Tr. La forma propia de la tradición meridional es sufritu, y sofritu de la septentrional. Al Norte se documenta además sufritu en Leiçarraga y Argaignarats (DevB 96), y soferitu en autores suletinos: FPrS (5), Tartas (salvo errata, un ej. de sobritu (Arima 92)), Belapeyre (I 40) y Maister. Hay ambas formas, sofritu y sufritu, en Gasteluçar, UskLiB y Xalbador. Al Sur se documenta la forma supritu en fray Bartolomé (Ic I 91 -du ), Etxaniz (Antz 78), Basarri (184) y, junto a sufritu, en Beovide, Txirrita y Uztapide. Aparece además sofritu en una carta de Azpeitia del s. XVII y en Arrue (en éste junto a sufritu ). En Lazarraga hay tres ejs. de zufridu (A23 1195r, A 1154r, A 1154v) junto a la más frecuente sufridu; tbn. encontramos zufritu en FamInst. El futuro en autores septentrionales es en -ko para Gasteluçar (65), Chourio (I 24, 3), Haraneder, Etchamendy, Monho (152) y Etchepare de Jatsu, y en -ren para Leiçarraga, Etcheberri de Ziburu (Man I 93), Gasteluçar (188), PierKat (56) y Xarlem (1011). Se encuentra el part. sufri en S. Mitxelena (Aranz 141: Yesuk Pasio nekeza / eramanaz sufri bai zun eriotza ). En DFrec hay 34 ejs. de sufritu y sendos de sufridu y supritu, todos ellos meridionales, y 14 (5 septentrionales) de sofritu.
sense-1
1.
(G-azp; Lar, Añ; -iduV-gip, -iuG-azp),
sofritu (SP, Urt III 149, Gèze, Dv, H),
soferitu,
supritu,
supridu,
zufrituRef.:
EtxbaEib(
sufridu
);
ElexpBerg(
sufridu
);
ZestErret(
sufrittu/sufriu
)
. Sufrir, soportar, padecer.En AxN se explica sostenga (496) y pairatuko (535), por sufri y sufritzeko respectivamente.
v. 1 eraman (I, 2), jasan, nozitu, pairatu. Tr. Documentado tanto al Norte como al Sur en autores de todas las épocas.
Hongi egitez, gaitz sofrituz behar dugu salbatu. E 241.
Ezen Kristek ere sufritu ukhan du guregatik. Lç1 Petr 2, 21 (He, TB pairatu, Dv jasan
).
Ezen Iesus Kristek eztuela solament sufritu ukhan herio naturala [...] baina are [...]. LçIns C, 5r.
Uztarriori ezarrizkero, / sufridu bear goldea. Lazarraga A24, 1196v.
Atsekaba garratz asko / oi nebela sufrietan. Ib. A25, 1197r.
Oi geiago zufrietako / eztot nik pazenziarik. Ib. A23, 1195r.
Orren esanak sofri itzazu pazienziarekin .
CartAzp
125.
Sufritu zituen afrontuak eta injuriak. BerTrat 73r.
Sofritu duenaz gero / halako probezia, / sofri ezakek hik ere / munduko lazeria. EZNoel 53.
Gar eternalean, nor egonen da? [...] Nork izanen du [...] pazientziarik sofritzeko? Ax 599 (V 385).
Sufridu pazienziagaz laguneen flakezaak. Cap(ed. 1893) 14.
Erraiten badüzü eztirozüla hanitx soferi, nula ordian soferitüren düzü pürgatorioko süia?Mst III 12, 2 (SP, Ch pairatu, Ol, Leon jasan
).
Nahiago tiat sofritu supliziorik handienak. Ch III 6, 4.
Zu aserre ta bere kontra ikustea nork sufri dezake?CbEg II 113.
Korreio batek zufritzen du ostatu gaisto bat, zergatik an egon beardu denbora guti.
FamInst
902s.
Zuregatik sofritu duen Jesu-Kristo [...] Semearen izenean. Brtc 262 (v. tbn. Gç 106, UskLiB 77, Etch 664, UNLilia 16 -gatik sofritu, Xe 323, Bv AsL 102 -gatik sufritu, Uzt Sas 32 -gatik supritu, EZ Noel 103, Jaur 201 -rentzat sofritu, Arg DevB 197 enetzat sufritu, CatLan 35 guretako sofritüz
).
Gosea sofritzen dute. Monho 68.
Sofritü pazienziareki afrontü, injürio, mesperetxiak. UskLiB 98 (32 sufritü)).
Sofritzen du bere ohorean, sofri ahal ditazkenak oro. Jaur 152.
Asko gaitz zuk bearko / dituzu sufritu. ItFab 221.
Amorio añ irazeki baten indarra eziñ geiago sufritu al izan zuen. ArrMay 116 (50 sofritu
).
Barkuan ere sufritu dute / makiña bat komeriya. Xe 373.
Besteren ona ez da / sufritzen atsegiñ. UrruzUrz 56.
Bost sufritu biar dik / Agustin Zakarrak. Auspoa 66, 42.
Sufritu du amaika / gose eta gale. Noe 61.
( s. XX)Orrenbeste pena eta disgusto bear ditugu sufritu?IllTestim 21.
Zeu ikusteko jasan (sufridu) biar ixan dodana!Altuna 99.
Erririk ezta agian orrek ainbat yasan edo sufritu bear izan duanik askatasun-naia dala-ta. LdiIL 167.
Zure sakelak sufritu badu / usterik etzuen miña. Auspoa 97, 140.
Lehen hiru mendeetan zer sofritu dute martirrek?ZerbIxtS 113.
Bazekiñat ondotxo i etxe ontan nozitzen (sufritzen) ari aizena. EtxdeAlosT 36 (
JJ 207 sufritu
).
Eta norbaitek asuntu honekin sufritu badu, bera da hori. ArtiTobera 283.
Eta horrelako ostikada bat sufritu ezkero [...].Ib. 281.
--(Irriz) Zuk, gogoz, hitzez. Eta guk, obraz. Sofri hor! LarzIru 24.
Aunitz maite duenak aunitz sofritzen du. XaOdol 225 (
EzinB 125 sufritu
).
Tiroko purpurak eta ainbeste modutara sufritua dan sedak. "Martirizada seda"
.BerronKijote 125.
Janaren partetik ez dut behin ere biziki sofritu. Etchebarne 81.
Asko dira oraindik ere supritzen dutenak ospelaren medioz. Ostolaiz 66.
Zenbat sufritu bear munduan / diru apur bat artzeko! FEtxeb 203.
Paga al banitza, nik nolazpait ere, ni naizela medio sofritu dituzuen nekeak. MEIG IX 98.
v. tbn. Bet 14 (sufrietea). Mic TAV 3.1.27, 135. OA 101. El 84. LE Prog 126. Gco II 55. CatB 17. CatAe 48. CatSal 49. CatR 49. Bil 42. Legaz 56. AB AmaE 407. Bv AsL 166 (144 supritu). Ag Serm 156. CatUlz 35. Goñi 37. Ud 129. Arrantz 132. JanEd I 85. Tx B I 130. SMitx Aranz 56. BEnb NereA 257. And AUzta 61. Sufridu: Urqz 51. EusJok II 123. Onaind STeresa 36. Sofritu: Harb 248. Tt Onsa 178 (142 soferitu, 53 sufritu). CatLav A 3r (V 4). He Gudu 98. Mih 80. CatLan 60. Mercy 22. Iraultza 17. Xarlem 1252. JesBih 451. CatLuz 20. CatOrb2 948. Gy 30. ChantP 110. Laph 18. CatS 27. Bordel 200. Oxald in AstLas 74. Arb Igand 202. Ip Hil 170. HU Aurp 82. Etcham 41. Balad 243 (230 sufritu). JEtchep 99. Azurm HitzB 49. Supritu: Ataño TxanKan 39. BAyerbe 86. Supridu: Abeletxe GaziG 105.
azpiadiera-1.1
(Acompañado de sust. con suf. -tik
).Sufrir de. Sufritzen zuen sabeletik, eta, oñaziak ematian [...].Iraola 65.
Aspaldi artan sufritzen nuen / burutik da biotzetik. UztLEG II 345.
sense-2
2.(Gralmente. en contextos negativos).Permitir, tolerar.v. EZIN SUFRITU. Tr. Documentado en autores septentrionales hasta finales del s. XIX. Hay tbn. un de J.J. Moguel.
Amak eztu sofritzeko semen artian gerlarik. 'No puede tolerar'
.E 111.
Eztuela sufrituren nehork hura menosprezia dezan. LçIns D, 4v.
Eta ezeinere konparazione gabe utzitekoago eta khenzekoago dirade idolatriatako [...] diraden gauza guziak: eta halakorik batre sufritzeko-ere ezta. Ib. B, 2v.
Etzinduen biziorik / zeure etxean sofritzen, / sehiak eta umeak / berdinki korrejitzen. EZNoel 156.
Indaitzu plazer tutzun penak / zuk nahi bezaiñ kruelak; / bañan eztetzatzula sofri / egin daiten eternalak. Gç 153.
Arren, Jauna, sofri nazazu / zuk eman libertatean / pausa zaitzadan, ene Haurra, / Amaren bulhar gaiñean. Ib. 73.
O egia eternala hel zakizkit, eztezazula sofri banitateak egiñ diezadan daiñurik. Ch III 48, 5 (SP egia hel zakizkit, beldurrez banitateak eraman nazan
).
Eta ez dezazula sofri berriz zure izpirituan sar daitezen, nahiz bertutearen [...] kolorearen azpian ethor dakizkitzun. HeGudu 119.
Jaunak, bardin gira guziak, / geiago kanbiorik / handi-mandi diferentik / ez dugu sofrituko engoitik.Iraultza 108.
Bere artalde maitean ez baitezake sofri / kutsua gatik badere edozein ardi eri. Monho 48.
Gauza lotsagarrijak entzuten ditut; gurasuak eureen etxeetan sufridu leijeez alako eskandalubak? JJMgBasEsc 112.
Legez kanpoko kasta hortarik ez dugu behar sofritu / hek dituztenak lagundu behar litazke herritik kasatu. Prot 68.
Othoizten dugu ez dezan sofri egin dezagun gehiago ethorkizunean bekhaturik. Jaur 194.
Katixa guriareki / koku egiten nizu, / hori eztut sofrituren, / monza largaten ezpada. PierKat 56.
v. tbn. Etchart 1.2r. CartUrruñ 136. Mih 112. Brtc 32. MarIl 51. Elsb Fram 124.
azpiadiera-2.1
(Con complemento en dativo). Ta Zuk ori guztia ere sufritu didazu?CbEg II 37.
Ama eta aitaso bethi ohora zatzu, zerbait sofritu behar zaiote. (1769). SenperEus 77.
Eta, Zeruko Aitak au guzia sufritu zien? Eta bere tximista eta arraioak gizonai bialdu etzizten? ArrGB 83.
Eztezu ikusten, baldiñ Jaungoikoa zuri sufritzez aspertzen bada, puntu batean hill eta kondena zaitzakeala?ArrMay 36.
Asko sufritu biar / persona txarrari. AzpPr 81.
azpiadiera-2.2
Aguantar, soportar."Sobrellevar"VP 88v.
Ta nola sufritu nazu ni? Ainbeste desonra [nola eraman dituzu]?CbEg II 35.
Nola guk elkar sufritu ta amatu bear genduen erakutsi zigun. CbEg III 306s.
--Zer da gurasoak onretea? --Errespetoagaz berba egitea, estimetea, sufrietea, eta euren faltak ixilik eukitea. Oe 105s.
Nola sofritu zaitu [Jainkoak] ofentsatzen zinduenean?Brtc 251.
Antioco Erregeari zerk ematen zion naigaberik andiena eriotzako orduan, korputza usteldu ta inork sufritu ezin zuenean?MgCC 252s.
Lagundu, sokorritu eta sufritu bear gerala. Gco I 410.
Eureen lelengo zorakerijeen lagunak ezin sufridu ditubee, eureen uts egitiak akordau eragiten deutseezan. JJMgBasEsc 162.
Ikusirik [Jesusek] ain errukitasun bigunaz sufrietan gaituzala. AñLoraS 110.
Halako emaztia, nurk sofri saietsin. Etch 127.
Gero berriztik nolako otzak / primabera bitartian, / bañan guztiak sufritzen dira / osasuna degunian.Auspoa 39, 62.
Hunek ez zezakeen ahuntzik sofri.Etchebarne 49.
3.(Part. en función de adj.)."
Sufridua, sufrido. Oso lan sufridua da tabernarixana
"ElexpBerg.
Dulzatzen dire trabaju guziák emastéki onéki ta sufritua deláik. LEProg 126.
Izan bear degu mansoak, biguñak eta sufrituak. Gco II 27.
Bizimodu nekatua eta sufritua. Ib. 28.
28 urte, eskolatua [...] xarmanta, goxoa, ona, xuxena, otoduna, sofritua. JEtchep 90.
azpiadiera-3.1
(Que no parece ensuciarse)."
Kolore sufridua dalako erabiltzen die maunezko praka azulak
"ElexpBerg.
"
Jertse sufrittua
"ZestErret.
v. ZIKIN-ESTALI.
azpisarrera-1
EZIN SUFRITU (G-azp; ezin sofrituUrt II 149, ezin soprituAN-larr),
SUFRITU EZIN. No poder aguantar, soportar (un dolor, una carga, etc.); tener envidia, no poder soportar (el bien ajeno, etc.).
"
Ezin sopritu, tener envidia"AspLeiz.
"
Ezin sufritu du besteak ondo ikustea
"(G-azp, comunicación personal) Ielosiazko hitzaz zer erran nahi du? --Bere kiderik edo lagunik ezin sufri dezakeela. LçIns D, 3v.
Silvero baga bizi izaaten / oi ezin eben sufridu. Lazarraga A, 1147r.
Pensa ezazu ezi orano bizala erri onek ezin zufri dirola bentajarik.MRos 10.1v.
Ene begiek ezin sufritu zaituzte furian. Gç 43.
Ezin sufridueban konzienziyak emote eutsan atsakaba.Zuzaeta 52.
Kargia ezin sufridurik / aldatz gora bera. DurPl 56.
Aginetako minagaz / ezin sufridurik. Ib. 48.
Zeinbat izerdi triste / bitarte onetan / pasau biarko ete dan / osatu artian, / atzka bere buruba / ezin sufridurik. Ib. 100.
Ain zorionekoak / oiek ikusirik / deaurrua zebillen / ezin sufriturik. ItFab 218 (v. tbn. Gco II 68).
Orlako lan-bideak / moroak ein ditu; / español fiñak gera, / guk ezin sufritu. Afrika 66.
Geren belarriyakin / gaude aditubak, / kuadrillan bagiñala / ilda ta eritubak; / ori esan-azi du / ezin sufritubak. PE 120.
Gabiltza iñoren ona / eziñ supriturik. AzpPr 120.
Nik premiyua atera / sufritu ezin du. Ib. 43.
Ametza omen dago / gizon arrittue [...] gu geiago gerala / ezin suprittue. (In MujPAm 55
).
Albisti ori / iritxi bada zugana, / inbusteron bat etorriko zan / ezin supritu zubana. TxB I 140.
Berak asko nai t'ezin sufritu / bestek daraman apurra. TxB II 94.
Arantza batek zulatutzen nau / nago sufritu eziñez. Ib. 134.
Ezer supritu ezin / batak besteari, / gauzik itxusiena / izango da ori. UztSas 298.
Alkarri ezer sufritu ezinda / ori da daukagun gaitza. Ib. 130.
Ezin supritu emakumeak / galtzak jantzita ikustea.MMant 47.
azpisarrera-2
EZIN-SUFRITUKERIA. "
Ezin sopritukeria, envidia"AspLeiz.
azpisarrera-3
EZIN SUFRITUZKO. Insufrible, insoportable.
Hauk eztutela axolarik beure ahotik erraiten tuzten erhokeriez: O guztion ahalkagarrizko gauza ezin sofrituzkoa!ES 168.
Eternitate guzian, baitzaude estatu berean, mudantza batere ezin sofrituzko manera batean. HeGudu 130.
azpisarrera-4
SUFRITU ERAGIN,
SUFRI ERAGIN. Hacer sufrir, hacer padecer.
Neke edo beste mortifikazioren bat sufri eragitea. Gco II 65 (I 440 sufritu eragin
).
Ortarako jasan, sufridu eragin eutson ia ogei urtetan. OnaindSTeresa 59.
azpisarrera-5
SUFRITU-EZIN. Envidia.
Bazekiat zer diran / ire jardun-miñak, / lanak ematen dizkik / sufritu eziñak. TxB 117.
Uste al du dagoala / kantari bikaña, / egingo lukiela / esanaz nik aña, / badaduka griña, / intentziyo piña, / zuk daukazun miña: / sufritu eziña, / deituko ziñuzteke / kapaz baziña. Tx(
inImazAuspoa 24, 137
).