Tr. La forma más usual es zigor. Hay zihor en Leiçarraga, Mirande (en éste junto al menos frec. zigor ) y Aresti, y zior en E.M. Azcue, R. Illarramendi y A. Zinkunegi (168). En DFrec hay 92 ejs. de zigor, todos meridionales.
Onom.: Diego Çigor de Leçama. (1475) Arzam 465.
sense-1
1.
(V, G, AN, L; SP, Lar, Añ, Izt 120r, Dv, H, VocB),
zihor (SaugVoc, SP, HtVocGr 331, H; ziorV-gip (+s-)
, G-azp-to-nav; Izt 120r; ziorreadet.LarSup)
Ref.:
A;
IzAls(
ziorra
);
IzArOñ(
s(z)i(g)órra
);
IzTo(
ziyorra
);
EtxbaEib(
ziorra
);
ElexpBerg;
ZestErret(
zior
)
. Vara, palo; bastón; fusta.
"Houssine, gaule, verge"SP.
"
Arzain zigorra, verge à berger"Ib."Verduguillo, vara","vara de alcalde","Vengala, vara delgada con casquillo de plata, insignia de capitán","Baqueta, de escopeta","Verguear, zigorraz astindu
"Lar.
"Vara","vardasca"Lar,
Añ.
"Verge, badine"Dv.
"Palo de un año o más, largo y sin rama"VocB.
"El palo cimbreante"IzAls.
"La vara delgada y flexible"IzArOñ.
"Junco flexible. Ziorrezko otzarak eitten ibai-onduan ikusten ziran motxallen andrazkuak
"EtxbaEib.
"
Ziorra, como símbolo de autoridad. Gure errixan, Alkate jaunak, ziorra biribilki eruaten eban eskuan, nausixa zala agertzeko auzokueri
"Ib."
Zigorrak puntia meia baldin badauka, orduan zipittia esate akok ari"ElexpBerg.
Cf. IC II 77: "Ciordia, vocablo vascongado, quiere decir 'lugar de varas o varillas'". Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos (excepto en suletino).
Orduan thu egin ziezoten begithartera, eta bufeta zezaten, eta berzék zihorréz ukhaldi eman ziezoten. LçMt 26, 67 (He ematen ziotzaten zapardalakoak, Dv jo zuten zaflakoka, BiblE masailakoak ematen
).
Hiruretan zihorrez azotatu izan naiz, behin lapidatu izan naiz. Lç2 Cor 11, 25 (He zigorrez zehatua; TB azotatu, Dv zaharoz jo, Ol zigorkatu, BiblE makilkatu
).
Aaronen zihor lilitu izan zena. LçHe 9, 4 (He, TB, Dv zigor; Ol, Ker, BiblE makil(l)a
).
Zer nahi duzue? zihorrekin ethorriren naiz zuetara, ala karitaterekin eta emetasunezko spiriturekin? Lç1 Cor 4, 21 (He zigorra eskuan, TB, BiblE zigorrarekin, Ol, Ker zigorrez; Dv zaharoarekin
).
Hik eure zihorrez eta gaztigamenduz bisitatzen dituan guziakgatik. LçIns A, 6v.
Eure zihor eta maledikzione haién gainera prestaturik edutzanak. Ib. A, 6v.
Moiseren zigorrak harrietarik ura edoki zuen. Harb 380.
Ikhusten duenean haurrak bere amaren eskuan zigorra eta hartzaz eman nahi dioela, [...].Ax 305 (V 203).
Aita batek bere semea zehatu duenean, zathitzen baitu zigorra eta egotzten sura. Ib. 333 (V 221).
Huna, aita maitea, zure eskuetan naiz, kurtzen naiz zure zigorraren azpian. SPImit III 50, 6 (Ch gastiguen, Mst azote kolpien gaztigiaren, Ip gaztigüzko azotiaren, Ol zure akar-zigorpean
).
Hark bezala ere ardiei behar derauste hainitz kolorezko zigorrak eta zuhaitz adarrak begien aitzinera presentatu. SPPhil 392 (He 396 zigor xurituak eta piñkardatuak
).
Emanen diot bothere nazioneen gaiñean; gobernatuko ditu burdinazko zigor batekien, eta lurrezko baxera batzu bezala xehakatuak izanen dire. HeApoc 2, 27 (Lç burdinazko zihorrez, TB zigor burdinazko batekin, Dv burdinazko zigorraz, Ur (G) burnizko zigorrarekin, Ol burnizko zigorrez; Ip bürdüñazko zaharuareki, Echn burdin zardaiaikin, Ker, BiblE burdinazko makil(l)az
).
Moysesek milagro andiak egiteko zuen zigor bat eta jo zuen aitz bat, ura ari emanerazteko. MbIArg I 214 (v. tbn. 121).
Zeatu oi du Jangoikoak anima, ta zeatu oi, aitak seme txikia zigorrez ta andia garrotez bezala. Ib. 230.
Athera zitzaion lehoin hari armarik gabe, zigor bat ere gabe. Lg I 225.
Nola gose eta flako aurkhitzen baitzen, hedatu zuen ezti hartarat bere zigorraren burua eta yan izan zuen hartarik guti bat. Ib. 269.
Zorionekoa zu Jangoikoak bere zigorra artu ta kastigatu bazinduz Aita batek bezela. MgCC 254.
Emon eragin eutsan eskubetara bakotxari bere zigorra, jooka galantak emonda, goputza zanbrotu ta eratzijaz. MgPAb 218.
Nere gañean dijoan Mandazai onen zigorrak beldurrago egiten naitziak. VMg 33.
Jolasez bezela, agiraka, mukertasun ta zigor gabe erakasten dizutela irakurten ta izkribitzen. VMg V.
Zigor ta zan gogorrakaz ebagi eutseezan aragiak. AñMisE 60.
Moisesen zotz edo zigor miragillea. Ib. 122.
Eskuan dezun zigor edo bakulu ori lurrera bota ezazu. Gco I 115.
Jo zinduan zere zigorrarekin. AA I 402.
Bestela eziñ bada, Espiritu Santubak berak bere aginduten deutsee gurasuei, erabilteko zigorra. JJMgBasEsc 116.
Txikitati umiari zigorragaz lotsia emoten badeutsazu, umiaren arimia inpernuti librauko dozu. fBIc I app., 8.
Zeruko Aitaren eskuba dala joten zaituzan zigorra darabilena. Astar II 259.
Errege edo enperadoreek, thronuan yartzen direnean, eskuan daokaten zigor urrezko-bat, duten podorearen marka bezala. Gy 305 (nota explicativa de zetro
).
Beren zigorrak lurrera bota zituzten, eta iransuga egin ziran: baña Moises-en zigorretik sortu zan sugak besteak iretsi edo tragatu zituen, eta zigor itzuli zan. Lard 68.
Eskuko zigorra altxatu zuen; zerua odei illunez bereala estali zan. Ib. 70.
Arturik bada Jacobek zumarrezko, eta almendrozko, eta platanozko zigor berdeak, zati batzuetan desazaldu zituen. UrGen 30, 37 (Urt xigor; Dv zaharo, Ol, Ker muskil, Bibl xiri, BiblE ziri
).
Zigor mirarizko baten ukitura bezala. 'Vara de virtud'
.AranSIgn 89.
Neure omenaren jaube justiziyaren zigorrak egiten nau. "La vara de la justicia"
.IzaEE 1881a, 181.
Landu, apaindu nituan bi zigor, bati deitu nion Edertasuna eta besteari Soka . (Zach 11, 7). BvAsL 21 (BiblE makila
).
Fundiarazi zion gorputz guzia ganibet ukhaldika, eta azkenean zigor eta azote ukhaldika. JnnSBi 175.
Alango irudien aurrean, Damutu guztiak eskuetako zigorraz gorputza astindu eroen. ABeinB 88.
( s. XX)Biguntxoago erabilli bear dozu Txomin zigor ori. EchtaJos 31.
Zaldia zigorrez joaz. AgG 120.
Alkateak, eskuan zigorra daramanean, [...]. AArdi 60.
Ni ere ardi zai egon naien, ez aldezu zior bat Pillipe? IllPill 15.
Jaungoikoaren Semea zigorrez joa. ArgiDL 111.
Bertakoak yoputzat artu, egiñala baño lan geiago eragiteko, zaintzale bat eskuetan zigorragaz ipiñi ta lan-sari ta yatekorik be ez emon. GMantLEItz 62.
Artu zuan zuzendariaren zigorra, ta bikañ, egoki, bero ta maitasunez zuzendatu zituan Gayarre ta euskal-gazteria bere [...] zortziko ederrean. A. Pagoaga Itzald II 144.
Zigorraz, zaharoaz jo, ala thu egin, bardinera zoan. BarbSup 71.
Senarra deadarka ta zigor bat eskuetan duela emaztea elbarritzeko zorian. MujPAm 48.
Asto-ganean igonda kalerik kale erabiltea atzetik zigorrez astinduten ebela. OrTormes 11 (v. tbn. Aitork 70).
Bulda orreik guzurrezkoak dirala, [...] eta nik ez dodala ez zuzen eta ez zear euretan zeregiñik, eta oraintxetik zigorra lurrean izten dot. "Dejo la vara y doy con ella en el suelo"
.Ib. 109 (en boca del alguacil).
Bai! [Maisuak] ao betez mis queridos niños, ta gero zigorra [transcrito zigarroa] artu ta gibeleko aldea xautu. TPKattalin 181.
Urritz-zigor bat artuta.MendaroTx 239.
Zigorraren zartada entzuten da, gero zaldien zintzarri otsa urrutiratzen dijoala. AlzRam 109.
Alkatea agintari jantzian, ginbail-luze, zigor ta guzi. LabEEguna 111.
Jaungoikoak zigorrik eskuan artu barik be, astiñaldi ederrak emoten daki. EguzkGizAuz 25.
Nahiz zigorra erabiltzen zuen, beste fraideek bezala, ihoiz ez genuen haserreturik ikusi. MdePr 295.
[Hartu zuen] larruzko zihor bat, zaldiketan ari zen bere gazte-denborako oroitzapena. [...] Neskamea hauskinak biltzen ari zelarik lurrean belaunikaturik, zihorra hartuta, behingoan bat, bia, hiru, lau ukaldi eman zizkion. MdeHaurB 84.
Eme-gorputz hori zigorrez eta ugalez zehatzeko nahikari bat ezin garaituzkoa senditzen zuen. Ib. 37.
Ainitz baitira zigor-muskildunak, gutxi, ordea, Bak-arenak. ZaitPlat 109.
Makila eta zigorrez lurperatu zuten. LasaPoem 106.
Saratsak mimenak ugari, zumarrak ostoak, mirtuak zigor sendoak. IbiñVirgil 91.
Zigor (thirses) zauliak osto biguiñez inguratu. Ib. 46.
Nik bear dudana piztiak ezitzeko zigor on bat duk. LabSuEm 170.
Gertau eban zigorra gatz-uretan beratuaz miñgarrixagua izan zeiñ. EtxbaIbilt 470.
Zigor azpiyan bildurturikan / dauzkazu umetxo danak, / asko jo gabe ezi litezke / maixu ondradua danak. (In UztNoiz 109
).
Ume gixajo ura ebaintzen ari zan etsai biotzgabeari, eskutik zigorra kendu diona. BerronKijote 62.
Eskuan eukan zigor edo zerbaitegaz gu jo naian egoten zan. EtxabuKontu 12.
Makilla ta zigorra eskuan.BAyerbe 41.
Ez dugula Atila hau gure haurtzaroko eskola-liburuetan ikusi genuen Jaunaren Zigor ikaragarri hura. MEIG I 142.
v. tbn. Hb Egia 95. Urruz JBDei 1919, 281. Ldi BB 120. Anab Poli 102. And Auspoa 52-53, 137. Onaind STeresa 38. Zendoia 16.
azpiadiera-1.1
Jainkoari parrik iñork ez diola egiten. Sasoiean bere zigor gogorra astinduko duela. MAtxGazt 23.
Ez zaio iruditzen legearen zigorra behar bezala dantzatzen denik. MIH 320.
azpiadiera-1.2
(Precedido de gen., uso fig.). Etsaiak Iainkoaren azoteak eta zigorrak dira. Ax 304 (V 202).
Boztu da zu ikhusirik / Bethleemengo Hiria / Jesen zigorra zare zu, / zu lehoiña, zu zuzia. Gç 65 (quizá 'vara de Jesé').
Utzi zion Jangoikoak ara igaten, izan zedin beraren zigor ta garrote, ta zea zitzan zegoten gis-era gogor mingarrian. MbIArg I 230.
Jangoikuaren zigorrak jarraituko deutsu, gizonena austen badozu bere. MgPAb 81.
Begira ta geldirik egon da, aurrez miserikordija opa deuskula, iges daijogun bere zigorrari. JJMgMayatz 236.
Atila, kondairak dio, Jaunan ziorra izan itzan. AGram 35.
[Gosea ta izurria] biak dira oinaztarri / ziur ta gogorrak, / gizonak onduteko / Iaunaren ziorrak. AzcPB 274.
Alango Iaungoikoaren zigorrik ez ei da ikusi. Ez ian, ez edan, ez lo, ezin ei zan ezer egiñ. AgAL 63.
Isabel txaplatak, "Jaungoikoaren zigorra dabil emen", esanez, autsi zuen isilaldia. AArdi 84.
Geure semeai erakusteko dogu agindu gogorra; bete dagigun, nai ez badogu Aita Goikoan zigorra. BEnbNereA 130.
Jainkoaren zigorra! LabSuEm 172.
azpiadiera-1.3
(Como primer miembro de comp.). Zenbat ere gaistoagoak Jangoikoak orrela zeatzen dituen animak, anbat gogor-agoa aren horduko zigor-garrote-bastoia. MbIArg I 232.
Moises Kapitaiak zigor zotz bateaz arri atx bat jotea zan asko, iturriko ur gozoak aterateko. AñMisE 56 (143 zotz zigor bategaz
).
Adu txarra, siats makurra ete ebilkion, zigor-zarta anker biurriaz bere barne-baratzeko landaratxo pipil-barriak lorrinduten?ErkiagArran 95.
azpiadiera-1.4
"Vara alta, zigor, zotz jasoa
"Añ.
Gipuzkoako Korrejidorea, Ondarribiko Alkatea, eta [...] Buruzaria, beren agintaritzako zigor jasoakin ibilli oi ziran. IztC 123.
Igarotzen da bere prozesioarekin Idiazabalko Alkatea zigor altxatua eskuan dabela, eta aurretik danboliña soñulari. Ib. 502.
azpiadiera-1.5
(Como segundo miembro de comp.). Berezian erneko / sarta ziorragaz / atze ta aurre neurtuten / indar guztiagaz. AzcPB 176.
Bere etxola moldatu zuten, banbu zigorrak gurutzekatuz, bere zuhamu zabal predika tokiaren gainean. Prop 1906, 118.
Zuk iotzen ninduzun burni-zigor goriz. OrAitork 54.
Begiak itxita urtzi-zigorra yasan genun. 'Azote divino'
.ZaitSof 172.
Vari Rufu Bergili baiño zaharrago zan; eta Enearena agertu arte, berak euki zun olerki epiku-sailleko nausi-zigorra. IbiñVirgil 61n.
sense-2
2.Castigo; azote, paliza."Au fig., verge, châtiments, peines, afflictions. Iainkoaren zigorraren beldur izan zaitezte
"H.
"
Eskolan zigorra jarri diyue
"ZestErret.
Tr. Usado por autores vizcaínos y (en algo menor medida) guipuzcoanos; tbn. lo hallamos en algún autor septentrional moderno como Larre (ArtzainE 125). Aunque se documenta ya en V. Moguel, no es frecuente hasta el s. XX.
Daramana gaztetatik uztarria / izango da ume ondo azia. / Gelditzen bazaio idun gogorra, / berandu etorriko da zigorra. VMg 59.
[Iaungoikoak] gudakaz gizonakgana bialtzen daben zigorra. AgAL 150.
Zigor gabeko legea mingaingabeko txiliña. EgutTo(ap. DRA
).
Ez sartu ona, zigorrik (kastigurik) artu gura ezpa-dozu. Altuna 44.
Zigorra, zigorra orri, Yainkoak ordainduko deutsu-ta. OrTormes 23.
Bera zala bide etzala yauna luzatu zigorra emoten. Ib. 113.
Urtzi obenak / asarratu dau, / Au obenaren zigorra. Enb 175.
Ondo daki gizonak beren eskuetan daukala azkatasuna, gauza ona edo txarraren zigorra emongo iakala. KkAb II 113s.
Begira, ni zarra ta gogo gutxikin nago, azkeneko urte oietan zigor aundiak artu bai-ditut. LabEEguna 86.
Zigor txarragoren bat ezarri. Otx 71.
--Zigor ikaragarria da guda; [...]. --Yaunarengandiko zigorra yasan bear da. GoenY 1934, 100.
Emen beean bear dituzte, bada, bai gaiztakerien zigorra, ta baita ere alegin zintzoen saria. LdiIL 171.
Alkargokeriaren elburua be txarra da-ta, gizadiaren lepora jausi dan zigorrik astunena dirudi. EguzkGizAuz 88.
Zedilla aientzat, eskatu zuten, / zigor ua biguiñago. OrEus 254.
Aren legetik igesegiteak, [...] kaltea ta zigorra erakarriko lukeala. TAgUzt 251.
Txindi-zigor gogorrak jarriko yakez."Indemnizaciones económicas"
.EAEg 9-10-1936, 7.
Irabazi duzun zigorra yasango duzu. ZaitSof 19.
Zigor andiak dakartzi arroen itz andiak. Ib. 198.
Baso bat, nai-ta, erre duana, zigor astunaren diña da. Munita 139.
Egin zituten gaiztakerien zigorrak yasateko. OrQA 99.
Ikasten nagi banintzan, zigorra ematen zidaten. OrAitork 20 (56 zigor ematen zenidan
).
Entzun, Iauna, nere otoitza, Zure zigorrarenpean akitu ez nadin. Ib. 29.
Erantxi lezaioketen zigorrak etzion ajolik, berdintsu baizitzaion baitegian ala eskean bizi. EtxdeJJ 182.
Epaimaiak bota zion zigorra etzan Sebastiani eriotza emateagatik. Ib. 169.
[Oitura gordin eta garratz auek] legearen zigorrak ziaro suntsitu-azi zitun orain dela eun urtetsu. Ib. 171.
Ur-jantzi barik ebiltzalako, zigorra irabazita euken-ta. ErkiagArran 58.
Pekatu andi bat egin neban-da, asto-itxura emon eustan Jaunak zigortzat. Zigor-denpora gaubeon amaitu dodan-ezkero, ara emen, nakustazun moduan. BilbaoIpuiB 24 (v. tbn. 218 y 219).
Hau da zihorra, Jaunaren eskutik zihorra, Erromara peregrinazioan joan nintzelako. ArtiIpuin 79.
Bizkarretik oratuko ete deutsa? Ala, belarritik, nagosiak mutikoari zigor-antzean oi deutsanez? ErkiagBatB 163.
Barregarria izaten zan bezeru batzuei, bizikleta jabeak ezarten eutsen galen edo zigorra: --[...] Zigorra ordaindu bear deustazu. Beste erreal bi! Ib. 73.
Lau urte ta egun bat izan da Nikanor-entzako zigorra. Lau urte ta egun bat, morroillopean egon bearreko. Ib. 202 (v. tbn. 90).
Sariak eta zigorra banatzeko. VillJaink 104.
Zigor gogortxoa, alajaiña, orrelako uts txiki batentzat. Ib. 104.
Zigorrik gogorrena, bazkaririk gabe gelditzea zan Patxirentzat. OskKurl 68.
Bethe egin zuan zigorra. Ib. 168.
Lapur eraile oiek izanen dute merexi duten zigorra. IzetaDirG 83.
Orrelakoek uste ergelagatik, erruki ordez, zigorra merezi dute. MAtxGazt 101.
Egillia aztu doralako izango dot zigor au. EtxbaIbilt 487.
Agozto aldian / egin zigun legor, / orain neguan otzak / asi dira gogor, / baserritarrarentzat / bada naiko zigor. UztAuspoa 22, 140.
Zaldungo-legeak autsi ditudalakoz, [...] neri onelako zigorra ematea. BerronKijote 165.
Ez du beste zigorrik merezi, oker berririk egiten ez badu. Ib. 118.
Ainbeste zigor ez ezarteko / erru bako pobreari.FEtxeb 169.
Arbola-lapurrak ez al zuten zigorrik izaten.Insausti 184.
Bekatu horrek zigorra orpoz-orpo izaten duenez gero sarritan, presondegian eduki zutela. MIH 282.
Geroak erakutsiko baitio saria eraman duen ala zigorra. MEIG I 169.
v. tbn.
ForuAB 97. GMant Goi 60. SMitx Aranz 127. Basarri 102. Gazt MusIx 69. Ibiñ Virgil 116. Etxabu Kontu 33. Ataño TxanKan 46.
azpiadiera-2.1
Gogorra ete zan gero nire maixu a! Distraidu egiten nintzala-ta, ala! zigorra leña!BilbaoIpuiB 149.
azpiadiera-2.2
(Como primer miembro de compuestos). Zigor neurririk erabilli bearrik ez degu noski izango."Medidas disciplinarias". EAEg 12-11-1936, 277. Zigor-oñazez atarratuko al ditu Olinpiar yainko andiak! Zait Sof 17. Lizunkerizko atsegiñak orrelako zigor-neurririk merezi etzula iritziz. Etxde JJ 266. Ni zigorkatzeko lege bat izan bada, aien zigor-lege neu izanen naiz. Ib. 187. Galdera bat bakarrik, bañan milla aldiz bai, zigor larru batekin joka ari ba-lira bezela. Ugalde Iltz 47. Jolas aldia bukatzeko gutxi falta zanean, bakhoitza bere zigor-gelara sartu zan. Osk Kurl 200. Ez al zaizu gogotik galduko ziñez emandako itza; erabakitako zigor-zorraren azpian noski. "So pena de la pena pronunciada"
.BerronKijote 61.
sense-3
3."
Ziyorra, [...] el canto de la hoja de la guadaña; ziyor bat (G-to)"IzTo.
azpisarrera-1
XIGOR . (Forma con palat.). Haren gañean duk heure / Xigorraz manatuko, / Eta errebel direnak / Hain erraxki hautsiko. EZEliç 178.
Neure burua, eta nik ditudan guziak ematen ditut zure gaztiguzko xigorraren azpian. Ch III 50, 6 (SP utzten derauskitzut xuxentzera
).
Aaronen xigorra, hura baizik ez baitzen loratu Israelgo Prinze guzienen artean. CatLav 83 (V 49).
v. tbn. Urt Gen 30, 37.
azpisarrera-2
ZIGOR-EKINTZA. "Pertiguería, el empleo, zigorrekintza
"Lar.
azpisarrera-3
ZIGOR-KOLPE. Azote, varazo.
Ofizieretarik batek zihor kolpe bat eman ziezon Iesusi. LçIo 18, 22 (He, Dv, Leon mazelako, EvS azote kolpe, LE zaflada, Ol matsalleko, Ker matraillako, BiblE masailako
).
Mihin luze honi, lotsa gabeko honi, ehun zihorkolpe emaizkiozue nire partez. ArtiTobera 287.
ZIGOR-MAISU [Sokadantzan] lau gizon aietan Iztueta zaldibiarra, zigor-maisu, puntuak ematen. Beste irurak bertsolari zitxinan. OrQA 189 (el ed. explica zigor-maisu como "erakustaile (zigorra eskuan duela)").
azpisarrera-6
ZIGOR-MENDE . (En casos locales de decl. sing.). Berebil-eramallerik [...] ez-jakiñez zigor-mendera erori ez dedin."Caer dentro de las prescripciones"
.EAEg 21-11-1936, 354.
azpisarrera-7
ZIGOR-UKALDI. Azote, varazo.
Ofizierék zihor ukhaldi emaiten zeraukaten. LçMc 14, 65 (He mazelakoak ematen, Dv, Leon mazelakoka, Or, IBk, IBe masailekoka, Ol matsallekoka, Ker matraillako, BiblE ukabilkadak ematen
).
Zihor ukhaldiz zeraunsaten. LçIo 19, 3 (He ahutzekoz jo, TB beharondoko, LE zafladak, BiblE masailakoka
).