Tr. Jaube es la variante vizcaína ya desde RS; en algunos autores aparece junto con jabe : Añibarro, Arrese Beitia (AmaE 261 jabe, 298 jaube ), D. Agirre, Kirikiño (Ab I 15 jabe, II 116 iaube ), Enbeita (48 jabe, 167 jaube ). Hay tbn. un ej. de iaube en Ibiñagabeitia (Virgil 37). Capanaga (iaba), Olaechea (41), Eguzkitza, Erkiaga y Anduaga emplean sólo jab- . Hay xabe en textos salacencos (CatSal 69) y aezcoanos (CatAe 68). En DFrec hay 247 ejs. de jabe .
sense-1
1.
(V-gip, G-azp-nav, AN, L, BN, S, R; Lcc, Urt I 139, VP 48r, Lar, Aq p. 63, Añ, Gèze, Dv; ia- SP, H; ya- Ht VocGr 410, Arch VocGr , VocBN),
jaube (V; Añ, Dv(V); ia-H),
jaba (V, arc.),
xabe (Ae, Sal)
Ref.:
A (jabe, jaba, jaube, xabe); Etxba Eib ; Iz Ulz (yabe), To, Als, UrrAnz, ArOñ ; Elexp Berg; ZestErret
. Dueño, señor; amo; jefe, superior. "Dueño, por señor, jabea. Dueña, señora, jabeandrea" Lcc. "Maître, possesseur" SP. "La vista del amo engorda al caballo, beiak on deu larre, aldean obe jabe (G, AN)" Aq p. 63. "Amo, etxeko jabea" Lar. "Maître" Gèze. Tr. De uso gral.
Egun hartan iuie date mundu ororen iabia. E 55.
Eta hek asto-umea laxatzen zutela, erran ziezen haren iabék, "zergatik laxatzen duzue asto-umea?". LçLc 19, 33 (He, Dv, Leon, IBk jabe, Ol yabe; TB nagusi).
Zerren negian berba / neure aide jabe prenzipal batez. Lazarraga B15, 1182v (tal vez 'pariente'; v. infra (3)
).
Tresneak jabea dirudi. RG B, 19 (v. tbn. Lar s.v. abad: Nolako jabea alako tresnea
).
Iaube bat daude asko baratzeak eta emazteak, ze geiago leukee gaxo. RS 54.
Kozina gizenegiak iabea du ahultzen eta etxea aurritzen. OPr 110.
Faltari bai, baiña faltaren iabeari herrarik eta aiherkunderik eduki gabe. Ax 278 (V 186).
Idiakaizko semea, / Insaustiko jaubea. BBizk 8.
Gauza guzien yabea, deus-ere gabe, guzien eskasean aurkhitzen da!Lg II 107.
Egingo zituala Kanaango lurren jabe, ta beteko zituala ondasunez. Ub 33.
Idiak ezauntzenduéla bere jábea eta ástoak bere nausiarén ganbéla. LEOng 117v.
Jabe bi batetan ezin serbituko dituzue. Gco II 2.
Ezagutzen du idiak bere jabea. AA I 461.
Besteren gauza jabeari biurtzeko. Ib. 418.
Jesus, neure bijotzaren jaubia. fBIc II 289.
Yabea ala astoa daiteke egiña othe garraiatzeko?Gy 201.
Baita kontu egin ere zuzenki [ardiei] alik eta jabe egiazkoa agertu dedin arte guztian. IztC 226.
Leku ederra zeru-lurren jabea jaiotzeko. Lard 366 (v. tbn. zeru-lurren j. en Ub 72, Monho 42, Dh 116, Xe 358, UNLilia 12, KIkV 15, KIkG 11, ArgiDL 43, Xa Odol 266; zeru-lurraren j. en Echag 239; zeru ta lurren j. en PE 56, Ud 134, Tx B I 253, Enb 95 (jaube)).
Ez naizatea berzren gauzarik bere xabearen borondatearen kontra. CatSal 47 (Cap 51 iabeen, CatAe 46 xabein; CatR 47 nausiaren
).
Zorionekoak, manso edo bigunak, zeren hek izanen dira lurreko yabeak. Legaz 52 (Cap 18 lurreen iabaak, Iraz 46 lurraren jabeak, CatB 82 lurraren yabeak, AA I 619 lurraren jabe
).
Bidian arkitu det festa onen jabia. SorAKaik 136.
Zeruko ta munduko iaubea izan arren. AzcPB 270.
Zeinbat biurtu bear da? Jaubeari kalte egin izan jakon beste. ItzAzald 108.
Jabe bakar batena dena. JEBur 197.
Jaungoikoa danaren jabea al da?KIkG 14.
Otxagabiko xabea. (Sal). EEs 1921, 107.
Ebastea nihundik ere etzaio bekatu Indianoari. Jabeari dago zaintzea. ZerbMetsiko 254.
Estadua baño beste jaberik ez egoala-ta. EguzkGizAuz 131.
Frantziaren jabeak zertako nahi luke eskualde ttipi hau bipildu?LfMurtuts 50.
Jabea bildurtu egin da galduko ote zaion. Munita 65.
Zergatik maite du zakurrak bere jabea?TxillLet 137.
Eztira iñorenak, eztabe jauberik. BilbaoIpuiB 5.
Oinetako saltoki handi baten jabea Bilbon. OskKurl 176.
Donak gabe, ta ez donak jabe. (G-nav)'Bestentzat badaki eta beretzat ez'
.InzaNaEsZarr 119.
Txerrien jabea iru zaku artuta igo zan.BBarand 59.
Piñu sail aundien jaubiak. Gerrika 238.
Lagunak borroka bizian ari ziren bitartean jabearen etxeko goxoei ederretsi ziena. MEIG I 175.
azpiadiera-1.1
(Con personas como objeto de posesión). Zure iabe handia / orotarik lariola odol preziatuia. E 31.
Emazte dollorren jaubea jopu. RS 551.
Gizon onaen iaube gustiz emallea.
FabriP
1.
Gure sabelak, gure iabeak. OPr 44.
Erakuskuzu Jaun zerukoa zarala gure jabea. Acto 397.
Ai, zeñ galanki eman didazun Juanes, nere Jabea. LasBer 576.
Zure jaberik onenari ordu onean leku emaiozu. CbEg III 242.
Nola asko adora zaitzaket, o, ene jabe soberanoa?Brtc 231.
Jauna da, alabaña gure Jabea, gure Egillea, gure Eroslea ta gure Ongille andia. AA III 620.
Gozatuten nas laster neure jaubeagana igaroteko esperantziagaz. Astar II 282.
Egunaz iguzkia dun nere yabea. ElzbPo 188.
Nausirik ez jaberik ez diat ni baizen. ZbyRIEV 1908, 770.
Nere Ama ta jabea, oroitu zurea naizela. ArgiDL 16.
Yaungoiko on, euskaldunon betiko yabea. LdiUO 48.
Jaungoikoa da gure Jabea, / gu beraren serbitzari.BAyerbe 154.
Gaur euskaraz ari denak etxean baitu gerra, emazte ederraren jabeak bezala. MIH 140.
v. tbn. Monho 80. Gco I 416. Dh 146. Ud 91. Arr May 46. Iabe: Lç Dedic *** 3r. EZ Eliç 305.
azpiadiera-1.2
(Ref. a Dios). O gizon egin-bidera alfer eta beranta, / Iabearen laudatzera ez aizela marranta. EZMan II 17.
Or dago nere Jabe, Errege ta anima garbien Esposoa. CbEg II 60 (Dv LEd 115 jabe).
Etsaiari eman diozunean zure anima, kendu diozula Jabe egiazkoari eskergabekeria itsusi batekin. AA III 450.
azpiadiera-1.3
(Que tiene cierta cualidad o característica). Egiazko alegriantzaren iabea. Ax 452 (V 295).
Perfekzino guztien jabea. Arz 30 (56 grazien jaubea).
Zu zera zazpi Doaien jabea. CbEg III 306.
Bijotz azkor ta andi / prestuben jaubiak. Iraultza 169.
Etziren ez biotz gogorren jabeak. MgPAb 171 (en boca del de Baigorri).
Ta izan ditezela errukior ta biotz biguñen jabeak premian daudenentzat. VMg 48.
Lotsatu dedin ta erremedijau dedin miin gaistuaren jaubia. fBIc II 202.
Izan daitean Euskalerria / oitura onen jaubea. ABAmaE 467.
Begi baltz ederraren jaubea. EchtaJos 148.
Ia begietaraño bizarrez jantzia, okotz biren jabea [...]. AgG 170 (AL 58 iaube).
Izen gaiztoaren jabeak dira. Ib. 217.
Ona baño be obia, / eskar guztijen jabia / zarian Miren garbija. Enb 91.
Bera hanbat bertute garbiren jabea. XaOdol 76.
Bertsolari zar auek dirade / urte askoren jabiak. UztZArg 1-9-1974, 2.
Istudioak gain gainetik eginak eta dohain jabea bestalde.LarreArtzainE 105.
Munduan izan den adimendurik garbienetako baten jabea. MEIG VI 57.
v. tbn.
Jaube: BEnb NereA 137.
azpiadiera-1.4
(Como segundo miembro de comp.)."Piariego, talde jabea
"Lar.
"
Etxe jabia, propietario de la casa. Baserritar asko gaur etxe jabiak
"EtxbaEib.
v. burujabe, etxejabe, lurjabe, etc. Othoitz egiozue, bada, uzta iabeari, irion ditzan langileak bere uztara. LçMt 9, 38 (Ol uzta-yabeari, IBk uzta-jabeari; He, TB, Dv, Leon uztaren na(g)usi).
Lino jaubia dator / guri deitutera. MgPAb 145.
Zaintzalle bat bakarra iru edo lau zerri-jaberen artean ifini. IztC 154.
Orain, bada, masti-jabea datorrenean, maizterrai zer egingo die?Lard 432.
Kopeta behar batek, korradurik gabe, / ilkhitzeko kanporat, nola urre yabe. HbEsk 184.
Baiña idi-jabiak ziraden gogortu. EusJok II 95.
Josetxo, Eladi ta txalupa-jaubea egozan bizirik. EchtaJos 254.
Zalpurdi jabe ta mandazañak. AgG 220 (Kr 143 jaube).
Galtzadako ostatu-jabe arek be olantxe eukozan ezkutauta. KkAb I 73.
Ola-jaun, lantegi-jabe ta salerosleen zeingeiaokea. EguzkGizAuz 20s.
Kaltea ez dio zuaitz-jabeari bakarrik egiten, baita erriari ere. Munita 26.
Diru jabe bagiña, baserri bat erosiko genuke. EtxdeJJ 64.
Zu guzialdun, guziegille, guzi-iabe, zeru-lur ederren Egille orrek. "Omnitenentem"
.OrAitork 316 (Eus 406 jabe).
Kejatu zaitalako ganadu-jabia. UztSas 238.
Torralba izeneko artzai ura, ukullu-jabe aberats baten alaba zan, eta abel-jabe aberats au...BerronKijote 221.
Baiña egur-jabeak asko ezin artu. BAyerbe 34.
Denda-jabeak aitari esan omen zion.JAzpiroz 31.
Bildurretan piñu-jabiak. Gerrika 128 (ib. 24 jaube).
Eta saldu, denda-jabeak harritzeko adina. MEIG I 68.
v. tbn. Añ LoraS 162. AA II 191. It Fab 67. Bv AsL 182. Tx B I 249. TAg Uzt 46. NEtx Antz 144. Anab Poli 88. And AUzta 99. Erkiag BatB 73. Salav 20. Iabe: Ibiñ Virgil 35. Yabe: Ldi UO 27. Jaube: Laux AB 36. Iaube: A BGuzur 137.
azpiadiera-1.4.1
Zer duk ik neskarekin, aker-buru-jale? / maiztar alderdi-gutxi, etxean eltze-mee, / sorgin ukullutarra, ate-aize-jabe. (= 'dueño de nada' ?). OrEus 38.
azpiadiera-1.5
(Con cosas no materiales). Euskaldunaren doai, / atsegiñ betea, / eta Donostiaren / zorion jabea. Echag 212.
Zentzu-jabe izan ezkero bere oiuak entzun bearrekoak ziran etxetik. EtxdeJJ 251.
Biotzak eztaietan, / maitezko bi labe; / antxe argitan biok / gindezke poz-jabe. NEtxLBB 210.
azpiadiera-1.6
"
Baserri-jabia, caserío propio. Arrate ballian baserri asko baserri-jabiak
"EtxbaEib.
sense-2
2.(V-gip, G-azp; Lar), jaube,xabe. Ref.: Gketx Loiola; Elexp Berg. (Tema nudo, con izan). Ser dueño (de), estar en posesión (de). "Asno con oro, alcánzalo todo, asto urreduna edozeinen jabe da" Lar. "Es dueño absoluto de su hacienda, bere ondasunaren jabe da oso ta oro" Ib. (s.v. absoluto). "Bost baserriren jabe omen zan eta" Gketx Loiola (s.v. jan). "Zazpi etxen jabe da" Elexp Berg. Tr. De uso muy abundante en todas las épocas y dialectos.
Gilza porra andiaen jabe zan. MLastur 23.
Gauza guzien iabe eta gobernadore denaz geroz. LçIns E 5r.
Goan zen guziz tristatua, zeren ontasun handien jabe baitzen. HeMt 19, 22.
Aberatsa hainitz ardi eta idien yabe zen. Lg I 306.
Ez haiz hire ontasunen jabe.Iraultza 26.
Neure eskuban dot, bere jaube naz. MgPAb 211.
Zure anaia zan bost egun milla errialen jabe. Apaol 37.
Zu zaitugu, zu, haren bihotzaren jabe. ZbyRIEV 1908, 289.
Iñazio Mari etzan ezeren jabe. AgG 206.
Gure garatz orren jabe bakar zu izango zera. AArdi 52.
Berak izanik bezala / Herri guziain jabe. LuzKant 116.
Badire Indianoak [...] beren etxe eta ontasun ttipiaren jabe direnak. ZerbMetsiko 251.
Bestela enintzan txuri baten yaube itsu madarikatua oartu barik. OrTormes 57 (Eus 355 jabe, Aitork 106 iabe).
Aizkoran izan dana / banderaren jabe. MendaroTx 342.
Ango ondasunen jaube ixango zara. Otx 78.
Aundikiak lur-zati aundien yabe ziran. LdiIL 165.
Ta tinko ditxaro bakotxak / irri orrein jaube-ixan naiez. LauxAB 94.
Gizona bere egiteen jabe da. EguzkGizAuz 92.
Euzkadiko bitarteko-Jaurlaritzak artutako erabakiak opa dizkidan eskubideen jabe naizela. "En virtud de las facultades"
.EAEg 5-11-1936, 220.
Etxean, bere uste-onaren jabe Mattin bere illoba zan. EtxdeJJ 39.
Zu etzera nere nagusi, ezta ni zure jabe edo agintari ere. VillJaink 163.
Hire geroaren jabe haiz. LarzIru 104.
Zu izan zara beti nere pozen jabe. BEnbNereA 264.
Au da pozkida-leku, / emen da pakea jabe. GaztMusIx 109.
Ez ziran asko izaten txirringaren jaube ziranak. EtxabuKontu 167.
Sekulan peso baten jabe etzerate. TxGarmBordaB 147.
Geroa ez du nehork berea eta sekulan ez gira biharkoaren jabe. LarreArtzainE 201.
Herri poesia ugariaren jabe ginela badakigu garai hartan, idazten ez zen poesiaren jabe, ordea. MIH 287.
Guztiok bagara hizkuntzaren jabe, ez da inortxo ere hizkuntzaren jabe. Ib. 396.
v. tbn. SP Imit I 18, 2. Mb IArg I 63. Cb Eg III 364 (CatV 64 iabe). Monho 138. Añ CatAN 65. Gco II 79. AA I 620. Dh 211. Echag 156. Xarlem 1538. Jaur 378. Etch 126. It Fab 109. Izt C 506. Dv Lab 250. Bordel 190. Laph 80. Xe 273. Ud 130. Bv AsL 64. Urruz Urz 62. AzpPr 77. CatJauf 53. CatUlz 152. Ill Pill 22. Noe 88. KIkV 79. KIkG 79. Ox 106. Enb 87. Etcham 36. FIr 136. Alz Ram 48. JE Ber 31. JMB ELG 66. ABar Goi 49. TAg Uzt 173. SMitx Aranz 71. JEtchep 70. Basarri 122. Lf in Zait Plat XVII. Anab Aprika 44. And AUzta 131. Ardoy SFran 312. Lasa Poem 70. Mattin 64. Berron Kijote 105. Ataño TxanKan 222. BBarand 106. Iabe: Ax 246 (V 166). O Po 47. SP Phil 189. Ch III 49, 6. Mih 121 (31 yabe). CatLuz 29. Ibiñ Virgil 35. Yabe: Zav Fab RIEV 1909, 34. Gy 285. Legaz 53. Elzb PAd 81. Kk Ab II 48. Ir YKBiz 335. Zait Sof 133. Jaube: JJMg BasEsc 32. Astar II 164. Echta Jos 327. Itz Azald 105. Enb 94. Ayesta 133.
azpiadiera-2.1
Txaro det nere biotzaren jabe. NEtxLBB 124.
azpiadiera-2.2
(Con personas como objeto de posesión).Ser dueño, protector. Salinasgoa Konde guztien da jabe, / Gipuzkoa herrian on guztien burua. CantBret
1.
Zaren bethi ene iabe eta habe sendoa. EZEliç 355.
Zaren othoi gure iabe, / hilzean ere utzi gabe. Hm 171.
Dama bat maitatzen det / bañan... aren jabe / sekulan izateko / esperantza gabe. Bil 133.
Jaungoikoa izan dedin gure jaun, gure jabe, gure agintzale. InzaAzalp 135.
Oriyen amak senarrak galdu, / solterak ez nobiyuen jabe.Yanzi 81.
v. tbn. LE Ong 115r.
azpiadiera-2.2.1
Zeren zu iabe zaitudan. Hm 89.
Pake ordez laster dezu kezka zure jabe. NEtxLBB 352.
azpiadiera-2.3
Ser libre. Egizü plazer düzüna, / jabe zirate zihaur. Xarlem 1371.
azpiadiera-2.4
(Precedido de bere, nere..., usos reflexivos).Se dueño de si (mi...) mismo, ser libre.v. BURUAREN JABE. Zerren direan eureen iaba. "Señores de si mismos"
.Cap 83.
Gure jendeen artean batzuek beren jabe dira, beren buru edo personen kontua baizen ez dutenak. CbEg III 357.
Osasuna dezun artean, zure jabe zeran artean, Testamentua egizu. Ib. 220.
Ez nintzala izango / gaur ni nere jabe. ItFab 179.
Ere yabe aiz. OrMi 93.
Nagusirik ez duk nehor, hire jabe haiz, Xalbador!Ox 40.
An izaten gera geron jabe. AnabAprika 105.
azpiadiera-2.4.1
Nor da bere bizitzaren jaube?MgCC 210.
Bada, onetan bakotxa da bere borondatien jaube. Astar II 80.
Ahulkeriaz, alferrez, beren mihiaren jabe ezin egonez. JEBur 177.
Neroni ez naiz jabe / nere biyotzaren. Bil 57.
Ez nintzan gehiago ene zainen jabe. LarzSenper 10.
azpiadiera-2.5
Poseer cierta cualidad, virtud o característica. Nere indar eta osasunaren jabe ninzanean. VMg 18.
Orai arteo izatu naiz itsu eta esker beltzaren jabe. DvLEd 240 (Cb Eg II 135 esker beltzaren jabea).
Izenaren jabe izan dedilla. UrruzUrz 31.
Emen agertu zitzaizkigun berriro, izen gaiztoaren jabe, iñoiz baño beltzago. AgG 63.
Nola egiaren jabe baitzen. Goñi 42.
Zeuk zeure aurrian ikusi dautsazun azikera polittaren jaube dala erakutsi dau. Otx 147.
Esan diñat biotz sentikor baten jabe naizela. EtxdeJJ 59.
Jakintza ezkutuaren, gordearen jabe direlako. MdePr 268.
Urrezko biotz baten jaube zan. BilbaoIpuiB 207.
Ortarako beste eskolaren jabe, nunbait be, ba zan-ta. ErkiagArran 88.
Animaliak, gure gisa ari diren guztietan, guk ditugun bezalakoxe sentimendu edo asmoen jabe bear dutela izan. VillJaink 70.
Gure euskaldun arima ta izkuntzaren jabe izan baziña zu. AlzolaAtalak 80.
O, zu, edertasunaren jabe zeran andere ori!BerronKijote 54.
Marrazkitzeko dohainaren jabe ziren batzu.LarreArtzainE 160.
Adimendu urriaren jabe naiz, segur aski. MIH 399s.
Gaizki esanak barka bitza, arren, begi zorrotzagoaren jabe denak. MEIG I 237.
Musikagile harrigarria. Orkestatzearen jabe, inor ez bezala. Ib. 50.
v. tbn. Urruz Urz 36. JAIraz Bizia 111. MAtx Gazt 87.
azpiadiera-2.6
(Con otros verbos)."(Quedar) Señor del campo, gudatokiaren jabe gelditzea
"Lar.
Gure arimen eta gorputzen goarda eta iabe erakusten aizela. LçABC A, 8v.
Ifini eban len gozetan zituzan ondasun da hazienden jabe. El 26.
Onela bizi zan Jose, bere nagusiaren borondatearen eta biotzaren jabe. AA III 331.
Oraiñ ez dira arkitzen / ardit baten jabe.FrantzesB I 166.
Ikhatz zaku ederren jabe dabilla. ChantP 90.
Utzi ninduan bere ondasun guztiaren jabe. Apaol 103.
Sei mendez, hamar kalonje / Santagrazin egon ziren, / lehenik harroken jabe, / gero laboratu lurren. ZbyRIEV 1908, 419.
Nere aginpidiaren jabe ipintzen aut. AgG 361.
Ainbeste ondasunen yaube neure burua ikusita. OrTormes 45.
Kondiziyu oitan jabe nago ni / iru ordun jokatzeko. TxB I 223.
Banekialako tximist-ortzirien yabe zu zeundela goian. LdiBB 2.
Eurontzat emoniko etxaguntzaren jaube geldittu ziran. Otx 133.
Ez nauk ikusi nai Etxahuniaren jabe. EtxdeJJ 77 (v. tbn. 58).
Titirek lurren iabe gelditzea nori zor dion esaten digu. IbiñVirgil 31.
Gizon ura ardiaren jabe aitortu zan.AZink 37.
v. tbn. Lard 101. Prop 1899, 36. JE Bur 97. Barb Sup 35. Mok 10. Eguzk GizAuz 15. Vill Jaink 15. Xa EzinB 126. Iabe: EZ Noel 56. Zait Plat 16.
azpiadiera-2.7
(En ines.). Hi gure Aita egiazkotan eta ontasun ororen iabetan eta emailetan ezagut ahal ezagun. LçABC B, 3r.
sense-3
3."(Sc), pariente, afín"A.
Jauliera zeritan jabeki bat egin / eta ez ikhustera ihur ützi ordin. 'D'accord avec ma parenté'
.Etch 182.
Jabek fraudaz bost etxalte ditazie ebatsi. Ib. 608.
sense-4
4."
Hitz yabeak, adjectifs possessifs"ArchGram 22.
sense-5
5.Responsable. Ez det utziko kulparik gabeko emakume garbi au itxura ortan eramatea: ni ateratzen naiz onen jabe. IllTestim 24.
sense-6
6.(Ref. al autor de una obra, etc.). Kritikuak begirapena zor ei deutsoe yaubearen idazti yatorrari. OrTormes 121.
Egillea du jabe. EAOlBe 4,
EtxdeAlosT 4.
Yabe du. ZaitSof 4.
Artola euskal olerkaria da idazki onen jabe. AlzolaAtalak 149.
Irakurgai hori ez da sasikoa, badu bere jabea. Eta ezin alda daiteke jabearen baimenik gabe. MIH 171.
Damu dut iritzi paregabe horren jabearen izenaz ez oroitzea. Ib. 392.
azpiadiera-6.1
Erdel-yaubearen idazti yatorretik yardun au osoa kendu dot. OrTormes 121.
sense-7
7.(El) mejor, (el) primero. Salaberria, zu zaitugu guk / bertsolariak jabia. UztSas 295.
Aundi kontuan beintzat / gu gera jabeak, / eskuan emen dauzkat / iru erregeak. UztAuspoa 10, 100.
azpisarrera-1
ADI-JABE. Adi-iabe, aditz-kizun, asmatu duten itz-urren ori irrigarri da. "La sintaxis de sujeto, verbo y complemento"
.Or(
inGaztMusIx 26
).
azpisarrera-2
BURUAREN JABE.
v. buru.
azpisarrera-3
ELIZAKO JABE.
Autoridad de la Iglesia. [Lanak] Jinkoak debetatzen dütü lehia eta behar handian, baizik Elizako Iaber ordian solthura galthatürik. Bp I 92.
Elizako Iabiak oro eta Jinkoaren popülü güzia. Bp II 63.
azpisarrerakoSense-3.1
Elizako gehien ageri den Jabe bat baizik eztelarik, zoin baita Errumeko Aita Saintia. Bp I 86.
azpisarrera-4
HITZAREN JABE,
IZENAREN JABE.
v. hitz, izen.
azpisarrera-5
JABE EGIN.
azpisarrerakoSense-5.1
a)(V-gip; Lar, Añ, H (ia-)). Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg.Hacer(se) dueño.
"Se rendre maître"H.
v. jabetu. Tr. Documentado sobre todo en autores meridionales; hay ejemplos septentrionales de Leiçarraga, Etcheberri de Ziburu, Pouvreau (Phil 189 iabe), Larreguy (I 200 yabe), Goyhetche (82 yabe) y Barbier (Sup 18).
Hura egiten zuelarik gauza guzién iabe lurrean. LçDedic *** 1v.
Heure borondatearen egin nazak ni iabe. EZMan I 18.
Munduaren jabe egin ziran. Ub 55.
Guraso pobre baten umia, deskuiduan zerbaiten jaube egiten bada. fBIc I 50.
Nire gauza guztien yaube oso-osoa egin tzaitez. AñEL2 176.
Moises il zanean Josue jabe egin zan. Lard 120.
Nere baserriaren jabe egitera. ABAmaE 284.
Zeuek zeurorrek geratuko zare egiaren jaube eginik. ItzAzald 56.
Naigabe ori biotz guztiaren jaube egiten da. AgKr 202.
Urdanibitarrak ontziaren jabe egin izan dira. LhYol 47.
Zorionekoak otzanak, lurraren jabe egingo dira-ta. KIkV 105.
Loba au egin eban zorioneko dirutzaren yaube. OrTormes 121.
Sos pilixta bat bildurik, artalde baten yabe egin zen. Zub 86.
Onelan ondasunen eta gizartearen jabe egin ziran. EguzkGizAuz 23.
Zure barreneko pakearen jabe egitean eskerrak egingo dizkidazu. EtxdeJJ 189.
Gaitz orren jabe egindakoan ez dira luzaro biziko. AndAUzta 118.
Tallar aunditxuago baten jabe ein ei ziran. SMZirik 106.
Bizimodu zikiñari agur-egiñaz, izen onaren jabe egin barriro. ErkiagBatB 179.
Ez dira zeruaren jabe egingo. MAtxGazt 41.
Sekretaio au eginda dago biziyo guztien jabe. UztNoiz 42.
Zu egiñ ziñan gure pamelian jabe. UztSas 295.
Nondik edo andik, gauzen batzuen truke-edo, egiten itun polboraren jabe. AtañoTxanKan 194.
Egun batetik bestera mundu osuaren jabe egin biar ebela. Gerrika 111 (
ib. 278 jaube egin
).
Teknika soilaren jabe egin garen euskaldunok. MIH 88.
Urrezko giltzen jabe egiten denean. MEIG I 179.
v. tbn. v. tbn. Lar SAgust 16. AA I 455. VMg 76. It Fab 29. JanEd I 91. Bil 93. Arr GB 61. Bv AsL 209. Xe 179. Apaol 33. Goñi 109. Iraola 23. Ill Pill 12. Kk Ab I 76. KIkG 6. Inza Azalp 7. Enb 127. Tx B II 85. TAg Uzt 172. Mde Pr 133. Anab Poli 43. Salav 95. Onaind STeresa 54. Zendoia 147. Barand 156. Yabe: Zav Fab RIEV 1907, 97. Kk Ab II 82. Ldi IL 20. Zait Sof 91. Jaube: JJMg BasEsc 219. Astar II V. Echta Jos 363. Otx 11 (130 yaube). Etxabu Kontu 50.
azpiadiera-1.1
(Con personas, como objeto de posesión). Iñor egin eztedin euskaldunen jabe . Xe 398.
Egitia espero det andre baten jabe. PE 91.
Engraziren jabe egiteko bi eriotz egin bear zitun. EtxdeJJ 116.
Ez utzi iñongo atso ziztriñeri euren alaba ganorabakoren bat Kermanen jabe egiten. ErkiagArran 90.
Andre onaren jabe egin giñanak. BBarand 172.
Emazte eta etxearen jabe egin ondoren ere, ez du Elizondon etsiko. MEIG II 105.
azpiadiera-1.2
Modu orretan geiago sufritu dezazun eta amorratzen ill zaitezen, Julin edertasunaren jabe egin gabe!IllPill 26.
azpiadiera-1.3
Hacerse cargo de.
Lotarako oia pagatzeko diru pixka bat emango al zidaten galdetu nien. Baiña alperrik izan zan. Iñor etzan nere jabe egin. AZink 111.
azpiadiera-1.4
(Precedido de nere, geren..., usos reflexivos).v. BURUAREN JABE. Geren jabe egiñik, / ez da erregiñik, / ez ere erregerik, / gu gabe ezer egin / dezakeenik. ItFab 212.
azpiadiera-1.5
(Precedido de bere
).Independiente.
Lope Agirrek bere jabe egin / nai zuen Ameriketa. "Conseguir la independencia"
.OrEus 203.
azpiadiera-1.6
(Con instrumental). Jerusalengo er-goenaz eta Antoniaren gazteluaz jabe egin ziran. Lard 539.
Abraham koba eta inguruko lurraz jabe egin zan. Ib. 26.
Remington eta beste tiro-gai batzuetaz jabe egin ziran. OrSCruz 72.
Jakobe gogo onez benedikatu zuen, beraz, eta jabe egin Abrahami nola berari Jainkoak agindu guziez. ZerbIxtS 23.
azpiadiera-1.7
(Como segundo miembro de comp.). Gizonezkoaren auleri jabe egin ziran. EtxdeJJ 89.
Euskera kale-jabe egin nai badegu, gaztediari atsegin zaizkion gaiak arrotu bearko ditugu. NEtxLBB 127.
azpisarrerakoSense-5.2
b)Hacer caso, prestar atención.
"
Jaube egiozu ume txiki orri, bear eztanen bat egin edo miñik artu ez dagian (V-arr)"DRA.
Ez aren berbai jaube egin. fBIc II 200.
Ez badauka aurrian nok belarrijak zabaldu, nok entzutia emon, nok barre egin edo nor jaube egin bere gaiski esanai, bere kauten ixilduko da. Ib. 201.
azpiadiera-2.1
(Con aux. intrans. bipers.)."
Yaube egin yakon, lo reconoció por suyo"msOch 36.
azpisarrerakoSense-5.3
c)(Tras gen., con aux. intrans. unipersonal).Atender.
Alan ixango da arazo onen aldezko neure esan gustijen jabe egiten ba-zarie. "Mi requerimiento es atendido"
.(1917)ForuAB 91.
Bazkintza onek, eretxi orren jabe egiñik, bere erabagija emon dau. (1918). Ib. 145.
azpisarrerakoSense-5.4
d)"Responsable, el que mueve los peones, mano oculta. Ibilli, Martin zebillak; baño jende danak beste ori egiten diatek jabe
"GketxLoiola.
azpisarrerakoSense-5.5
e)Darse cuenta.
v. jabetu (3).Lehen askotan entzun izan dut, berriz egiten naiz jabe: / gure Jainkoa gauzak egiten beti izan dela trebe. XaOdol 340.
JABE ETA JAUN,
JABE ETA NAGUSI,
JABE ETA UGAZABA.
Dueño y señor. v. JAUN ETA JABE (s.v. jaun). Espantaturik ikusiko duzu, begi irekian, iarri dela zure bihotzaren iabe eta nausi. SPPhil 290.
Jangoikoa gure guzien jaun ta jabe bazterrik bagekoa da, ta jabe ta jaun, guk egin-al begirun, honra ta errespetu zor zaiona. MbIArg I 212s.
Jainko bera ezagutzen dute bere yabe eta nausi adoragarritzat. Lg I 227.
Zeruko eta lurreko edo mundu guziko jabe eta jaun soberanoaren ama egiazkoa. Gco I 459.
Inguruetako jabe ta jaun bezela bizi naiz. AgG 6.
Bera baita errien jabe ta jaun. OrSCruz 145.
Ekarkor diran gauza guztien jabe ta ugazaba estadua egin nai dabe. EguzkGizAuz 139.
Gizarte osoaren jabe ta nagusi. Ib. 87.
Neurea dela diot, ez haren [herriaren] jabe eta nagusi naizelako, baizik eta ni naizelako herri horretakoa. MIH 212.
azpisarrerakoSense-7.1
Geure bizitzaren ere iaun, iabe eta nabusi baikina bezala. Ax 66 (V 43).
Egiozu ofrenda zure bihotzaz, arren iar dadin haren gainean iaun, iabe eta nausi. SPPhil 523.
Egiten zuelarik alderdi hunetako buruzagi, jabe eta nausi. ES 389.
azpisarrerakoSense-7.2
Gu berriz gure jabe eta nagusiak. ItFab 213.
azpisarrera-8
JABE IRTEN. "
Yaube urten, garantizar; litm.: salir dueño (Vc)"AEY III 295.
azpisarrera-9
JABE IZAN(Con completiva). Darse cuenta de que, enterarse de que. v. jabetu (3). Dudarik gabe, Iauna, iabe naiz maite zaitudala. OrAitork 249.
azpisarrerakoSense-9.1
(Con interrogativa indirecta). Arek buruan zer darabillen / eultzikoak jabe ez dira. OrEus 341.
Ez nintzan azkeneraiño zer egiten nun jabe. 'No me percaté'
.OrPoem 545.