Pertsona-izenak

(...)
Udal bakarra, izen bereko haranean diren bost herriez osatua, erdi aroaz geroz erdaraz "Cinco Villas" izenaz deitua (Aizpun, Azantza, Goñi, Munarriz eta Urdanotz), eta euskaraz Goñerri (Goynnerri, 1268; Goñierri, 1644). Goi zelaiaren itxurako eskualdea da, azaleraz 42,7 kilometro koadrokoa, inguruan dituen haranez, Ollo (N eta NE), Oltza (O), Etxauri (SE) eta Jaitz-ez (S) goitiago jarria, Andia mendia jarraipen duela (W). Iturri ugari egon ziren eta Udarbe aurkientzan, Urdanotzen, erreka bat sortzen da, aurkientzari bezala deritzana, Aizpun eta Ollarango lurrak gurutzaturik, Arakili batzen zaiona Anozko mugapean. Geomorfologiaz, tufarria du osagai beheko lurretan, eta goikoetan, berriz, Eozeno ertaineko karearri eta kalkarenitak. "Haran gehienak Andiako sinklinala du euskarri, albo bietan antiklinal bana duela: Ergoiena-Altos de Goñikoa iparraldean, eta Ulantz-Sarbilgoa hegoaldean, biak Ollo eta Jaizko dipiroetan etenak" (GEN, V, 387). Klima subatlantikoa du, landaretza autoktonoa gailen dela, pagoa eta haritza, lurraldearen % 47,4 estaltzen baitute (2.023 ha.). Madozek bere "Diccionario"an bertako baso sarriak aipatzen ditu, pagoa, haritza eta klase guzietako egurrarekin, elorria batez ere, halatan non, terrenoa gainera sakantsua eta bihurria delarik oso, ia ezin urratuzkoak baitira. Haraneko auzokideek asko zaindu zuten basoa. 1636an Azantzakoek agindua erdietsi zuten errege Kontseiluagandik Gesalaztarren kontra, haiei galerazteko Elkandia izeneko oihan eta aurkientzan tantairik moztea Iruñeko gazteluaren zurajera eramateko. Partzela kontzentrazioa 1970-1971 urteetan egin zen, partzela kopurua franko gutxiagotuz eta nekazari lana erreztu eta emankortuz. Ia erabat desagertu da lanerako azienda, ardia eta etxaberea. Oraindik hazten dituzte behia eta zaldia, urtearen parte haundian libre utziaz bazkatzen Andia Mendiko soiletan, 1984ean 899 eta 354 buru ziren bhakoitzaren kopuruak. HISTORIA: Goikalde hauetan historiaurrean ere gizona ibili zelako igarbide, hainbat trikuarri aurkitu dira Andian, Azantzako Sarbilzelaien eta bestetan, eta Itxitxua kobako aztarnategia Aizpunen. Goñi eta Urdanotzen artean "Gaztelu" edo "El Castillo" deritzan mendia dago zeinaren egituran, goi-zelai ttikia arroilaz eta harmokorrezko hormaz inguratua, historiaurreko bizileku bati antz ematen zaio. XIII. mendean. XIII. mendean bost herriok bat ziren administrazioz, "Goñerria", eta "tenencia" bat osatu zuten, 1268an "Joan de Vidaurre, tenient Goynnerri" zenaren eskupean zegoena (CDTED II, p.141). Antso VII Azkarra errege zelarik Ollaranek izandako aberatsaldiaren seinale, erretor elizak eta zenbait ermita ditugu, Munarrizko sanJuangoa, kasu. Erregeren manupeko hiriak zirelarik, patu bana izan zuten. Aizpun, Goñi eta Urdanozko nekazariek Erregeren ondareari ordaintzen zizkioten petxak, Juan II.ak Juan de Bearin Lizarrako ezkutariari eman zizkion, beretzat eta bere ondorengoentzat (1462). Haiengandik erdietsi zuten petxa horien librakuntza 700 dukateko emaitza eginik (1543). Karlos II.ak Karlos de Beaumont alferizari eman zizkionAzantzakoen bihi eta diruzko petxa. Munarriztarrei Juan II.ak kaparetasuna eta petxen librakuntza eman zizkien sari beren kemena eta beaumontarren kontrako gerran hiri defendatzen izandako kalteengatik (1457). XV. mendeko bigarren erdiko gerra zibiletan bertakoek izan zuten suhartasunak esplikatzen du zergatik Azantza, Goñi eta batez ere Munarrizko erretor elizek haibesteko gotorleku itxura hartu zuten. Bost erretoretzak auzokideek aurkeztekoak izan ziren. Jauregi bat baino gehiago izan zituzten, haien artean Goñikoak (jauregizarra eta Larrainagusi), jaun Teodosioren kondairarekin lotuak; kamio bazterrean, oroitarri bateko inskripzioak honela dio "hemen izan zuen, tradizioak dioenez, jaun Teodosio Goñikoaren jauregiak orube". Ermita asko egon ziren haranean sakabanatuak, eta toponimian aztarna utzitakoak. Aizpunen apezpikuaren aginduz lurreratu ziren Santo Tomás eta San Pedrokoak (1797), azken hori Artetako iturburu gainean; Azantzan Sarbilgo Santa Ageda eta San Bartolomékoak ere joan ziren; Madalenakoak iraun du, eta erdi aroko osagaiak gorde ditu. XVI. eta XVII. mendeetan obrari baten egoitza izan zen, zeinaren konstituzioak gorde baitira. Apezpikuak debekatu zien obrarikidei ermitan bazkariak egitea festa egunaren meza ondoan (1637). Goñik izaten zituen ermitetatik, San Migelgoa zutik dago, bere inguruan Arkangelua Teodosio Goñikoari agertu zitzaioneko kondairak biltzen dituena. San Adriangoa ere joan da, 1797an lurreratzeko agindua, ezta San Martin, San Esteban, 1584ean oraindik zutik, ez eta Santa Kiteriako ere, "Airetako Santa Kiteria" deitua. Hango ermitazaina zen 1661ean Frantzisko Goñikoa, hogeitamar urtez bertan egona. Espoz y Minak polbora gordairu bilakatu zuen eta frantsesek suntsitu zuten. Munarrizko lau ermitetatik San Migel, Santa Barbara eta Santa Cruzkoak itzali dira (azken horren izena toponimiak gorde du). Bai halaber Urdanozko San Gregorio eta San Migel. 1860ko zentsuan 989 bizilagun ziren. Handik hara etengabe beheraka joan da kopurua mende honetan, eta 1992an 211 bizilagunetara murriztua zen (Munarriz 58; Azantza 50; Goñi 47; Urdanotz 33; Aizpun 23).
(...)

(...)
DECRETO FORAL 253/1993, de 6 de septiembre, sobre la composición y denominaciones de la zonificación “Navarra 2000”
(...)