1.
(gral.; SP, Urt I 467, Lar, Añ, Dv, H),
ehetz (BN-ad),
ezez (SP, HtVocGr 398 (<ezcez>))
Ref.:
A(
ezetz, ehetz
);
Rollo(
esets
);
IzUlz 426;
EtxbaEib;
ElexpBerg;
GteErd 34
. Que no."
Hark baietz edo ezetz erranaz vel erranagatik, eztut axola
"Urt.
"(Que) no"Lar, Añ..
"Negar, ezetz esan
"Añ.
Tr. De uso casi general, aunque no lo hemos encontrado en suletino, salvo en Eguiateguy (238). Al Norte, si bien aparece ya en Leiçarraga, Axular y Oihenart, los ejs. escasean hasta la 2.a mitad del s. XIX. Emplean ezez Pouvreau, Moguel (CC 176; CO 261 ezetz ), Añibarro (EL 1; ezetz en EL 2) y Lardizabal. En DFrec hay 37 ejs., 6 septentrionales.
Uste duzue ezen galileano hauk berze galileano guziak baino bekhatoreago ziradela [...]? Ezetz diotsuet: aitzitik [...]. LçLc 13, 4s (Dv ezetz; TB ez
).
Galdegiten dute Teologoek, ea guk geure bekhatuak gatik geure Iainkoari satisfazionerik [...] egin ahal diazaiogunz. Eta badirudi ezetz. Ax 497 (V 321).
Iaun handien otoia, ezetz errailen zeha-doia. "Les refusans"
.OPr 260.
Ez nas ni konfesetara juaten guzurrak esatera. Ezetz dinozu?MgCO 209 (
CC 141 ez?
).
Nor gára gú, erráteko ezétz?LEOng 53r.
Beldur naiz ezetz. AA I 591.
Uste zuten ilko zuela. Baña ikusirik ezez [...]. Lard 174.
Galdatu daut komisarioak, hautsaraz ditzotedala soldadoei bortak. Nik ezetz, ez dela hori soldadoen egitekoa. --Baietz. --Ezetz. HUZez 135.
Emoten jaku grazia au Sakramentuak artuten doguzan une atan beratan? Sinisgarriago da ezetz. ItzAzald 128.
( s. XX)Eztiñot ezetz, baña [...]. AgKr 97.
Ez eizu ezetz esan, Masima. EchtaJos 183.
Aithor dezagun ezetz. JEBur 167.
--Ez dakit. [...] --Badakizu. --Ezetz!StPierre 21.
An ikusiko ginduzun, arrek ezetz eta nik baietz. AlzRam 37.
--Dafail huni ez gero erran, othoi: "Dafaila, heda hadi!" --Ezetz, segurki!BarbLeg 64.
--Nai ta nai ez, alkate jauna, aurreskuan atera bearko dezu. --Ezetz gizona!LabEEguna 94.
Batak ezetz eta bestiak be ezetz, atzeratu egin ziran guztijak. Otx 35.
Eztakit zuen gogoak bete ditudan, ezetz esango nuke, astia ere bear ainbat ezpaitegu. LdiIL 143.
--Ez dek Azpeitin orren gañera igoko litzakenik. [...] --Ezetz?TAgUzt 35.
Ezak etxun iturbururik Yainkoagan, ez ta gogorakizunik guregan. Gaitzak bai ordea nolabait, eta batez ere gaiztotasunak, gaiztoek ezetz nai balukete ere. OrQA 70.
Erantzuna ezetz balitz. MdePr 53.
Nola adieraz nizaioke nik ezetz?TxillLet 58.
--Txomin Zorrigaz ezkondu? Jajai! [...] --Ezetz, e? Ondo dago, ondo. BilbaoIpuiB 274.
Bazkaria nerekin eramango al nuan eta ezetz, jateko garaiz elduko giñala. AnabAprika 95.
Ez daki zer erantzun, baietz ala ezetz. ErkiagBatB 151.
Ni ez nazu egosgor gizatxar basati orietakoa ez. Ondotxo dakizu ezetz. LabSuEm 167.
--Ez aiz, baiña zaldun baitzake [...]. --Ni zaldun ezetz?BerronKijote 105.
Eta batek, saltzailleak jakiña, oinbeste erralde bazala; ta erostunak ezetz.BAyerbe 163.
Orri orri erantzutia biarrezkua ete neban be galdetu neutsan; da nire kasuan ezetz erantzun eustan. Gerrika 208.
Handik laster dudatu, eta gero ezetz, eta baietz eta bazirela kasuak nun... LarreArtzainE 119.
Ezin bakailaoari ezetz esan. MIH 144.
v. tbn. (Sólo hasta fines del s. XIX): Mb IArg I 334. VMg 39. Dh 246. JJMg BasEsc 147. fB Ic II 197. Astar II 136. Añ EL2 76 (EL1 67 ezez). Jaur 144. It Fab 149. Gy 70. Dv Lab 139. Hb Egia 36. Bil 48. Arr GB 115. Xe 354. PE 87. AB AmaE 5. Bv AsL 129. Sor Bar 61. Jnn SBi 65. Ezez: SP Phil 71.
azpiadiera-1.1
Oraindik zalantzan negon, eraso ori bere lana izango dala noski. --Ori, Joxepa, izketan ari geran bezelaxe ezetz. AtañoMLanak 199.
azpiadiera-1.2
(Con reduplicación intensiva). Orduan Pedro asi zan juramentuaren azpian ezetz ezetz esaten. Lard 448.
"Bizkaitar dugu gizon hori, eztago dudarik". "Ezetz ezetz!". OskKurl 24.
azpiadiera-1.3
Zezili egoan pozik, Zezili! Adurra be erion-ta. Anton Zapatariri be ez uste ezetzik. BilbaoIpuiB 29.
azpiadiera-1.4
"
Ezetz!, modo adv. reiterativo. ¡Que no! Ezetz ez datorrela!, ¡Que no, que no viene!"EtxbaEib.
azpiadiera-1.5
"Agregando esta palabra a un nombre o verbo infinitivo cualquiera, se formula una apuesta. Egin ezetz, (apuesto) a que no lo haces, hago, etc. Bost ezetz, (apuesto) a que no (tienes) cinco"A.
"A que no. Ezetz dana eran
"ElexpBerg.
azpiadiera-1.5.1
(Acompañado de un verbo en participio). Jokatzea damutu ezetz / oien aldetikan. EusJok II 29.
Egingo neuke erri guztian beste lauk obea euki ezetz. AgKr 73.
Pago koxkor bat kuriosue / badago gure mendiyen, / ebaki ezetz egingo dizut / ordu bete ta erdiyen. EusJok 97.
Nere astoak ulertzen duana ezetz beorrek paperean jarri?MujPAm 75.
Iru amar minutukotan ezetz / nire erdiya altxatu. TxB I 224.
Baña egingo neuke zeu baño asmatiyagorik ezetz aurkitu bat bera be. KkAb II 141.
--Ezetz orain sagu irudia artu? [...] --Sagu irudia ezetz? Ori errezago, ori errezago!BilbaoIpuiB 197.
--Ezetz asmatu norena dezun [eskutitza], Pako? --Al dakit!NEtxLBB 70.
Berak aiña jaso ezetz, diote. Ib. 166.
Neuk arte oni lau azkorakada emon arte, ezetz egon gañien. Gerrika 36.
Ogei ta amaika minututan egin ezetz. Albeniz 76.
v. tbn. (ante el part.): Ldi IL 67. Or Eus 29. TAg Uzt 48. Zait Sof 67. Erkiag Arran 85. Bilbao IpuiB 198. Vill Jaink 94. Osk Kurl 106. (Tras el part.): A Ardi 12. Ldi BB 70. SMitx Aranz 93. Erkiag Arran 85. Bilbao IpuiB 172.
azpiadiera-1.5.2
Moxolo ta ni asi gaituk, zaragia esku bakarrez jaso baietz ta ezetz, ta galdu eginian. AgG 131.
Ezetz ta baietz igoko, eraso zioten mutillak alkarri. TAgUzt 35.
azpiadiera-1.5.3
(Otras construcciones). Askotan ziran ipiñi posturak, / alde bitan jarririk sendo ondasunak, / kana bat baietz, ezetz. ABAmaE 300.
Ez ginintazke giren heinean. Hara besoa ezetz. HUZez 138.
--Amar duro, ezetz. --Amar, baietz. --Jango dik. --Eztik. AgG 188.
--Ze amalau libra gero, ezurra ta azala besterik eztauke ta? --Nai dezu amabi baietz? --Nai dezu ezetz?Ib. 85.
--Eta zuk moztuko dituzu? --Bai, bai; ardura andi gabe. --Naizu apostu bat ezetz?UrruzZer 26.
San Pedrotarrak aurretik ezetz / askok egin du trabesa. TxB I 194.
Lau bat orduko lana dutela, / ezetz ixpixo. OrEus 304.
Larogei ta lau urtetaraño bai? Berrogei ta amarretik gora ezetz jokatuko nizun ta!AtañoTxanKan 12.
Ik jokatu zak bost eta erditik lau t'erdira arte ezetz.BBarand 177.
sense-2
2.
(gral.; Lar, Añ, H)
Ref.:
A;
IzArOñ(
eseskua
);
EtxbaEib;
ElexpBerg;
GteErd 34
. (Sust.).Negativa.
"Apophasis, figura Rhetor."Lar.
"Negación"Lar, Añ.
"
Ezetza eman daut, il m'a (donné le que non) dit que non, il m'a (donné le refus) refusé"H.
"
Galdegin diozu? Zer dakhartzu? Baietza ala ezetza?
"Ib.(s.v. bai
).
"
Ezetza emon dautse (V), le han dado calabazas"AMorf 533.
"
Esetzik eztau esan, no ha dicho que no"IzArOñ.
"
Ezkon-gei zala Antoni ederrak, ezetza emon zestan
"EtxbaEib.
"
Lana eskatuta zeukan eta gaur hartu dau ezetza
"ElexpBerg.
"
Ezetza eman zioten (V-arr-gip, G-azp, AN-gip)"GteErd >34.
v. ezezko. Tr. Documentado desde mediados del s. XVIII en textos meridionales (y en Barbier y Zerbitzari). Es sobre todo frecuente en las expresiones ezetza eman 'dar la negativa' y ezetzik ez esan 'no decir que no'. En DFrec hay 22 ejs., meridionales.
Ezetzez eranzun zion Nabothek, etziola zuen zatirik bere etxeari kendu nai. MbIArg I 263.
Ezetzik beñere ematen etzion. CbEg III 373.
Ala ote da? ez ote da? balanza batzuetan etziten da baietzera, besteetan ezetzera. AA II 210.
Bañan ikusten zaitut / erantzun nai ezik, / baietzik esan gabe / ain gutxi ezetzik. Bil 101.
Apalkeri gogorra izan da niretzat Eladiren ezetza. EchtaJos 219.
Paustaren agotik ezetza entzun ebanean. Ib. 223.
Banekian nik [...] ezetzik etziazula erantzungo. AgG 264.
Gure Aitaxok, holakoetan, ez zakien ezetzik erraiten. BarbSup 172.
Ordurako nekatua izango zala uste zuenak, ezetz bikaña artu zuen. TAgUzt 233.
Uko emango balu, ezetza argibidean ezarriko litzake."La negativa"
.EAEg 29-5-1936, 1721.
Gozoari etzaio sekula ezetzik esaten. EtxdeJJ 138.
Ezetz biribilla esateko. ErkiagArran 101.
Orretan etxe-yaunek, zazpik ez besteak, ezetzera yo eudien, da etzan ezer ebatzi. AkesIpiñ 10.
Galdera oieri, besterik gabe, ez dago ezer erantzuterik. Ez baietzik eta ez ezetzik. MAtxGazt 49.
Lepoa jarriko zukean ezetzaren alde. NEtxLBB 124.
Gura ez baleu lexko ezetz batzun ondoren, esan zetsan ziraunki.EtxbaIbilt 478.
Onek ez diñotse ezetzik, asmo ederra bait da. OnaindSTeresa 62.
Ezetza bazan, berak idatziko zidala. JAzpiroz 164.
Etzioten kaso egin / ainbeste ezetzi.Insausti 160.
v. tbn. A BGuzur 153. Ag AL 119. ADonostia Itzald II 24. Altuna 63. Alz Ram 28. Anab Usauri 42. Laux BBa 30. ABar Goi 49. JAIraz Bizia 23. SM Zirik 126. Basarri 165. Vill Jaink 94. Berron Kijote 162. Etxabu Kontu 16. Ataño TxanKan 89. Gerrika 231.
azpiadiera-2.1
"(V-och), el mal naipe o mala suerte en el juego"A.
azpisarrera-1
BAIETZEAN ETA EZETZEAN. Dudando.
Orduan umea, pitin batean baietzean eta ezetzean jarri zan. EgutTo 15-5-1920 (ap. DRA
).
azpisarrera-2
BAIETZAK ETA EZETZAK EDUKI. Discutir.
v. EZETZ ETA BAIETZ. Zelan daukazu azarkeria, baiyetzak eta ezetzak eukiteko, ez dakizun gauza baten ganean?ItzAzald 14 (v. tbn. 13).
azpisarrera-3
EZETZEAN (G-azp ap. GteErd 34
). "
Ezetzean dago, sigue negando, está en que no"AMorf 683.
Cf. BAIETZEAN. v. EZEZKOAN (s.v. ezezko). Ezetzean jarriko ete da oraingoan be?EchtaJos 214.
Askok esan du tranpia zala / ta ni ezetzian nago. EusJok 32 (v. tbn. expresiones similares en Echta Jos 214, Alz Burr 11).
Naiz ta Bertoldak ezetzian eragon, eruan egin eban jauregira. Otx 92.
azpisarrerakoSense-3.1
(Hablando de apuestas). Ogei ta amairu minututan egin ezetzean korredoreak dirua. Albeniz 173.
Bi orduan ezetzean nai zan aña diru, eta ordubete eta 52 edo 53 minuturen azpitik sartu giñan.Ib. 234.
azpisarrera-4
EZETZ EGIN. Negar.
--Ez Theresa, ezkondu ondoren ere, neurekin gordeko haut, hago lasai... Baina Theresak ezetz egin zuen. MdeHaurB 21.
Buruaz ezetz egin zuen. Ib. 20.
azpisarrera-5
EZETZ ETA BAIETZ.
azpisarrerakoSense-5.1
a)Discutiendo.
Mutil biak, ezetz ta baietz, geroago ta beroago, [...] alkarri ederrak emateko daudela. AgG 309.
Jartzen zaio txaluparia ontzi-eskalleran igotzen ez uzteko tankeran. Ezetz eta baietz. AnabPoli 47.
Ezetz eta baietz, goragoraka asi ordez, bide bigun maltzur eta isilekua artzen ekiana zan. ErkiagArran 127s.
azpisarrerakoSense-5.2
b)(Uso sust.).Disputa(s), discusion(es).
v. supra BAIETZAK ETA EZETZAK EDUKI. Pagaurik beti ondo Martaren saietsak, / asten zireanean ezetz ta baietzak. ABAmaE 236.
azpisarrera-6
EZETZ ETA EZETZ (H). Que no y que no.
"
Ezetz eta ezetz dio, il dit que non et que non"H.
Ez, jauna, ez ez; / merezi bezin kopeta beltzez, / esango diyot ezetz ta ezetz. Bil 80.
Beti ezetz ta ezetz, ta azkenian baietz. SorBar 32.
Ezetz eta ezetz ihardetsi zuen mehatxu guzien gatik. ZerbIxtS 75.
v. tbn.
JanEd II 55. Bilbao IpuiB 120. Azurm HitzB 63. Berron Kijote 138.