, garate «portillo en alto» y el artículo –a, con pérdida en composición de la –e final del nombre del pueblo y ensordecimiento de la velar sonora del segundo miembro al quedar tras sorda. Este término afrontaba con el camino de Pamplona y parece corresponder al actual Alto de Leache (Salaberri, 1994: 967). // En cuanto a la etimología del topónimo, Ciérbide (1980: 97) ve un compuesto de lea «grava», palabra que no se documenta tal cual y es dudosa (véase Mitxelena, 1997, 403). Salaberri (1994: 534) propone, basándose para ello en los primeros testimonios documentales con –ia-, relacionar Leatxe con liho «lino», presente en el habitual Liatze, de lihatze «linar», que encontramos, por ejemplo, en Liatzeta de Gallipienzo (ibíd., 426); igualmente, considera este autor que liho está en la base de Lixuñeta (< liho «lino», osuin, *usuin «pozo de río» más sufijo locativo-abundancial –eta, con la acepción original de «los pozos de lavar el lino») de Eslava. Sin embargo, en Sada, localidad más cercana todavía a Leatxe, tenemos el topónimo Ligusuñeta, con una base ligu, *ligo «lihoa», «lino» (< *lihu, liho) más los mencionados osuin, *usuin y –eta, que no habla en favor de la etimología propuesta, si bien tampoco la infirma, pues no sabemos a ciencia cierta cuál era la variante empleada en Leache. // En cuanto al final –txe, correspondería según Salaberri al locativo-abundancial –tze de lihatze «linar», pero habría que pensar en una grafía y pronunciación tempranamente romanceada con chicheante palatal, del tipo de Iratxe o Iratxeta, si, como se suele aceptar, estos derivan de iratze «helecho» «lugar donde hay helecho», más –eta en el caso de la localidad de la Valdorba. // Para resumir, se puede afirmar que Leache es un topónimo de origen eusquérico, aunque su etimología no está aclarada de modo definitivo, que se ha empleado en lengua vasca, como demuestra la microtoponimia histórica y actual de la zona, y debe ser escrito con en dicho idioma, es decir, Leatxe, según los dictados de Euskaltzaindia / Real Academia de la Lengua Vasca. // Bibliografía utilizada // Barragán, Mª D., 1997, Archivo general de Navarra (1322-1349). I. Documentación real, Fuentes documentales medievales del País Vasco 74, Eusko Ikaskuntza, San Sebastián. // Carrasco, J., 1973, La Población de Navarra en el siglo XIV, Universidad de Navarra, Pamplona. // Ciérbide, R., 1974, Registro del Concejo de Olite (1224-1537), Diputación Foral de Navarra, Institución Príncipe de Viana – CSIC, Pamplona. // ------, 1980, «Toponimia navarra: historia y lengua», FLV 34, 87-106. // Felones, R., 1982, «Contribución al estudio de la iglesia navarra dek siglo XIII: el libro del rediezmo de 1268 (II), Transcripción e índices», PV 166/167, 623-713. // García Larragueta, S., 1957, El Gran Priorado de la Orden de San Juan de Jerusalén. Siglos XII-XIII. Colección Diplomática, Institución Príncipe de Viana, Pamplona. // ------, 1976-77, Documentos navarros en lengua occitana (primera serie), in Anuario de Derecho Foral-II, Diputación Foral de Navarra, Pamplona. // Goñi, J., 1997, Colección Diplomática de la Catedral de Pamplona. 829-1243, Gobierno de Navarra, Pamplona. // Lacarra, J. M., 1965, Colección Diplomática de Irache. Volumen I (958-1222), CSIC, Zaragoza. // ------ & Martín Duque, A., 1986, Colección Diplomática de Irache. Volumen II (1223-1397. Índices 958-1397), Gobierno de Navarra, Institución Príncipe de Viana, Pamplona. // Martín Duque, A., 1983, Documentación Medieval de Leire (siglos IX a XII), Diputación Fortal de Navarra, Institución Príncipe de Viana, Pamplona. // Mitxelena, K., 1997, Apellidos Vascos, Txertoa, San Sebastián, quinta edición. // Ostolaza, I., 1978, Colección Diplomática de Santa María de Roncesvalles (1127-1300), Diputación Foral de Navarra, Institución Príncipe de Viana - CSIC, Pamplona. // Ruiz, T., 2004, Archivo General de Navarra. (1349-1387). V. Documentación real de Carlos II (1368-1369), Fuentes documentales medievales del País Vasco 121, Eusko Ikaskuntza, San Sebastián. // Salaberri, P., 1994, Eslaba aldeko euskararen azterketa toponimiaren bidez, Onomasticon Vasconiae 11, Euskaltzaindia, Bilbao. // Ubieto, A., 1962, Cartulario de San Juan de la Peña, vol. I, Valencia.
    (...)

    Zer: Udalerria
    Non: Ameskoagoiena
    Jatorria: SAL.LEATXE

  • leache - (2012) NA.IZ , 146-0001
    (...)
    Lugar
    (...)

    Zer:
    Non:
    Jatorria: NA.IZ

  • leache / leatxe - (2013/11/29) NAO , 231. zkia., F1316369
    (...)
    231. ALDIZKARIA - 2013ko azaroaren 29a // 1. NAFARROAKO FORU KOMUNITATEA // 1.7. BESTELAKOAK // ERABAKIA, Nafarroako Gobernuak 2013ko azaroaren 20an hartua, hurrengo toki entitateen euskarazko izen ofizialak ezartzen dituena: Atetz eta Leatxe udalerriak, Atezko udalerriko Aroztegi, Beratsain, Beuntza, Ziganda eta Eritzegoiti kontzejuak; Berriobeitiko udalerriko Aitzoain, Artika, Berriobeiti, Berriogoiti eta Lotza kontzejuak; Odietako udalerriko Gendulain eta Ostitz kontzejuak; eta Atezko udalerriko Egillor populazio entitatea. Orobat, Etxarri Aranatz, Oiz, Uharte Arakil eta Urrozko udalerrien izen ofizialak finkatzen dira, baita Orbaizetako udalerriko Orbaizetako Ola populazio entitatearena ere. // Nafarroako Toki Administrazioari buruzko uztailaren 2ko 6/1990 Foru Legearen 21.2 artikuluak ezartzen du, udalerrietako izenetan euskara nola erabili zehazteko, Euskarari buruzko abenduaren 15eko 18/1986 Foru Legean xedatutakoari jarraituko zaiola. // Euskarari buruzko Foru Legearen 8. artikuluak xedatzen du Foru Komunitateko toponimoek gaztelaniaz eta euskaraz izanen dutela izen ofiziala, artikulu horretan berean adierazitako arauei jarraituz eta foru legean ezarritako eremuen arabera. Eta haren 2. idatz-zatiak aipatzen du Nafarroako Gobernuari dagokiola toponimo horiek zehaztea, aldez aurretik Euskaltzaindiaren txostena ikusita, eta horren berri Nafarroako Parlamentuari eman beharko zaiola. // Nafarroako Gobernuak, zenbait foru dekreturen bidez, eremu euskalduneko herrien eta eremu mistoko eta ez-euskalduneko herri batzuen izen ofizialak zehaztu ditu. Horretaz gain, irailaren 12ko 270/1991 Foru Dekretuaren bidez, Euskarari buruzko Foru Legearen babesean onetsitako izen ofizialen erabilera arautu zuen. // Atezko eta Leatxeko udalek, Atezko udalerriko Aroztegi, Beratsain, Beuntza, Ziganda eta Eritzegoitiko kontzejuek, Berriobeitiko udalerriko Aitzoain, Artika, Berriobeiti, Berriogoiti eta Lotzako kontzejuek eta Odietako udalerriko Gendulain eta Ostizko kontzejuek egina dute eskaera; gainera, Euskaltzaindiak aginduzko txostena emana duenez, bidezko da herri horien izen ofizialak finkatzea, Euskarari buruzko Foru Legearen 8.3 artikuluaren ondorioetarako. // Bestetik, urtarrilaren 19ko 16/1989 Foru Dekretuak Nafarroako euskal eremuko toponimoen izen ofizialak jaso zituen eta, geroago, Euskaltzaindiak udalerrien izendegiak berrikusi zituen; Nafarroako Foru Komunitateari dagokiona 2009ko maiatzaren 29an onetsi zen eta Euskaltzaindiaren 155. arau gisa argitaratu zen; hortaz, Etxarri Aranazko, Oizko, Urrozko eta Uharte Arakilgo udalek beren toponimoak arau horri egokitzeko eskatu dute eta, horrenbestez, bidezko da haien ofizialak egokitzea. // Orobat, Nafarroako Gobernuaren 2010eko abenduaren 27ko Erabakiaren bidez, Orbaitzetako udalerriaren izena Orbaizetara aldatzea xedatu zen; hori dela eta, bidezko da bere Orbaizetako Ola populazio entitatearen izena egokitzea. // Horrenbestez, Nafarroako Gobernuak, Hezkuntzako kontseilariak proposaturik, // ERABAKI DU: // 1. Euskarazko izen ofizial hauek ezartzea: Atez udalerriarena Atetz da, Leachearena Leatxe; Arósteguiko kontzejuarena Aroztegi, Berasáinena Beratsain, Beunzarena Beuntza, Cigandarena Ziganda eta Ericerena Eritzegoiti, horiek guztiak Atezko udalerrian; Aizoáingo kontzejuarena Aitzoain da, Articarena Artika, Berrioplanorena Berriobeiti, Berrisosusorena Berrigoiti da eta Loza Lotza da, horiek guztiak Berriobeitiko udalerrian; Guenduláingo kontzejuarena Gendulain da eta Ostiz Ostitz da, biak Odietako udalerrian; eta Eguíllor populazio entitatearena Egillor da, Atezko udalerrian. // 2. Etxarri Aranatz, Oiz, Uharte Arakil eta Urrozko udalerrien izen ofizialak finkatzea, baita Orbaizetako udalerriko Orbaizetako Ola populazio entitatearena ere. // 3. Erabaki hau Nafarroako Aldizkari Ofizialean argitaratzea. // 4. Erabaki honek Nafarroako Aldizkari Ofizialean argitaratu eta biharamunean izanen ditu ondorioak. // 5. Nafarroako Parlamentuari erabaki honen berri ematea. // Iruñean, 2013ko azaroaren 20an.–Nafarroako Gobernuko kontseilari eta idazkaria, F. Javier Morrás Iturmendi. // Iragarkiaren kodea: F1316369
    (...)

    Zer: Udalerria
    Non: Nafarroa
    Jatorria: NAO

  • Leache / Leatxe - (2019) NA.TOF , 445848

    Zer: Espacio urbano
    Non: Leache / Leatxe
    Jatorria: NA.TOF

 

  • Leache / Leatxe (ofiziala)
  • Leache (gaztelania)
UTM:
ETRS89 30T X.630629 Y.4718426
Koordenatuak:
Lon.1º24'21"W - Lat.42º36'29"N

Kartografia:

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper