Tr. Documentado en textos de todos los dialectos. No hay prácticamente ejs. septentrionales de uso adjetivo. En DFrec hay 44 ejs. de zakar, meridionales.
Onom.: Toda la tierra que es de Çacarrola. (1425) Arzam 459.
sense-1
I .(Sust.).
azpiadiera-1.1
1.
(AN-gip, L, B, BN, S; Lar, H, VocB; -kh-SP, VocBN, Gèze, Dv, H),
sakar (SP)
Ref.:
A;
Lrq;
SatrVocP;
ElexpBerg
. Costra; pústula."Croûte de gale, teigne"SP.
"Costra, lakatza, zakarra
"Lar.
"Croûte d'un mal"Dv.
"Costra de cicatrización. Hur irakituak zaurtu lekhuan zakharra egin zait (BN-baig)"A.
"Croûtes de la peau, produites, surtout sous les cheveux, par une maladie de peau quelconque"Lrq.
"Postilla de las heridas"Satr VocP. .
Iob saindiaren gorpitza, aztalian hasirik haren buru tinira draño, ezkabia, tiña, hazteri, zakhar lodi batek hartu zian eta beztitu. TtOnsa 52.
Gure larrü gañera biltzen dien zikhinkeriak kanbiatüko dira zorri eta zakharretara. "
Ulcères"
.ArchGram 35.
Azazküliez eramaiten dira zakhar hazteriztatüak."
Parties empreintes de gale"
.Ib. 123.
Min tzar hetarik erori zen zakhar puska zikhin bat. JnnSBi 81.
Estalia [xakhurra] zaragarrez, / lakhastaz eta zakharrez. ZbyRIEV 1909, 104.
Bazen han gerlako zaldi hetarik andana gaitza, dena zakar eta plapu, kankail hutsak, doidoia xutik zaudenak. StPierre 24.
Zauriak azalekoak izanezkero, laster sikatu ta kortikaz edo zakarrez estalduten dira. DRA.
azpiadiera-1.1.1
Cicatriz."Cicatricare, [...] kolpeari, pikoari zakharra egitea
"Urt V 19s."Cicatricosus, [...] zakharrez bethea
"Ib.20. Nere bihotzeko zauriak zakharrak dauzka gordeak. GH 1969, 339.
(ap. DRA)
azpiadiera-1.1.2
"
Haritz garbi zakharrik gabekoa, chêne net, qui n'a sur son tronc aucune difformité ou protubérance"H.
azpiadiera-1.2
2.(V-m-gip, G-azp, AN-gip-araq, R), sakar (V-gip). Ref.: A (zakar, sakar); Etxba Eib (zakarrak); Elexp Berg; ZestErret. Basura, desperdicio, residuo. "2.º broza, desperdicios; 3.º (AN-gip), restos que trae el mar a la playa" A. "Sakar (V-gip), escombros" Ib. "Zakarrak, basuras. Generalmente plural. Zakarrak, onena erretzia" Etxba Eib. "Basuras, desperdicios. Zerbaittek errekara botatzeittu zakarrak. Pluralean beti" Elexp Berg. Erre bear dituela an bertan bilzen dituen larrak eta beste zakarrak. MbIArg I 357.
Penagarria billatu zuan / zakar tartian zetzala, / gorputz guztia sendatu zion / lenago zuan bezela. Ud 116.
Kale bazterretako paper, zotz, zakar, lasto, buruko ule ta maluta galdu guztiak. AgKr 12.
Atx tarte orreitara jaurti oi ditu itxasoak [...] egur, mallasto, abere-ill da sakar guztiak. Ib. 139.
Iturriko ura bere sortokian argi ta garbia sortzen da, baña beruntz dijoala, zakarrik topatu ezkero bereganatzen du. JZ 1921, 186 (ap. DRA
).
Eskobarekin zakar / kalekuak biltzen. MendaroTx 250.
Arrantza zeñen egoki egiten duten Orinocok araño bialtzen ditun zakarretara biltzen diran arraietan. JAIrazBizia 36.
Orain artean zakarraren pare niñuten Etxahunian. EtxdeJJ 276.
Mendi bat zakarra ebakitzen genduana. Salav 10.
Ganaduaren azpitarako zakarrik etzuten. Ib. 31.
Gu sortu giñan lekua ere / estali dute zakarrez. UztSas 39.
Ulia menditik zakarretan azpigarria ekartzen zebiltzala. BAyerbe 139.
azpiadiera-1.3
(L, Sal, R ap. A; -kh- H), sakar (SP). Pequeño residuo. "Bale de blé (O)" SP. "Ogiak haizatzean egoizten duen zakharra, les ordures que rejette le froment au van, au crible" H. "5.º (L, R), cañamiza, agramiza, broza de lino, [...]; 6.º (Sal, R), cascabillo, envoltorio del grano de trigo" A. Aizez ta galbaiez bere zakar-etik [gari-ale utsak] berezten dituen aldian.MbIArg I 205.
Gelditzen dira galbai berean arri koskorrak eta beste zakarrak. Ib. 203.
azpiadiera-1.4
"Zakarra, [...] la mota (del ojo) [...] (G-to)" Iz To. Ama Birjiñari begian zakarra sartu omen zitzaion. AyerbEEs 1916, 173n.
Euskerak eztuela begiko zakarrak baiño garrantzi geiagorik. IbiñVirgil 22.
Ukalondoaz neurtzen iñoren begiko zakarrak; geureak neurtzean, oztopo dagigu sudurrak. EZBB II 122.
azpiadiera-1.5
"La hierba que se arranca en las piezas antes de sembrarlas" Asp Leiz.
azpiadiera-1.6
"Sakárrak, las inmundicias del parto" Iz ArOñ.
azpiadiera-1.7
Oa noiz-nai ardandegiz ardandegi: beti arkituko dituk beterik. Oa ostikoketa-zelaietara: an ere yendea zakarra bezela. LdiIL 104.
azpiadiera-1.8
Sartu zen aren alor ereinian gizon etsaia ta gari erein tartean ereñi zuen belar gaiztoa ta zakar galgarria. MbIArg I 201.
azpiadiera-1.9
3.
(A),
sakar (V ap. A). "Pus. Parece que se distingue de zorna, en que este es el pus que mana fácilmente, al paso que sakar es más profundo y más apegado a la herida"A.
azpiadiera-1.10
4.Ez dot loraik artuko, / ez ni piztien bildur, / zakarrez ta mugaz andik nabilke. "Pasaré los fuertes y fronteras"
.Onaind(
inGaztMusIx 203 (no está claro si traduce literalmente)
).
azpiadiera-1.11
5.
(G-azp). Dinero.
"
Zakarrik ba al daukak?
"(G-azp, comunicación personal)"
Kotxe berriya erosi dula? Zakarrare ondo zake orduan
"ZestErret.
sense-2
II.(Adj.). Tr. Al Norte sólo se documenta en Inchauspe y Saint Pierre.
azpiadiera-2.1
1.
(V-gip, G-azp; H)
Ref.:
IzLinOñ;
ZestErret
. Tosco; áspero."
Neskatilla ikasigabeak lenengotan egiten zuten ari zakarra zan [kuku-arixa]; edo-ta arigai oso zakarrakin egiten zan aria
"IzLinOñ(s.v. kuku-arixa).
Edozein soñeko zakar, erdi urratu edo zarturen billa. MbOtGai II 155.
Soñeko zakar-lakatz bat besterik gabe. AA III 614.
Aretuaz berar zakar itsaskin kaltarkitsu guztiak arras galdu. IztC 28.
Zakarra da guziz, eta ezin geiagoraño elkorra, eta neretzat ere urria [ogi zatia]. ArrGB 24.
Kendu zuan gerriko larruzkua, ordaintzen du au soka zakar batekin. BvAsL 57.
Izan ere, nere esku zakarretan ibiltzia orlako gauza primoriak!AlzSTFer 128.
Oial lodi zakar arabakinduagaz egiñiko jaka zarra soñean. AgKr 87.
Bere mai zakarrean. AgG 325.
Zapi zakarrez ate aurrera / erdu da txirotasuna. LauxBBa 80.
Ondo dakit gai zakarrez egiña dana [neure semetxu au]. "Di materia grossa"
.Otx 114.
Mendibide-lokatzak abarka zakarrez gaindu ondoren. Markiegi(
inLdiIL 9
).
Yende xeea, agian, azkazal zikin ta atzapar zakarrez aritze'aal-litzake. LdiIL 36.
Lur-ontziak, zakar xamarrak. JMBELG 60.
Artillezko oialki zakar bat. EtxdeAlosT 14.
Ote zakar beste gabe zeuden mendiak. FLab(
inMunita 9
).
Goroldio pixka bat eta belar zakar batzuek. Munita 69.
Jan zakarrak, bear bezela antolatu arte, zaku aundian egoten dira. OñatibiaBaserria 76.
Iñongo lasto zakarrak. Basarri 129.
Lastategi zakarrean egiten izan dau lo. ErkiagBatB 135.
Nor zaitut? Eskalea, bizar zakar orregaz. Ib. 120.
Eta elorri zakarrak amomu (lore bat) bekarkio. 'Rubus asper'
.IbiñVirgil 40.
Amar minutu baño len an da [ardia] / larrerik zakarrenian. UztSas 61.
Lau ool zakar. "Mal lisas"
.BerronKijote 173.
Ogi zakar bat. Ib. 203.
Zakar xamarra [perdigoia], baña xoxotarako aproposa.AtañoTxanKan 194.
Guk galtzerdi-paltik ez genduan izaten, baiña zakarrak. BAyerbe 48.
Zur zaintsuak bere ale zakarra gordea du. MEIG IX 128.
(en colab. con NEtx)
azpiadiera-2.1.1
(Ref. al camino, al terreno, etc.)."
Zer bide zakharra! (L), ¡qué camino tan fragoso!"A.
Bide okerren eta zakarrenetik abereak artu zuen. 'Más escabroso'
.AranSIgn 19.
Plazatik atera ta / gaztelura arte / bide zakarra dago / bastante aparte. Xe 207.
Amabost bat metro era onetan leku zakar askian penitentzia egiñaz ibilliaz. Goñi 46.
Arkaitzik zakarrenen artean izkutu. SMitxAranz 34.
Arantzazuko eskualdea [...] erroitz zakarrena antziña. Ib. 85.
Azala lakarra, / eztarri zakarra, [...] / zartzia iñorentzat / ez da ederra!Auspoa 91, 107.
Ez ditu oiek asko izutu / orko aldapa zakarrak. Basarri 93.
Lur zaillak eta muiño zakarrak. IbiñVirgil 86.
Berok mendi-bide zakar oietan ibilliko al dira, ba?NEtxLBB 59.
Batere biderik gabeko lekuetatik, malda zakarretan eta aldrebesetan pasa bear izaten zuan. BasoM 103.
Mendi zakarretan elurrarekin da beroarekin da danakin oitutzen. Ib. 103.
Txoritokietako aldapa zakar oetan gora. AtañoTxanKan 208.
azpiadiera-2.1.2
Naiz eta belarri zakar edo landubageek ezin aditu izan. ZaitPlat 59.
Bere idazkera zakar ta leorra. "
Dureza y sequedad de su estilo"
.BerronKijote 79.
Axalekoak dirudite [Oihenartenak] Detxepareren hitzen ondoan. Honenak, soilagoak eta zakarragoak izanagatik, kementsuago iharrausten gaituzte. MIH 248.
Inguru guzia, leku hutsa besterik ez da; eta han erabiltzen da, zalantzarik gabe gaiaren erabakitasun zakarra. MEIG IX 122 (en colab. con NEtx).
azpiadiera-2.2
2.
(V-m-gip, G, L, B; H, VocB)
Ref.:
A; Iz ArOñ (sakar); Elexp Berg; Gte Erd 212. Rudo, brusco, tosco; brutal. "Gizon zakar, hombre malo en procedimiento" VocB. "Torpe, tosco, rudo" A. "Brusco, de modales bruscos y rudos. Ama izan eta eztakitt umiekin ain zakarra zela izan leikien" Elexp Berg. Konfesorea aiñ zakar anima gabea baliz-ere. AA III 528.
Ain zakarrak, ain moldakabeak eta jakiñezak, non fede gauzak-ere sinistuko ez dituen, bere uste eta usanzaren baten kontra badira. Ib. 423.
Jagola dozu gero beste bein Guzman azkarra, / eragozteko zugana sartzen mauru zakarra. ABAmaE 444.
Ara gizon motz, zakar bat. UrruzUrz 22.
Patxi zan geroago eta zakarragoa. Apaol 61.
Mendiolakuok eta mendeko morroi zakarrok. AgAL 95.
Esku gogor da izketa zakarrekoak izanarren. AgKr 20.
Ondasun asko bai, baña bestetik arro, zakar da tentel batzuk. EchtaJos 66.
Atzerria otso zakarrez betea dagon erria da, euskaldunarentzat. EgutTo 15-1-1918 (ap. DRA
).
Medel orren petrala, orren lotsagabea, orren zakarra, orren errepublikanoa izatea nik ezin sinetsi. AArdi 74n.
Jin zitzautan soldado bizardun kankail zakar bat. StPierre 38.
Ume gaxuak jekitzen dira / aita zakarran otsera. JanEd II 108.
Baña batzutan aditzen dira / itz zakar batzuk tartian. Ib. 105.
Ameriketan entzun izandako gaztelani eme, leun eta gozatsu aren aldean, zer da beste izkera zakar, trakets, latz eta motz au?Mok 17.
Iende zakarra maiz otz. FIr 159.
Zakarragoa naizela, konprome. LabEEguna 97.
Bere eskuko utzi zuen mutil zakarra. OrMi 60.
Ortik ikusten dozu ixurri zakarra / seintxubak amakandik aldendu gurarik. "Peste cruel"
.LauxBBa 22.
Kirikiñua baño latzagua dozu au eta morokilla bera baño zakarragua [mutil au]. Otx 116.
Daramagun uztarpe latzean, zintzo guzien biotzak mingozturik... Min orrek yotzen ez dun zakarra, zu. GoenY 1934, 184 (¿errata por bakarra?).
Zenbat eta geiago begiratzen nion emazteari, orduan ta itsusi ta zakarragoa arkitzen nuen bere senarra. Ura aberia!ABarGoi 16.
Gogorrean, Pellorekin ez zegon... zakarra zan da. JAIrazJoañixio 13.
Ain zakar, latza ta biotz-ondorik gabea biurtu zaigu?EtxdeJJ 76.
Oso zakarra izan zera nerekin azken bolara onetan. TxillLet 112.
Erakutsi nien mehatxuz ukabila, / ahotik hitz zakarrak zitzaizkidan irten. ArtiMaldanB 196.
Negarretan urtuta dauden emazte ta semeei ematen dizkien aolku zakar eta gordin xamarrak. ZaitPlat 83.
Basurde zakarrak. "Acris"
.IbiñVirgil 63.
Erriaren ertzetan oso oitura zakarrak eta nolabaiteko jendea biltzen zan. NEtxLBB 39.
Gizonak zakarragoak ziran Peillorekin. Ib. 177.
Zailla, zuurra, pixka bat zakarra ere bai batzuetan. AlzolaAtalak 115.
Xalbadorrek ez zuen egiten / ateraldi bat zakarrik. UztSas 279.
Zaldun zakar-alena. "Descortés"
.BerronKijote 58.
Izketan zakarra zan.JAzpiroz 51.
Oso zakar jarri zitzaidan gizona. BAyerbe 174.
Nere jokabidean zakar samarra naizela?MEIG IX 84.
v. tbn. Lh Yol 19. TP Kattalin 186. Anab Poli 59. Gand Elorri 168. Erkiag BatB 65. Ataño TxanKan 220.
azpiadiera-2.2.1
(Precedido de gen.). Oi amorruaren gordiña, aserre biziaren zakarra, eriotzaren beltza!GalarragaElezar 54.
azpiadiera-2.3
3.
(B ap. A
; H). Impuro, licencioso."Licencioso, poco recatado"A.
Amorio zakar onek artzen du birtute gutxi, aldakorra, ta erraz konfiantza galtzen duenaren biotza. EchveDev 447.
Amoreakatik arima garbienek probetxuekin irakur ahal dezaten Axularen liburu ederra, garbitu, leuntu eta aphaindu ditugu lekhu harro, zakhar eta gordinegi zirenak. Ip(
inAxIp IX
).
Itz zakarrak, lizunak aittu ta erran ttuten. (Ulzama, 1906). FLV 1988, 283.
Taberna ta dantza zakar / oietara juan azkar. Olea 241.
azpiadiera-2.3.1
Ama zakarraren semearen moduan portatu bazen ere, barkatu egiten diodala niri gaizki egina. ArtiIpuin 82.
azpiadiera-2.4
4.Turbio, oscuro.
Begi makar-jario / ondikoz zakarra: / iritxi, bi dirala / argi bat bakarra. IztPo 66.
Gipuzkoako ur garbiak naspillatu nai ez dutela beñere, erbesteko belubi zakar loitsuakin. IztC 110.
sense-6
(Con laino
)."
Laino zakarrak, los nubarrones"IzAls.
azpiadiera-2.5
5."(G), fort, vigoureux"Dv.
Cf. VocNav: "Zacarro significa también fuerte, recio, duro (Pamplona, Montaña y Zona Noroeste)", aunque en el caso de Duvoisin tal vez se trate de la traducción no del todo exacta de algún texto.
azpiadiera-2.6
6."(AN,...), quebrantado de salud"A.
azpiadiera-2.7
7.Grande. Arkitzen zen [...] arroka zakar bat, iru zulo aundi bat bestearen gañean zituela; lenbizikoa eta aundiena lurrean zegon, etxe baten ate bat bezela [...]; beste biak txikiagoak onen gañean zeuden. Goñi 24s.
Artzakur buru-zakarra. "Mastín de gran cabeza"
.OrEus 341.
azpiadiera-2.8
8.
(V-gip, G-nav, AN, BN-baig),
sakar (V-gip)
Ref.:
Ond Bac; Satr VocP; Iz ArOñ (sakar), Ulz; EAEL 217. Feo. Pankorbo zeritzaion erri zakar batean. AgG 113.
Erderakada zakar au. Ib. 247n.
--Orrek [erespatz, abespatz] dozak itz zakarrak ostera! --Zakar egiten yatzuz barrijak edo ezezeunak diralako zuretzat.KkAb II 124.
Baña, amets-goi urdiñetik be arre-zakarrera amildu-bearrik gera, enuzkero. LdiIL 72.
Azkenerako garbi dezate / beren pekatu zakarra. "Feo pecado"
.OrEus 183.
Etxe aundi, zabal eta zakar baten aurreraiño eldu zan. ErkiagBatB 17.
Bigantxarik onena, betoker, buru zakar, lepa sendo ta kokotz-azpia aztaletaraiño zintzilika daukatena. "Turpe caput"
.IbiñVirgil 95.
azpiadiera-2.9
9.Pesado. Zama zakarra eziñ jasorik. AgG 328.
[Arri] kubiko ta biribil / beste bi zakarrak, / probatzen dituztenak / baten atzaparrak. Insausti 275.
azpiadiera-2.10
10.(V-arr-gip, G-azp, AN-gip-5vill ap. Gte Erd).(No ref. a personas).Fuerte, violento.
"
Atzo bezalako haize zakarra, harroa dabil
"GteErd 148 (junto a harroa, handia, tzarra, etc., de otras zonas).
Orruka itsas zakarra. JaukolBiozk 44.
Olatuak zakarrak / aizian indarrez. MendaroTx 347.
Ema itzek ugiñak, itsaso zakar!OrMi 82.
Bero zakarrak maiz eraginda. OrEus 341.
Nolako ugin zakarrak. IrY 1934, 175.
Aizealdi zakarrak bezela. TAgUzt 252.
Aize-erauntsi zakar bat zioan mendiak iraultzen. Ol3 Reg 19, 11 (Ker zakar, BiblE zakar indartsu; Dv handi muthiri
).
Batzuk bultza ta besteak tira / beren indar zakarrean. BaxurkoJesus 64 (ap. DRA).
Eguzki, aize zakar / maiz arturikua. BEnbNereA 208.
Ur zakarrak irauli dute "Guipuzcoana" izeneko autobusa. Basarri 103.
Itsaso-ekaitz zakarrean. ZaitPlat 93.
Ezta ain usu neguko zurrunbillo zakarra itsasoan oldartzen. IbiñVirgil 103.
Neguburu zakarrak euriak mugatu arte. Ib. 74.
Izotza ere zakarra zegon. (In UztNoiz 52
).
Nabaritu zuan Don Kijotek kolpe zakar aren astuna. BerronKijote 105.
Eguraldi gordiña eta zakar xamarra zan.Alkain 116.
Gero ta min zakarragoa sumatzen dau biotzean. OnaindSTeresa 46.
Alako bero zakarra gertatu zan. Albeniz 96.
Haize-erauntsia edo olatu zakarra datorrenean. MEIG I 145.
v. tbn. SMitx Aranz 92. Munita 60. Etxde AlosT 40. Ataño TxanKan 196. Insausti 67.
azpiadiera-2.10.1
Kezkaren goibela; / burauste zakar / guzik bai azkar / banatu kea bezela!EAOlBe 70.
Iakintzaren alorrean eztuzu atematen aldaketa zakarrik, ezta bizidunen artean ere. ZaitPlat 25.
azpiadiera-2.11
11.
(V-gip, AN-larr)
Ref.:
AspLeiz(irangitu);
IzArOñ(lanbíde)
. Duro, penoso (trabajo, etc.)."
Gaurko lan zakarrakin, besoak irangitu zaizkit
"Asp Leiz..
"
Lanbíde zakarra da ikaskintzaia
"Iz ArOñ..
Itzul-iraulka lorik egin ez, / egunez arlo zakarra. "La tarea del día es pesada"
.OrEus 213.
Gogoratzian aldegin dula / lantegi zakar artatik. UztSas 120.
Gurasuak an arkitzen ziran / lan zakarrakin etsita. Ib. 120.
Uri arresitua lagaz ta goitik beera bide zakar samarra egiñez. OnaindSTeresa 29.
Lau lan zakarrenak oiek ziran: karobia egitea, ikazkintza, zerraketa eta laiaketa.BAyerbe 32.
v. tbn. Ataño TxanKan 243. Insausti 119.
Hauzi zakar hau ezta konponduko legez. ArtiMaldanB 220.
azpiadiera-2.11.3
Lau urteko gudate zakar arek baño askoz geiago garbitu omen zin gaitz orretxek bakarrik. AtañoTxanKan 170.
azpiadiera-2.12
12.(Ref. a sonidos).Estridente. Maitearen pakea urre-tintin zakarrez autsia. LdiIL 107.
Orroaldi zakarrak datortz noizbeinka urrunaldetik. TAgUzt 130.
Burdiñots zakarra entzun-erazo ostean. ErkiagBatB 87.
Abarrots zakarra entzuten da. IbiñVirgil 77.
Zarata aundi bat eta musika zakarra aidean. NEtxLBB 179.
Atari-txakurrak bere zaunka zakarra jo zuan. Ib. 59.
Nere mintzoaren oiartzunak zakarrak balira. BerronKijote 154.
azpiadiera-2.12.1
Otsaren zakarrez izu-ikara nintzan. "
La aspereza del rumor"
.LdiBB 162.
azpiadiera-2.13
13.[Zangurru ta karramarruaren] ibilkera zakarraren oñatzakaz buruba naspilddu egin ixan yakelako. "
Extravagante"
.Otx 60.
"Extravagante."Otx 60.
azpiadiera-2.14
14.Vil, bajo, despreciable. Beste [ontzi] batzuk, ostera, edozelango zeregiñetarako ta oikuntza zakarretan erabiltteko. "Vili e negletti"
.Otx 55.
azpiadiera-2.15
15.(Ref. al sueño).Malo, desagradable.
"(BN-baig). Lo zakar, sueño torpe; noche desasosegada" Satr VocP..
azpiadiera-2.15.1
(Con amets
).Españiko matxinadaz ez mundu guziko gudaz etxunat amets zakarrik batere egin.OrQA 101.
azpiadiera-2.16
16.(Ref. a olores).Fuerte, desagradable. Usainik zakarrena kanporantza dator. ArtiMaldanB 216.
Illurren ta illondoko kirats zakarra. ErkiagBatB 52.
azpiadiera-2.17
17.(Ref. a sabores).Desabrido, desagradable. "
Zakárra, [...] de sabor desabrido" IzArOñ(s.v. sakar).
sense-3
III .(Adv.).
azpiadiera-3.1
1.Bruscamente, ásperamente. Emagun Martin zakar xamar aritu zala keñuarekin. AnabUsauri 43.
(Zakar). Geiegi ausartu zerala uste det. LabEEguna 106.
(Oso zakar). Zu ni aña? Zuk neri agindu?ABarGoi 63.
Nik zakar eta bide dan baño areago agintzen dudala. ZaitSof 25.
Dolorcitas zakar tratatzen zun. EtxdeItxas 79s.
Agur motz bat esan diot [...] aal nuen eta zakarrenik. TxillLet 44.
Erantzun zion zakar xamar aitonak. UgaldeIltz 39.
Ez dezu itz egin zakar. UztNoiz 26.
Zure lepotik aiñ zakar jolas egin dutenak. BerronKijote 193.
azpiadiera-3.2
2.Toscamente. Agiri oek arri gogorrezko tresna batzuek, otaarri eta olloarrizkoak batik-bat, izan oi dira. Zakarxamar tajutuak. JMBELG 15.
azpisarrera-1
XAKAR . (Forma con palat. expr.).
azpisarrerakoSense-1.1
A)(Sust.).
azpiadiera-1.1
a)(AN, L, B, BN, S; -kh-VocBN, H). Ref.: A; Izeta BHizt2.
"Xakhar, petite crôute sur la peau" VocBN. "Costra" A e Izeta BHizt2. "Baizu xakar bat kopetan" Izeta BHizt2. "Xakarra buruen; dena xakarrez betea" Ib.
azpiadiera-1.2
b)"(G-to), desperdicio" A.
azpiadiera-1.2.1
"La mota (del ojo); xakar bat" Iz To (s.v. zakarra). Noiz edo noiz begietan xakarra sartu bazaizu jakingo dezu zeñen txarra dan. EgutAr 1934, 171.
azpisarrerakoSense-1.2
B)(Adj.).
azpiadiera-2.1
a)"(B), persona grosera, de modales poco distinguidos" A.
azpiadiera-2.2
b)"(B), persona de piel rugosa" A.
azpiadiera-2.3
c)"Xakarra, lo feíto" Iz Als.
azpisarrera-2
ZAKAR-HARI.
Línea de desperdicios que deja la marea. Urak gora igoeran egindako zakar-aritik zear, lau oñean, narras, itxasoak ekarririko pitxien billa. AgKr 63.
azpisarrera-3
ZAKAR-BATZAILE. "
Zakar-batzalle, zakarra edo zaborra biltzen aritzen dena"ZestErret.
azpisarrera-4
ZAKAR-BILTZAILE.
Basurero. Al den nai galai, Kontxa, / mutill langillia? / Diñat kalietako / zakar-biltzallia. MendaroTx 249.
azpisarrera-5
ZAKAR EGIN.
"Cicatricare, [...]zakhartu, zakhar egitea" Urt V 19s.
b)Brusco, grosero.
Erraldoi-belaunekoak danak arroak eta zakar-ipurdiak izanagatik. "
Soberbios y descomedidos"
.BerronKijote 35.
azpisarrerakoSense-6.3
c)Gesto o expresión brutal, desagradable.
Zure illoba gaixo orrek bein asmatu zuan aita esaten eta zakarripurdi bat egiñik iges egin zion. JAIrazBizia 111.
ZAKAR-KAROBI.
Horno de cal alimentado con broza. Bi karobi-klase izaten dituk: bat "arraoa" deritzaiona ta bestea "zakar-karobia". Guk zakar-karobia egiten genin. TxGarmBordaB 17.
Zakar-karobiak, berriz, dana zotza ta otea. Ib. 26.
azpisarrera-10
ZAKAR-META.
Montón de escombros. Zakarmeta biurtuko da / ta aren iriak erreak izango dira. OlIer 49, 2 (Ker muiño soil biurtu, BiblE hondakin-pila bihurtu).
azpisarrerakoSense-10.1
Montón de broza. Arto-sail aundiak egiten ziran, eta belar eta zakar-metak ere asko egiten giñun. Salav 28.
azpisarrera-11
ZAKAR-PILA.
Montón de broza. Zakar-pilla bezala amildu da, zezenaren laisterka burrundarekin. 'Vile râtelée'
.OrMi 50.
Zakar-pila isasten dun aizealdiak bezala. Ib. 135.
Tolare-gain ortan egundoko zakar-pillak egin zizkiteken besteak; karobirik etzutela erre urteak baiziran. AtañoTxanKan 159.
azpisarrerakoSense-11.1
Montón de escombros. Ni une artan jarri bainitzan / samintasunez beterik, / ikusitzian an [baserrian] etzegola / zakar-pilla bat besterik. UztSas 41.
Zakar-pilaz, krakaz, izuz eta nahigabez orakatua agertzen digun hiri hartan. MEIG I 196.
azpisarrera-12
ZAKARREAN.
azpisarrerakoSense-12.1
a)Bruscamente.
Onek ez du sartu nai, baña lepotik zakarrean eldurik, bultzaka eramaten du. MAtxGazt 46.
azpisarrerakoSense-12.2
b)"Gure gizona zakarrean dago, nuestro hombre está de mal humor" Asp Leiz2.
azpisarrera-13
ZAKARRETARA(Tirar) a la basura. Irakurtzen asi ta zakarretara bota ez dezazun nere lan au. NEtxLBB 101.
Biotza zakarretara, ustel-gai, / jaurti nian. Ib. 246.
azpisarrera-14
ZAKARXEAGO.
Un poco más áspero. "Belarra zakarxégo? --Lodixágo, lodixágo" Iz Ulz 420.
azpisarrera-15
ZAKAR-ZAKU.
Baiña alde aundia orratio zaldi-gaiñean zaldun joan edo gaiñean trabeska zakar-zakua bezela. "Costal de basura"
.BerronKijote 170.