Tr. Al Norte emplean la forma maneiatu Leiçarraga y Maister, manaiatu Axular, Pouvreau, M. Dassança, Etcheberri de Sara y Haraneder y menaiatu Monho y Goyhetche. La forma mejor documentada al Sur es maneatu, seguida de maniatu . Hay manejatu en Lizarraga de Elcano (que tbn. usa maneatu ) y textos populares. Hallamos baneatu en Agric , T. Aguirre, Tx. Garmendia y J. Azpiroz, y baniatu en Echagaray y J.A. Irazusta. Hay además meneatu en Beriayn (junto a maneatu ) y meniatu en EusJok (II 102). En DFrec hay 4 ejs. de maneiatu, 2 de manaiatu y 3 de maniatu, todos ellos meridionales.
sense-1
1.
(H),
maneatu (BN; VocBN),
manaiatu (HtVocGr 368, Lar, Lecl, Dv, H),
manejatu (G-azp),
maniatuRef.:
A(
maneatu
);
ZestErret(
manejau
)
. Gobernar, manejar, dirigir, conducir."
Zaldi bat ongi manaiatzea, bien manier un cheval. Diru handiak egiteko hainitzak manaiatzea, manier de grandes sommes, beaucoup d'affaires. Azpikoak nahi bezala manaiatzea, manier les volontés des inférieurs à son gré"H.
"
Nai duzun moduan manejatzen dituzu (G-azp)"GteErd 218 (junto a erabili, de otras zonas).
"
Horrek traktore zar hau ondo manejatzeu
"ZestErret.
Tr. Usado por autores septentrionales desde Leiçarraga hasta mediados del s. XVIII; al Sur aparece (en la var. manejatu ) en Lizarraga de Elcano y algunos textos populares, así como (maneatu ) en algún autor culto moderno como Txillardegi.
Haren espirituak gobernatzen eta maneiatzen gaituen bezenbatean. LçIns A, 8v.
Baldin merkatari batek eman baliazo bere semeari diru suma bat bere eskuko, manaia lezan, [...], tratuan eta merkatalgoan erabil lezan. Ax 164 (V 110).
Neure onak neurk nahi ditut gozatu eta manaiatu. Ib. 235 (V 157).
Kosta ioz gero, ezta gobernatzerik eta ez nahi bezala manaiatzerik. Ib. 217 (V 145).
Kapitain batek bere soldaduak manaiatzen dituen bezala. SPPhil 172s.
Bide hunetaz bere azpikoak hobekiago gobernatzen, begiratzen eta manaiatzen baitzituzten. ES 402.
Hark bere denboran manaiatu <manajatu> eta gobernatu zuen teatro sainduan. Ib. 148s.
Manaia tzatzitzu [sensuak]. HeGudu 144.
Manejátzean óngi déna etxean guziendáko. LEMatr5 295.
Sukaldea manietan dabiltzanak. AgIoan 91.
Komerziante oiek / eta likoristak / ura manejatutzen / dabilzkite festak. JanEd I 28.
Ongi pensatu zuten / nola manejatu, / jendeak etzezala / asko murmuratu. Noe 117.
Diru asko manejatzen oituak gaude. Iraola 74.
Gaiztuai beti utzi pakian / lana ondo manejatzeko, / kolpia egin da majo jarri da / atsuakin jostatzeko. EusJok 112.
Maitasuna... Nola garabilzki Naturalezak! Nai duen eran maneatzen gaitu. TxillLet 88.
Ustez ni manejatuagatik / makiñatxo bat aldeta, / dirua galdu, egiya da, bai, / jokua eztala errenta. UztNoiz 29.
Guretako iñork kañoi aiek manejatzen jakin izan balu. Alkain 128.
Emengo gauza guztiak, Berak nai duan bezela manejatu dezazke Jainkoak. BAyerbe 175.
v. tbn.
Manejatu: Ayesta 69. Albeniz 247.
2.Comportarse."Se conduire"Foix.
Ezen zeurok badakizue nola imitatu behar gaituzuen: ezen ez gara desordenatuki maneiatu izan zuen artean. Lç2 Thess 3, 7 (BiblE zabarkerian bizi
).
Egürükazü Jinko Jauna, gizonki maneia zite, koraje har ezazü. Mst III 35, 3 (SP, Ol (h)ari, Ip güdüka, Pi ekin
).
sense-3
3.maneatu,
manaiatu,
maniatu (V-m ap. EtxabuOnd),
meneatu,
meniatu. Moverse, menearse."
Mania zaite, espabílate, muévete. Ez za(ra) maniako, no te moverás. Se dice ésto como riñendo porque se mueve"EtxabuOnd 115.
Ezpaitirade meneatzen beren lekuetatik. BerTrat 30v.
Ezin ior ere manea lite dagon lekutik. BerDoc 102r.
Baldin ezin egin baditezke, ezin kofesa badadi, ez mintza eta ez deusetan ere manaia, asko da orduan barren ona. Ax 197 (V 132).
Paboa itzul-inguruz manaiatzen denean bere gorputzaren miratzeko bere pluma ederrak altxatuz. SPPhil 201.
Eta jendea ederki meneatzen zan musika soiñura. Zink 97.
azpiadiera-3.1
maneatu (V-ger ap. A
; Añ). "Darse priesa, (c.) laster egin, maneatu, manea zaite
"Añ.
"(V-ger), ea, ene umeak, manea, manea, amar orduak jausteko dagoz da
"A.
azpiadiera-3.2
Mover. Ezin bere izterra ez alderdia aisiarat manaia dezake. Mong 590.
sense-4
4.manejatu (V-gip, G-azp),
maneja (V-ger)
Ref.:
OrtVoc;
ElexpBerg(
manejau
);
ZestErret
. Manejarse, arreglarse."
Maneja, darse maña"OrtVoc.
"
Ze moduz manejatzen da bakarrik, etxeko lanak eitteko?
"ElexpBerg.
Uste baituzu ezen gero karga handiarekin hobeki manaiatuko zarela, orai ttipiarekin baiño?Ax 84 (V 57).
Orái duda andi góntan, zer izanen dén gútas, beargára maneátu beldurrarén ta esperanzarén egaléki. LEDoc 284.
Ia baibenen bat izaten ebanian zelan maniatzen zan jausi barik egoteko. SMZirik 116.
sense-5
5.
(H),
manaiatu (SP, Lar, Añ, H),
menaiatu (HtVocGr, Lecl),
maneatu (Añ, H). "Manier, remuer"SP.
"Ménager","agiter"HtVocGr.
"Manejar, tratar con las manos"Lar, Añ.
"
Lili ahalketia daritzona manaiatzen bada den gutiena, uxaltzen da, la fleur qui se nomme pudique, si peu qu'on la manie, elle se flétrit. Oihal maneatua goxoago, drap qui se servi est plus moelleux"H.
azpiadiera-5.1
"Au fig. Neska maneiatua, fille qui a passé par les mains"H.
sense-6
6.Ejercitarse. Manaia bedi zure zerbitzaria zure bizitzean, zeren han dago ene salbamendua. "Exerceatur"
.SPImit III 56, 3 (Ch usa, Mst phena, Ip zeba, Ol yardun
).
sense-7
7.maneatu (V, G ap. A
; Lar, Añ, Izt 56r, H(s.v. manaiatu
), AspGehi),
maniatu,
manetu (AspGehi). Preparar(se), disponer(se).
"Acomodar, componer","aparejar","aprontar"Lar,
Añ.
"Alistar, también significa, prevenir, disponer"Lar.
"Aviarse, disponerse"A.
"Dar el último toque, terminar los detalles finales en la preparación de alguna cosa"AspGehi.
v. maneratu. Tr. Usado por autores meridionales desde principios del s. XVIII.
Berealaxen eranzun zion non ote da mesorkillea / nere kutxaren kutxatelan manea bidi Argia. (Interpr?). LasBer 576.
Anima maneaturik idukitzea. MbIArg I 377.
Me-meeki janez ta olioz zañak bigunduz beren buruak beren egitekorako ongi maneatzea. Ib. 217.
Manea zaite, testamentua egizu, zeren ill bear dezun. CbEg III 226.
Erién óngi maneátzeko eta ongi iltzen lagúntzeko. LEOng I.
Zenbat gisatara maneatzen dan gezurra animen kalte andiarekin. AA II 216.
Maitetasunaren eta politikearen arteko zerikusia eta osterakoa, noiz eta zelako jokabidez maneauten diran, ez ekian ziur Nikanor-ek. ErkiagBatB 85.
Literatura mota honi ez dio kalterik egiten eta bai onik aski berez dagokion gisan maneaturik agertzeak. MEIG II 146.
v. tbn.
Maneatu: Ag AL 154. Maniatu: Alzola Atalak 58.
azpiadiera-7.1
maneatu (Lar, Izt 97v). Preparar, adornar, asear, arreglar."Mañear viene del Bascuence maneatu que significa disponer, componer, adornar con primor"Lar(v. tbn. s.v. asear
).
Gure Euskera ederra lenbiziko hizkuntzetatik dek, arako Jainkoak maneatu ta isuri zituen aietatik. LarDT CCIV.
Obira baño len manea dezake illaren gorputza. MbIArg I 293.
Ortzitu baño len aromaz manea zezaken gorputza. Ib. 293 (v. tbn. OtGai III 175).
Mendiolakoak gelditu ziran otsandigoe atarako etxea maneau nairik. AgAL 88.
azpiadiera-7.2
maneatu (VP, Lar). Componer (ref. a versos, escritos, discursos...)."Componer"VP 59r.
Batu ziran guziak toki batean ta maneatu zuen kredoa. Ub 104.
Obe du Agirre Jaunaren itz ederki maneatuak irakurri. Etxeg(
inAgAL VII
).
Bertso guziyak alkarkideak maniatzen ditu. InzagRIEV 1933, 416.
azpiadiera-7.3
maneayu (Lar). "Acordar, templar los instrumentos de música"Lar.
"Afinar los órganos, templarlos, componerlos, organoak maneatzea
"Ib.
"
Zakarrak manetu, quemar las hierbas que han sido arrancadas en la pieza"AspLeiz.
sense-8
8.maneatu (VP 48v, Lar, Añ, VocZeg 287, vEys, H),
maniatu (AN-gip ap. EAEL 131
),
mainatu (Lar),
manetu (AN-larr ap. AspLeiz
; AspGehi),
baneatu,
baniatu. Aderezar, preparar (ref. a la comida)."
Eltzea ongi maneatzea, préparer bien le pot-au-feu"H(s.v. manaiatu
).
"Preparar el almuerzo, amortzue maneatu
"VocZeg 287.
"
Eltzea manetu, arreglar el cocido con los últimos detalles de la sal, aceite"AspLeiz.
Tr. Documentado en textos meridionales desde mediados del s. XVIII.
Janari on ongi maneatu, erre, egosia. MbIArg I 104.
Etzan larunbatean janik maneatzen. AA II 44.
Ardi bakarra artu, il, maneatu eta arrotzari jaten eman zion. Lard 192.
Eguneroko jakirik maneatuena. AranSIgn 78.
Eran zazute txurrut bana eta laister aparia maneatuko ditek. ZabGabon 40.
Orra bada oraintxen ai gera maniatzen erbi bat. SorAuOst 86.
Besigu, atun, sardiña ta enparauak maneaten zituen lantegiko nagusia, erdalduna au be. AgKr 93.
Arraia gaizki maniatuta. JanEd II 133.
Aparia baniatzeko, illunabarrerako etxeratu zan. JAIrazBizia 100.
Andrea gurdiaren barrenen gelditu zan jana maniatzen. AnabPoli 92.
Bakotxak al dauan lapikokoa gantz, sain nai koipez geituta maneau ostean. ErkiagBatB 92.
Nolanai ere bazkaria maneatzeko dagoena, sukaldari bat izango da. VillJaink 48.
Egazti hau maniatzera noa. LabSuEm 199.
Oso sukaldari ona gañera [...]. Besteak beste, katua maniatzen oso esku berezia zuan. MMant 21.
Gosaria garai artarako baneatu ta bialduko bazuten. JAzpiroz 78.
Begira nola ematen didaten jaten. Nere lanbidea utzitzea nahi dute nonbait eta neroni maneatzen hastea. MEIG IX 109.
v. tbn.
Maneatu: Añ NekeA 252. Arr GB 109s. Inza Azalp 31. Tx B I 163. Maniatu: Bv AsL 52. Goñi 23. SM Zirik 118. Baneatu: TAg Uzt 155. Baniatu: Echag 94.
azpiadiera-8.1
Manipular, amañar, preparar (una bebida, un producto...). Joan omen zan norbait edari biziaren eske arratsean eta barrundik erantzun zioen: "oraintxe etorri da, baña ez degu maneatu", eta biurtu zan etxera edari gabe. AA II 184.
Tamar-en eskuz maneatutako sendagarriren bat artzeko aitzakitan gelara eraman eta donzella gaztea galdu zuen. Lard 194.
sense-9
9.maneatu (VP 87r, Lar, Añ, H(s.v. manaiatu
)),
maniatu,
manetu (AN-larr ap. AspLeiz
; AspGehi),
baneatu,
banatu (VP 12v). Cultivar, labrar, preparar (ref. a las tierras)."
Banatu, rozar"VP.
"
Soroak maneatu, labrar las tierras"Ib. 87r.
"Grangear, cultivar las tierras y heredades, bordaritu, lurrak maneatu, apaindu
"Lar.
"Manejar, gobernar tierras"Añ.
"
Alorra manetu, arreglar la pieza hasta en los más pequeños detalles"AspLeiz.
Gizon batek bere alor-lurra maneatu ta egin zuen bein ereinz on bat. MbIArg I 201.
Eskatzen du lur ongi prestatua eta maneatua. AA III 438.
Intza ederra dago ta kuadru au maniatzen illar pixka bat billtzen ote degun. SorBar 23.
Askok pentsatzen dute azi asko soroan bota ezkero eta [...] ongi baneatu ezkero, gauza asko artu bear dutela. Agric 20.
Gure baserritarrak gutxitan zaitu ta maniatuko dute muntegia bear bezela. EEs 1917, 33.
Lurrak itzuli ta aztertu, / nai dan bezela maniatuta / azia ereiteko gertu. AndAUzta 130.
Lurra're ondo maniatzen du. UztSas 246.
Soroak baneatu ta simaurrak atera. TxGarmBordaB 12.
Artoak egiteko lurrak maneatzen. BAyerbe 25.
v. tbn.
Maneatu: Lard 302. Etxeg EE 1885b, 368. Ag G 21. Albeniz 19. Maniatu: BAyerbe 24. Baneatu: JAzpiroz 63.
sense-10
10.maneatu (Lar, Añ),
maniatu. Reparar, arreglar."Retejar, tellatuak [...] maneatu
"Lar, Añ.
Eztot beste biarrik egin zarrak maniau edo adobetia baño. CrIc 62.
Galdara-konpontzaille bat etorri zan etxera eta latoi kaskoa ebagi eban galdaria maniatzeko. AndAUzta 81.
sense-11
11.maneatuVocBN,
menaiatu. Tratar con cuidado, cuidar."Soigner quelqu'un, quelque chose"VocBN.
Horiek guziak egin izan ditut zuen begietan, zergatik horla trabaillatuz behar baidire flakoak menaiatu. "
Suscipere"
.HeAct 20, 35 (Lç suportatu, Dv lagundu
).
Primisaus laborantzatik printzetürik begiratzen zütien bere hatü zaharrak ta ahatz elezan nor zen ohi, ardüra maneatzen zütian. (Interpr?). Egiat 262.
Ez baituk hauzotako / oilarrak menaiatzen. 'Si tu ne ménages pas'
.Monho 44.
Menaia hazaten bertzek nahi baduk, / menaiatu hihaurk bertzeak behar tuk. "Épargner"
.Gy 174 (v. tbn. 245).
Menaiatu gabe, hots, geure buruak, / detzagun zorrotzki mira gure kontzientziak. "Ne nous flattons"
.Ib. 158.
Bere oiñetakoak dituzte higatzen, / astoa aldiz menaiatzen. "[Ils] conservent"
.Ib. 202.