Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos. Al Norte se encuentra tanto la forma con oclusiva aspirada (más frecuente en autores antiguos) como sin ella, incluso ambas formas en un mismo autor (Zalduby, Oxobi, Zerbitzari, Barbier y Lafitte). En DFrec hay 65 ejs. de makur, 19 de ellos septentrionales.
etimologikoa
Etim. Relacionado con gur, gurtu, etc.; v. FHV 271s.
1.
(V-m, G-goi, AN, L-ain, B ap. A
; H, VocB; -kh-SP, Dv, H),
makor (Lh). Retorcido, perverso; vicioso; injusto; malvado, malo.
"
Bihotz makhurra
"SP.
"
Emazte makhurra du gizon horrek, cet homme a une femme acariâtre. Haur makhurrak ditu, il a des enfants rebelles, désobéissants, difficiles à mener, revêches. Gizon makhurrarekin duzu egitekoa, vous avez affaire à un homme d'accommodement difficile"Dv.
"
Begira zaite egitate makhurretarik, préservez vous des actions injustes, déloyables, que l'honnêteté réprouve. [...] Urhats makhurrak dire hoiek, gaizkira daramate, ces démarches ne vont pas droites, elles mènent au mal. Irakaspen makhurrak, leçons, enseignements mauvais, corrupteurs. [...] Nork egundaino ikhusi du holako gizon makhurrik?, qui jamais a vu un homme si mal fait?"H.
"(V-m, AN-gip-larr-5vill, L-ain), perverso"A.
"(G-goi, AN), perillán, travieso, pícaro"Ib."
Makúrra, el ruin y malo"IzArOñ.
En AxN se explica lukureriazkoak (421) por irabazi makurrak.v. oker(I, 5). Tr. Más usado al Norte, y muy escaso entre los vizcaínos.
Sathan bihotz makhurrak. EZMan I 53.
Libratuko zaitu iujeamendu makhur hek pitzten derauzkitzuten fuineko khe gaixtoetarik. SPPhil 345 (He 348 makhur
).
Xuxen zazu ene borondate makhurra zurearen arabera. Ch III 50, 6 (Leon nahikunde makhurrak; SP makhurtasuna, Mst, Ip okherreria, Ol, Pi okertasuna
).
Hausi makhurrak edo zuzen kontrako konpensazioneak. CatLav 136 (V 71; v. tbn. hauzi makhur en Brtc 64).
Edate ta joko makur guziak konfesatu. MbIArg I 95.
Mundu eroak bere lege makur ustelekin erakusten duen antuste ta arrotasuna. Ib. 95.
[Nausiak] nola nahikoak izan daitezen edo onak eta eztiak edo gaitzak eta makurrak. Mih 75.
Gurutzefikatu due beren aragia bere griña makur ta gura gaistoakin. AA III 274.
Nere nausi onentzat ninduan makurra. ItFab 257.
Beren lanbide makurra estaltzeko. Lard 49.
Nik, naizen ez deusak, elhe makhur bat-ere ezin jasan!DvLEd 4.
Mundueri agradatzeko intenzio makurrareki. (Ibero, s. XIX). FLV 1988, 148.
Egiten batuzue / kontratu makurrak, / nor berak jasanen tu / ondoko malurrak. Bordel 127.
Txit leialtzat dauka, eta ez daki makur bat dala. Lard 52.
Arrebak, ez jakiñik Patxin intentzio makurrak, sinistu zuan. Apaol 105.
Hain aphaletik igaiteko tronura, / lausengatuz jende makurra. ZbyRIEV 1909, 228.
Gu bethi miserian, / asean bertzeak: / makhur dire, zioten / holako legeak. Ib. 1908, 772.
Izpiritua osoki makhurra, osoki gaixtoa. ElsbFram 152.
Gauza makur guzietan, hazkarrena nausi. Lap 411 (V 187).
Jaidura makhur eta bihurriak. Ib. 66.
Erlisionearen etsai makurrenek berek laudatu dute. HUAurp 112.
Balinbada Espainian aztura zoro makurrik, hori da zezen-kurtsetako hori. HUZez 76.
Jujatzeko hau xuxena dela, hura makurra, hunek gauzak alde dituela, harek kontra.JEBur 108.
Kurruka makurrak, azpikeriak, lapurretak. AgG 259.
Galdegin nion ia zer zerizkion Santa Cruz apaizaz eta makur samarra izan bear zula. OrSCruz 86.
Zonbat burraso makur / mende triste huntan!Etcham 182.
Biotz-gabeak, makurrak, gogorrak...LekEunD 37.
Entzun zer dion epailari makur orrek. IrYKBiz 342.
[Aita zerukoak] zuzenen ta makurren gañera bidaltzen du euria. Ib. 126.
Gizaseme makur ura nolakoa zan larrugorrian ikusi-ezkero. LdiIL 49.
Sinheste makurrak. ZerbIxtS 115.
Galdu bear dek / ire aginte makurra. SMitxAranz 71.
Irriki makur guztietatik ikuzirik, biok orban-gabeturik. MdeHaurB 97.
Nere biziko dollorkeririk makurrena egin ondoren. EtxdeJJ 71.
Arrandi makur orrekin, Zure argitik alde ta zurtz. "Impiam"
.OrAitork 104.
Bere maitearen amodioaz dudatu. Egia da, lagun tzar batzuek berri-makur batzu igorri ziozkaten. JEtchep 63.
Joera makur ta esan eziñekoaren menpe jarriko dau. ErkiagBatB 153.
[Bizitza] gizonaren okertzerik eta gaiztotzerik makurrena jotzen dute batzuen batzuek. VillJaink 177.
Hau, oro konda, etzen mutiko makurra. "Répréhensible"
.ArdoySFran 105.
Fandrontzeneko nausi makurrak / irakitzen du gezurrez. (Sal). Balad 242.
Legepean ongi etzetozen jokaera batzuk naiko makurrak. AZink 39.
Argatik morroia're / daukazu makurra, / lanean alperra ta / mozkortzen xamurra. Insausti 154.
Gebarako judu euskaldunei jokaldi makurra jokatu ziotenak. MEIG I 223.
v. tbn. Hm 47. Ub 11. LE Urt ms. 136v. Afrika 61. Arr GB 142. Elzb Po 207. Legaz 47. AB AmaE 236. Sor Bar 22. CatJauf 29. CatUlz 49. Inza Azalp 89. TP Kattalin 181. EA OlBe 80. Lf in Zait Plat XVI. Zait Plat 125. Arti MaldanB 220. Onaind STeresa 39.
azpiadiera-1.2
2.
(V, G, AN-ulz-egüés-erro-ilzarb-olza, L, B, BN, Sal, R-is-uzt; VP, Lar, Añ, Dgs-Lar 5, H, VocB, ZamVoc; -kh-SP, Urt II 97, HVocGr 374, Dv, H)
Ref.:
Bon-Ond 154;
A;
ZMoso 71;
IzUlz;
IzR 299, 310;
EtxbaEib;
GteErd 237;
IzetaBHizt2
. Torcido, doblado, (lo) que no está derecho; inclinado, arqueado, agachado, encorvado."Tortu"SP.
"Corcovado"VP 58r.
"Corvado"Ib. 58v.
"Agobiado [='inclinado, encorvado']"Ib. 59v.
"Alcayata, clavo retorcido o gancho, iltze, ultza makurra
"Lar.
"Orlo, un instrumento músico, bolin makur bat
"Ib."Agobiado, makurra, makurtua
"Ib."Curvo"Ib."Curvlíneo, ziluz makurra
"Ib."Corvo"Lar, Añ.
"
Adar makhurra, corne torse. Jokoak adarrak makhur (prov.), le jeu est périlleux"Dv.
"
Makhila, gider makhurra, bâton, manche qui ne sont pas droits. [...] Tiro makhurra, coup de feu mal dirigé. Begi makhurra, œil de travers, [...]. Zango makhurra, jambe torse, [...]. Aho makhurra, bouche de travers, de côté"H.
"
Zuhaitz makhurra, arbre qui penche d'un côté"Ib."
Hesola makhur dena, un pieu qui n'est pas (plante) droit"Ib."
Akerraren adarra bezen makurra (BN-arb), excesivamente torcido; litm., tan torcido como el cuerno del chivo"A.
"
Marra oi makur dago
"IzetaBHizt2.
En AxN se explica malgu (458) por makur. Cf. Gar (III, 612) 1 32s: "El vado que se dize, Arizmacurra, que por un roble corbado... tomo este nombre que en lengua de la mesma tierra queire dezir roble corbado". v. oker. Makhur diraden gauzák xuxenduren dirade. LçLc 3, 5 (
He
makhur direnak;
Dv
makhurrak,
Brunet
okerra,
Ol
okerrune,
Or
oker,
Ker
okertua,
IBk
bihurgune
).
Deungen mintegia <nin-> makur ta galzera atzekoaz aurrera. "El vivero del perverso tuerto y la calza lo de atrás adelante"
.RS 207.
Balbal makur. "Baldado cojo"
.(Yerri, 1604)ReinEusk2 153.
Lur lantzen eta aphaintzen gibelat beha dagoela hari denak, hildoa makhur eginen du. Ax 468 (V 303).
Gabearen mindegia apur, dena ere makur. "Encore celles qui y sont se trouvent tortues"
.authorPr 505.
Makur izanagatik egiteia xuxen epaiten du lastogeia. Ib. 306.
Zaharo zeno zeren etzen xuxentu, da zuhatza makur azkentu. "L'arbre est devenu tortu"
.Ib. 421.
Zuhar zahar makhurra nork xuxenduko du?Brtc 180.
Auspo-pujoia. Pujo-makurra. Ardatz-nausija [...]. MgPAb 134 (en una lista de utensilios de ferrería).
Gaur konfesinuan bularra joten, lepo makurragaz negarrez legez damu dot esaten [...]. MgCO 80.
[Atso] argal makur laurogei urtekoa. ZavFabRIEV 1907, 95.
[Ollarrak] begi ori gorriak, / mokoa makurra. ItFab 69.
Belhauna handi eta makhur gidailak. "Tordu"
.ChantP 86.
Arpegi kirten punta-makurra!AzcPB 261.
Tintirintin, Mari Martin, ahuntzak adarrak makhurrak tin. Canc. pop.(ap.H
).
Gizon txiki polit makur bat zan au, bere sorbaldetan larogeta bi urte andi jasoten zituan gizona. AgKr 87.
Egortzen du oihanera, erranez ekar dezan bertze orga bat egur, makurren makurrenetik. BarbLeg 127.
Hutsa iduritu zaiku hango karrika makur, luze, kakola. JEBer 19.
Sagasti solla lotan, / abar makur nâspil. LdiBB 156.
Igeki makurra. JMBELG 38.
Ori dabillen artzai kapelu-makurra!OrEus 25.
Aitona xalkor (konkor, makur), zelaia-barna, / gertaera zârra agoan. "Corcovado"
.Ib. 227.
Zapata orpo-makurrak. "Tacón torcido"
.Ib. 63.
Goldearen gain makur nekazaria ikusita, arrigarri ta neurriz-aragokoa zerizkion neskak ainbesteko etsipenari ta eroapenari. TAgUzt 266.
Oker dabillenaren oiñak, beti makur...ErkiagBatB 163.
Sega makurra ezpata lerden billakatzen delako.IbiñVirgil 80.
Mendian elurra elurra, artzaien zapela makurra . (AN-araq). InzaNaEsZarr 67.
Golde makurraren mutur astuna etzan oraindik ausartu. "Corvo"
.BerronKijote 125.
Ni, berriz, ixil da makur, aiek noiz bukatzen zuten zai. AtañoTxanKan 236.
Aurrera doaz tapa-taka bidaztiak, zirkin-zarkin medar
makurretan zear. OnaindSTeresa 44.
Hasten baitzen bere paralesiak trebeskatu aho makur harekin. LarreArtzainE 250.
Ezpain ertzak makur eta begia heze. MIH 310.
v. tbn.
EZBB II 143.
azpiadiera-1.2.1
Ref. a la cabeza.
Cf. buru-makur. Burua makur eta / buztana anka-pean. ItFab 23.
Burua makur aldegin zuan Santuak. BvAsL 118.
Burua makur ta gogoketan nuela. AArdi 101.
Il-ta bezala, burua makur, / egiñik indarraldia. "Cabizcaida"
.OrEus 411.
Karrika hotzetan burua makur / ibillitako hamarrek. MdePr 289.
Burua makur ebala, betaurrekoen ganetik begiratuaz. ErkiagBatB 33.
Izkiña batean exeri edo kuzkurtuta, burua makur, loteria-tirak eskuan. TxillLet 63.
Burua makur izaten gendun / askotan astelenian. UztSas 149.
v. tbn. Jaukol Biozk 10. Mde Pr 289. NEtx Antz 130. Auspoa 39, 68. Onaind in Gazt MusIx 149. Berron Kijote 58.
azpiadiera-1.2.2
(Lar, A). "Gafo de pies y manos, elbarria, makurra
"Lar.
"Zambo"A(que cita a Oihenart).
Zangoak behar ditu xuxenak, makurren eskarniatzen ari denak. "Il faut que celui qui se moque des jambes tortues, ait les siennes droites"
.OPr 532.
Han eztate okherrik, makhürrik, ezetare txankürik. Egiat 185.
azpiadiera-1.2.3
"El bisojo, makur bet
"IzUlz.
v. BEGI-MAKUR.
azpiadiera-1.2.4
(G-to, AN-larr)
Ref.:
A;
AApend
. "
Aponttoa bezelako gizon bat, itzal makurrekoa, jarri zaigu alkate (G-to), se nos ha puesto alcalde un hombre, como el hongo de cerdos, de poca sombra"A(s.v. aponttoa
).
"Cojo, bajo, pequeño, etxe makurra, ezkila makurra (AN-larr)"AApend.
azpiadiera-1.2.4.1
"Cojo, makur nao (AN-larr)"EchaideNav 256.
azpiadiera-1.2.5
(Como sobrenombre). Peru Makur agure gixajua, zarren zarrez ezetarako gauza etzalako. KkAb I 24.
azpiadiera-1.3
3.
(Lar). Inclinado, proclive."Proclive, etziña, griñatua, makurra
"Lar.
Ori dala-ta gizona gizarterako aier eta makur dago. EguzkGizAuz 111.
Gizona okerrerako makur dagoalako. Ib. 7.
Biotza ogasun orreitara itzul eta makur eukitea. Ib. 187.
Txarrerako
makurrago bai gara. OnaindSTeresa 24.
azpiadiera-1.4
4.
(L, B, BN-baig, Sal, R ap. A
; Dv(-kh-), H(+ -kh-), VocB). Errado, equivocado, inexacto; falso."
Ez athera solas makhurrik, ne déraisonnez pas"Dv.
"
Kontu makhurra eman darotazu, vous m'avez donné un compte inexact, faux. [...] Adimendu makhurra, entendement, esprit faux, de travers. [...] Haserre denak iduri du aldernietan dela, elhe makhurrik baizen ez dio, [...] il ne dit que des paroles insensées"H.
"Malo, estraviado [sic]"VocB.
Lenbiziko bidea etzen artako bide makurra, baña etzuen artaz erditsi nai zuena. MbIArg I 246.
Onelako aukera makurretatik oker ta kalte asko etortzen dira. AA III 375.
Nolazpeit, zuzenetik edo makhurretik, baitezpada, bere laguna galduko du, hilen edo hilaraziko du. ArbIgand 105.
Eskual-mintzaian hau hola, hura hala, hau hemen xuxen, hura makur. HUAurp 190.
Eztegu egin yakinbide zuzen ta ez ere makur. LdiIL 52.
--Goazen beraz bestalderat. --Bide makurrean gira, erran zuen axurantak. JEtchep 96.
Arrazoibide makurra, berriz ere diot, illungune bat aurkitzen dela ta. VillJaink 183.
Zure ideiez ez dut axolarik. Bainan solas makurrak ateratzen dituzuno, hor izanen niz lekuratzale. Herr 31-1-1963, 3.
Nik artean entzun uste nuenak bazuen bere arrazoia, arrazoi makurra halere. MEIG VI 133.
Ez dut uste [...] gazteagoen iritziak oro, ez gehienbat, noraezean makur direnik. MEIG VII 107.
azpiadiera-1.5
5.Malo, de mala calidad, que tiene fallo, imperfecto."Imperfecto, makur (G-goi). Somos imperfectos, makurrak gera
"ADBols.
Etxe batetan sartzen ziretenian eta han oro makur eta satsu ikusten. AR 430.
Badakigu / zoin den tirari makurra, / behin erbia miratu eta / kolpatu zuen zakurra. Mattin(
inXaEzinB 119
).
Kantatzeko, boza makurra zuena ari zen [...] treba eta treba. LarreArtzainE 210.
Film makur eta aspergarriak. MEIG I 157.
azpiadiera-1.5.1
Malo, desfavorable. Basoan egurra, / osasun laburra, / bizitza makurra.Olea 218.
Bai, pasa dituanai / ainbat egun makur, / pixka bat erreztuta / iruditu xamur.Insausti 131.
azpiadiera-1.5.2
Torpe. Zenbait yaupari zarrez makur, oriek gazterik beñenak oro eta nerau Tzeu-ren yaupari au. 'Torpes'
.ZaitSof 57.
azpiadiera-1.6
6."Torcido, contrahecho, falso, hablando de la voz. Badu boz bat kakola bezen makurra, tiene una voz tan falsa como ganchos de acémila"A.
Boza zuen bakarrik hala hulakoa; ez, nahi baduzu, makurra ere, bainan, hola, pitta bat... oxkeduna. BarbSup 1.
Akerraren adarrak bezain makurreko boza du Kanttarik. BarbSup 107.
azpiadiera-1.7
7.
(Dv, H). "
Makhur dire aita-semeak, le père et le fils sont en mésintelligence"Dv.
"
Aspaldian elkarrekin makhur dira, depuis longtemps ils sont en mauvais rapports ensemble"H.
Nola bi jaun horiek lehen ere makur baitziren, hortan osoki hasarretu ziren eta etsai egin. ZerbAzk 62.
azpiadiera-1.8
8.(Con suf. de comparación).Peor."
Makurro zan ikezakuba suartuta urik ez iltzeko
"IzAls.
"Estoy peor, makurra(g)o na(g)o (Ae, AN-5vill-araq-ulz-erro, L-sar, B)"EchaideNav 270s.
(v. tbn. 326s.). Makurrago arentzat nabarmentzeko bideak etsiak dituelakotz. FIr 175.
Muxintzen banaiz, makurrago izain da. TPKattalin 186.
Ez gaurgero pekaturik egin, makurragorik gerta ez dakizun. IrYKBiz 105 (v. tbn. el mismo ej. en Or Aitork 78).
Apezpikuari kexatzen bazira, makurrago duzu, aintzinago baitoa. OrQA 109.
Ez yon gaur osagilleak ezer makurragorik iragarri. ErkiagArran 107.
Are makurrago dena. MEIG VII 87.
azpiadiera-1.8.1
(Con suf. superlativo). Mozkortzen ez den edarikoia da makurrena. FIr 175.
azpiadiera-1.9
9."Se usa enfáticamente con sentido mayorativo y meliorativo. Makurra da ba arek daukan Jauregixa Donostian
"EtxbaEib.
Ez da lan makurra "Lizardi" zanaren olerki sortatxoari izen burua ipintzea. Aitzol(
inLdiUO 3
).
Alli-tik ekarri da Arruitz-a zakurra / ez digute paratu lanbide makurra. OrEus 25.
Andriari iges ein al dabena ez dok gizona makurra. SMZirik 107.
Ezingo det nere lan ori burutu. Makurra, gero, nere zoria!NEtxLBB 116.
azpiadiera-1.10
10."(G-goi), enfermo de gravedad"JMBAt.
sense-2
II .(Adv.).
azpiadiera-2.1
1.Injustamente; perversamente. [Alferrek] nahiago dituzte bertzeren onak zuzen edo makhur hartu eta bereak ere bahitu eta saldu, trabaillatu baiño. Ax 43 (V 27).
Liberalak, bera ezin arrapatu baitzuten, aren adiskide ta lagunekin makur jokatzen ziran. OrSCruz 90.
Zuk ere barkatuko al-didazu Usoarekiko makur jokatu badet. EtxdeAlosT 88.
Makurrago ala obeki bizi gaitezken. ZaitPlat 137.
azpiadiera-2.1.1
(Con ibili, etc.)."Andar o proceder mal, (c.) makur ibilli, makur edo oker dabilz arako...
"Añ.
"
Makhur bazabiltza eztuzu azken onik egiñen, si vous vous comportez mal, vous ne ferez pas bonne fin"H.
Jankoikoak agertzen diela gaizki ta makur dabilzanei ere zerurako bide zuzena. MbIArg I 116.
Gure erregeak hitza jan du. Bainan ene iloba maitea, gure jendekiak erregerentzat ixurtzen du odola errege makhur ala zuzen dabilan behatu gabe. Laph 7.
Gauza segura da, behin makhur abiatuz geroztik, gaizkian urrun yuan zela. ElsbFram 125.
Kitzikatu gibeletik, makurrago joan diten, gaizki gehiago egin dezaten. HUAurp 138.
Betiko sulezera bidaliko du Yainkoak mundu onetan makur ibilli dan kristaua. IrYKBiz 284n.
Apezak badu argi: hobendunago da beraz makur dabilanean.LfMurtuts 50.
azpiadiera-2.1.1.1
Lagunen bendekuak, lagunen txarkeriak, oriek ematen dituzten erran-bideak eta orien beren makur ibillerak. MbOtGai II 171.
azpiadiera-2.2
2.
(H; -kh-VocBN, Dv, H). Equivocadamente, erróneamente."
Makhur mintzo zare, vous parlez sans raison"Dv.
"
Makhur jotzea, errer, se tromper dans son jugement"Ib."
Kontu makhur atheratuak, comptes mal tirés. [...] Makhur aditu duzu, vous l'avez mal compris"H.
[Buthunak], zeiñetan baidire toki batzu aditzeko gaitz direnak, ignoranteek eta arinek makhur hartzen dituztenak. He2 Petr 2, 16.
Egiguzu prediku bat, xuxen ala makhur mintzo zaren jakin dezagun. Laph 94.
Han erasten dituztenak, xuxen edo makur, egun hartako kabalen, merkatuaren, hunen eta haren gainean!JEBur 170.
Alper biurtukoira etsai oro lapur, / Iskilluz alkarturik, i ari aiz, makur. Enb 70.
Makur ikasiak edo sobera ithoka erranak, makur bethi errepikatuak ziren sorgin-hitzak. BarbLeg 141.
Azkaindar eta Saratarrek, makur bada ere, "arrano gorria" erraiten diotena. ZerbAzk 37.
Pozik entzuten nuan Amburusi beure erri-mintzaldietan arretaz araua goraintzika: "itzak eriotza dakar, gogoak bizia" (2 Cor 3, 6); itzez itz makur ar zitekena ark estalki izkutua kenduz zentzuz baitzerakusan ene belarria mindu gabe. OrAitork 131.
"Afaria" deitu liburuan, zuzen ala makur, amodioaz buru bezenbat aburu erakarri ondoan. Lf(
inZaitPlat XIX
).
Munduko ordena, gauza guztiak bezala, zuzen edo makur konprenitu eta azaldu diteke. Eta gaizki konprenitzen bada, parregarri ateratzen da. VillJaink 49 (v. tbn. xuxen edo makur en Ardoy SFran 315, zuzen edo makur en Xa Odol 41, zuzen nahiz makur en MEIG VII 119).
Krimaren egilea: Nehork ez jakin nor den... Makhur mintzo naiz... Ba, bada, norbeit oro baitazki. LarzSenper 108.
Orduan erraiten baitzuten, xuxen edo makur, esnadun onaren seinaleak zirela.LarreArtzainE 91.
Beste muturren bat gelditzen zaigu egiztatu beharrekorik: makur jokatu zuela, alegia, horrela, karlista gisa, jokatu zuenea. MIH 383.
azpiadiera-2.2.1
(Con ibili, etc.)."
Bere egitekoetan makhur dabilla, il marche tortu, il ne va pas droit en ses affaires"SP.
"
Makhur zabiltza, vous n'agissez pas en droiture, vous vous trompez"Dv.
Gizon koleratuak ere eztu ezagutzen [...] noiz dohan artez eta noiz makhur. Ax 283 (V 189; v. tbn. makur en contexto similar en Zait Plat 85).
Bertzela maiz eta gehienean egitekoak makhur eta errebulu ibiliko dirateke. ES 141.
Ez beitez eman penetan ea xuxen ala makhur dabiltzan heien burasoak. Lg I 222.
Debruaren esklaboak mundu huntako egitekoetan ere trebes eta makhur ibiltzen ohi dire. Bere urguiluak, gormandizak, desonezkeriek, jokoek, bere diruak iresten diotzate, bere suphertasunak asko egiteko gaxto ta hauzi gastos phizten deraie. Dh 197.
Makhur zabiltzate ez iakinez zer dioten Iskiribuek eta Iainkoak zer ahal duen. HeHMt 22, 29 (
(
Dv,
SalabBNmakhur zabiltzate;
)(
Lç,
Urhuts egin,
)(
He,
TBenganatu,
)(
BiblEoker ibili
)
).
Loiolarat goazinez ala bertze norapait... Ez, ez gabiltza makur. JEBer 40.
Ortik bazekien noiz zioan makur eta noiz artez. ZaitPlat 85.
azpiadiera-2.2.2
(G-nav, BN-arb)
Ref.:
IzAls(jantzi);
GteErd 11
. "
Makur jantzi zai, os habéis vestido al revés"IzAls.
"
Horrek gauza guztiak binperrez goiti egitentzik (BN-ciz), ... kinberrez (S), oker (S), makur (BN-arb)"GteErd 11.
azpiadiera-2.3
3.Indirectamente. Arren nagotzu bada [...] nihortaz gaizkirik ez erraiteaz, ez xuxen, ez makhur. "Ni directement ni indirectement"
.SPPhil 353 (He 355 makhur
).
Eztitugu gorengo gauzak zearka ta makur asmatu bear. ZaitPlat 35.
sense-3
III.(Sust.).
azpiadiera-3.1
1.
(H; -kh- SP, Dv, H). Fallo, falta, error, defecto."
Gure makkurrak, nos défauts, imperfections"SP.
"
Khondu horrek badu nonbait makhurra, il y a quelque part erreur dans ce compte. Orijene handia bera ere makhurrera erori izan zen, [...] lui-même tomba dans l'erreur"Dv.
"
Badu lanik asko bere senharraren makhurrak estaltzen, elle a suffisamment de travail à cacher les défauts, les actions répréhensibles de son mari"H.
Zergatik tristatzen zare zerbait makhur egin duzulako eranzuteaz?SPImit III 57, 1 (Leon huts
).
Eskas-makhur bat xoilki delarik, guziarekin ere perillosa da. SPPhil 343 (He 345 makhur
).
Enazi minzo eskasiez edo makhurrez baizen: zeren bekhatuez bezanbatean, eztitugu [...] pairatu behar. Ib. 313.
Nik maite dudan doktrina duk [...] / makhurren xuxentzaillea. Gç 204.
Yasanen ditugu behin buru herbelen makhurrak. HbEgia 126.
[Antzeari] dihoakio makhurren xuxentzea. DvLab 102.
Erreformatzea, da makhur baten xuxentzea. ElsbFram 61.
Makhur handi batean behaztopatu direla gure izkribatzaile zaharrak: eskuarari nolanahika nahasi dute erdara. ArbIgand 34.
Etxean ukan / irakaspen zuzenak har, / makurrik gabe hor ibiltzekotz / egun bezain ontsa bihar. Ox 149.
Ezagun du ba motorrak nundik dien bere makurra. JEBer 88.
Makurrik sor baledi, usu zuzen leza. OrEus 14.
Horrek ba bide du zerbait makhur handi, hil aintzin zuzendu nahi lukenik!LarzSenper 122.
Iturburura joatea ezta ain makur aundia, nola den tarteko oietan gelditzea. VillJaink 32.
Ene pertsu makurrez beteak erakusten niozkan. AlzolaAtalak 120.
Orai hango makurra beharko dut zuzendu!Mattin 113.
Bazuen harek burutik makur puxka bat.Etchebarne 63.
Hori ikusten ez badu, badu, ezagun da, makurren bat begietan. MIH 203.
v. tbn. Laph 21. Dih MarH 455 (ap. DRA). Zub 93.
azpiadiera-3.1.1
(-kh-HtVocGr 332, Dv). Maldad, mala acción, injusticia."
Makhurrerako, en direction de l'erreur, du tort, du mal. Gizon horrek makhurrerako bidea hartu du, cet homme a pris le chemin du mal"Dv.
"
Gizon gazteak makhurrera ematen duenean, quand le jeune homme donne dans le travers"Ib. Hitz-ezpañez zeruko bidez dabillala, baña oñez ta lanez deabruaren makur-infernukoz. MbIArg I 94.
Napoleon beldurrez / emigratu dena, / makurrik egin gabe, / bai du aski pena. Bordel 167.
Zuzen eta makhurra, / elgarri guduan [...] / jendea zuzenaren / alde zen orduan. / Indar gaitza du orai / makhurrak eskuan. ZbyRIEV 1909, 107.
Amek eta iñudeek sorgintzen omen dute makur ori zenbait sendagailluz. OrAitork 18.
Makurre, erakutsi gabe ikasten da. (AN-ulz). InzaNaEsZarr 1245.
v. tbn. Zait Plat 136. LuzKant 136.
azpiadiera-3.2
2.
(AN, L, B, BN; -kh-Dv)
Ref.:
A;
IzetaBHizt;
GteErd 190, 212, 276
. Desgracia, adversidad, contratiempo; daño, perjuicio."
Ethorriko naiz bihar, baldin arte huntan ez bada makhurrik gerthatzen, je viendrai demain, si en attendant il ne survient pas de traverse"Dv.
"
Herri horretan kalte handiak izan dira [...], makur ederrak egin ditu (AN-5vill), [...] makur handiak izan dira herri hortan (AN-5vill, BN-arb)"GteErd 190.
"
Doi doia egin du ezpaitugu makurrik ukan (BN-arb)"Ib.212. Tr. Documentado desde finales del s. XIX, es usado sobre todo al Norte.
Makhur xume bat gertatzen bazaiku ere, lasterregi erortzera uzten dugu gure gogoa. DvImit 20 (ap. A
).
Traba handirik eta makhur gaixtorik gabe egin ahal izan dut ene itzulia. Prop 1880b, 49.
Atxikiko zituela bere xede sainduak batere makhurrik gabe. JnnSBi 97.
Oraiko makur izigarriak urrundanik heldu zirela. HUAurp 153.
Badea heien artean [...] eritasun gehiago, makur, ixtripu, heriotze?JEBur 94.
Deabruak, ni beldur, / phiztuko du zerbait makur. Ox 51.
Griña gaiztuak tiratzen gaitu, / ortatik dator makurra. TxB II 94.
Dremenden makurrak iduri zitzaizko nahigabe haundi baten heinekoak. Zub 122.
Besteen makurrengatik ez nauk alaituko. TPKattalin 193.
Tolosan gertatu dira / uste etziran makurrak.Yanzi 176.
Makhur handia, makhur beltza Itsasuarrentzat. LfMurtuts 2.
Zerentiano, Ebionita eta gaineratekoek etzuten makhur handi-handirik egin: fedea azkarregi zen girixtino berrietan.ZerbIxtS 99.
Makurrak makurra dakarke. Italia guzitik gaixtaginak lasterka ethorri dira zorigaitzaz baliatzeko. GAlm 1949, 21
(ap. DRA
).Izugarrizko makur batek jo zituen Irlandako laborariak. MdePr 236 (v. tbn. HaurB 41).
Aituko omen zitzaizkan lengo irabaziak. A zer makurra!AnabPoli 103.
Orai berriz gaitzeko makurra ukan dut ene otoarekin. JEtchep 92.
Ustekabez, kirolari batek bere aiztamakilez il egin zuen bere laguna, nor ote zan makur orren errudun?ZaitPlat 120.
Heldu ziren frango laster, makur handirik gabe. "Dommage"
.ArdoySFran 132.
Makur haundia izan zen holako apez baten galtzea. Etchebarne 111.
Jazko harri erauntsia harek ainitz makur egin zuela mahatsean.LarreArtzainE 65.
Makur bakarra, hutsaren hurrengoa, hiztuna ni izatetik letorke. MEIG VIII 42.
v. tbn. Barb Sup 45. Zerb IxtS 102. Mattin 62. Xanpun in Xa EzinB 122.
azpiadiera-3.2.1
"
Makur, [...], se oye como 'aje, achaque' en B, L, etc."AMorf 616.
azpiadiera-3.3
3.
(Lar). Torcedura, inclinación."Acombadura"Lar.
Gizajoaren arpegian makurra eta gorputzaren argaltasuna ikustean iñork ez zion astebeteko bizirikan emango. Apaol 75.
Gorputza zuzen makurrik barik / Tambor nagosi bat legez. AzcPB 241.
Erdiko arruztaiak aitatzeko makurrik ez dauka. Ain dago zearkatua. Zutik nola dagoan esan liteke orren uztai berdiña. J.B. AyerbeEEs 1912, 61s.
Akherraren adarraren makhurraren / makhurra. Ox 112.
azpiadiera-3.3.1
"Corcova"Dgs-Lar 5.
azpiadiera-3.3.2
(Fig.).Inclinación, propensión. Zerbait esateko litzateke ere Gamizek irudi eta letra-jokoetara zuen makur irristakorraz. MEIG V 110.
azpiadiera-3.4
4.
(AN, L
ap. A
; -kh-VocBN, Dv). Diferencia, desacuerdo, desavenencia; enemistad."
Lehen bi anaiak ontsa ginen, baina orai zerbait makhur badugu, [...] actuellement nous avons quelques différends"VocBN.
"
Zer da zuen arteko makhurra?, quel est la différence d'entre vous. Makhur handiak dabiltza Italian, il régne de grandes dissensions en Italie. [...] Zaldi horren erosteko makhur handiegia dugu, egin dezagun makhurra erditik, pour acheter ce cheval notre désaccord est trop grand, tranchons la différence par le milieu"Dv.
"
Han ere makhurra biztu zioten (Jerarako artzaiñek Isaakenei), también allí les pusieron rencillas [...]"A(que cita a Duvoisin).
Elgarren arteko makhurrek familia bat sepharatzen dute bere Jainkoaganik. Jaur 126.
Ez nuke nahi, ene gatik zerbeit makhur ukhan dezazun harekin. Prop 1880b, 25.
Framazonek eta zozialistak direlako makur bilatzaleek begietan hartzen ari zuten. HUAurp 153.
Ahantzi dituzte lehengo makur eta herra guziak. Ib. 65.
Jenden artean gertatzen diren / makur eta desmasiak, / egiten ditu amodio ta / errespetu eskasiak. Etcham 238.
Azkarki samurtu zen ibar-jaunarekin [...] eta hortarik sortu ziren makur batzu ez tipiak. Dass(
inZerbAzk 61
).
v. tbn. Dv Lab 87. Laph 13. HU Zez 24. Mattin in Xa EzinB 132.
azpiadiera-3.5
5.
(AN, L, BN; -kh- Dv, Lh)
Ref.:
A;
AApend
. Diferencia, altibajo."
Idi horiek ez ditazke pareka, makhur sobera dute batetik bertzera, [...] ils ont trop de différence de l'un à l'autre"Dv.
"Yerro, diferencia"A.
"
Ezta makur andirik emendik ara, diferencia (AN-larr)"AApend.
"
Bi sosen makhurrarengatik
"Lh.
Zuzenari bidegabe egiten dio, zeren bihiaren prezioak makhur handiak baitabilzka. DvDial 65 (It, Ur, Ip gorabe(he)ra
).
Ez, lakhetan eta gaitzeruetan makhur gehiago da phisuetan baino. DvLab 64.
Erakhusten du harek zer makhur handiak diren, herritik herrira, bakotxaren goldean. Ib. 58.
Nahiz doidoiak Berhouague jaunarekin etzukeen halako makurrik adinean, hainitzez hobeki ezagutu dugu Landaxko. ZerbAzk 77.
azpiadiera-3.6
6.Peseta."He oído decir que en algún pueblo de V se ha usado esta palabra para designar la moneda de cinco pesetas, en algún otro la de una, no lo he podido confirmar"A.
Ganera lan guztien artean ondoen egiñen aldera 100 makur (makurra esaten eutsen oraintsurarte Otxandio-aldean lau errealeko diruari) emongo dira. AgEzale 1897, 179b.
Erreal zidarra esaten iako makur-erdiko diruari. "A la moneda de media peseta"
.A(
inMgPAb(ed. 1978) 16
).
Guztiz langillea, makur bakotxagaz bat eta erdi egiten dakiana ta aberatsa gañera. AgKr 73.
Eskuak luzatuta beren biatzetan makur txuriak erakusten dizkiote itzontziari. AgG 184s.
Sopak esateko "apurrak" esaten eben; patatak "lurpekuak" [...], peseta "makurra". KkAb II 171.
Idazkortza zorroztu eta ekin lanean. Zenbat eta geiago aritu, errezago asmatu dezakezute, "makur" pilla eder ori etxeratzen, "atsoari" pozaldi eder bat emanaz. LdiIL 101.
azpiadiera-3.7
7."(BN), persecución"A.
azpisarrera-1
ADAR-MAKURv. adar.
azpisarrera-2
BEGI-MAKURv. begi.
azpisarrera-3
BIDE MAKURv. 1 bide.
azpisarrera-4
BIZKAR-MAKURv. bizkar.
azpisarrera-5
KUKUAK MAKUR JOv. kuku.
azpisarrera-6
LEPO-MAKUR,
LEPO-MAKURTUv. lepomakur, lepo.
azpisarrera-7
MAKUR HANDITAN. "
Makhur handitan ditu bere egitekoak, il a ses affaires en grand dérangement"Dv.
azpisarrera-8
MAKURDUN. "Anguipes, zanga makhurdúna, oin makhurdúna
"Urt II 97.
azpisarrera-9
MAKUR EGIN. Prosternarse.
"Latria, culto que sólo se debe a Dios, Jangoikoari burupe edo makur egitea, Jainkurtea
"Añ.
azpisarrerakoSense-9.1
Agacharse. Makur egiñik, an gelditu zan Arune begiak ernai, izuzko ikara bat soiñatik zebilkiola. EG 1958, 57.
azpisarrera-10
MAKUR ERORI. Caer mal, no resultar agradable.
Ohartzen niz makur erori ere dela azkenerat: nehork ez baitzioken kasurik egiten, basoa husturik Voltairen ilobasoa elizako saindu bat bezain geldi dago eta ixil.JEBer 72.
azpisarrera-11
MAKUR GABEKO. Sin defectos.
Etzuten aipatzen makur gabeko libururik, alerik ere. "Incorrupta"
.OrAitork 119.
azpisarrera-12
MAKUR JARRI. Ponerse en desacruerdo.
Divisi sunt, interibunt. Makhur jarri dire, gorphutza galduko, suntsituko da. Jaur 126.
azpisarrera-13
MAKUR-MAKUR. Muy inclinado.
Elizako gizon da andrazko guztiak buru makur makurraz da bat batera agur egin eutsen. ABeinB 66.
Damuonez beteak makur-makur isillik etxeratu. AranSIgn 93.
Makur-makur bijoa gorde-lekura aldamenatara begira. LekEunD 22.
Burua makur-makur jarri umil-umil, eta morrontzara koartelera. Albeniz 55.
v. tbn. Alkain 125.
azpisarrera-14
MAKURREAN. "(V-m), luchando a derribarse"A.
Ukabilka ta muturka iotea bada; bestela, bera botatea, azpiraketea makurrean, da beste izen batzuk daukaz. AEzale 1897, 173a.
azpisarrera-15
MAKURREAN ATZEMAN. "
Makhurrean atzematea, trouver en défaut"Dv.
azpisarrera-16
MAKURREAN EGON. Estar equivocado.
Txerpolariok benetakotzat artzen zituen. Makurrean zegoen. ZaitPlat 49.
azpisarrera-17
MAKURREAN IZAN.
azpisarrerakoSense-17.1
a)"
Jujeak esango du zein den makhurrean, le juge dira lequel est dans le tort"Dv.
azpisarrerakoSense-17.2
b)Estar en desacuerdo, estar enemistado.
Makhurrean nintzen legearekin eta banindagoken edo zoin gaztiguren aiduru. Prop 1899, 38.
azpisarrera-18
MAKURREAN JARRI. Ponerse en desacuerdo, enemistarse.
Ezin daitekena da gorphutz bat kontserbatzea, baldin hango menbroak elgarrekin makhurrean jartzen badire. Jaur 126.
azpisarrera-19
MAKURREKO ALDE. "
Makhurreko aldea hartzen du bethi, el prend toujours le parti de l'injustice"Dv.
Sustatzale beharretan gure gizonak, makurreko alderat, egiazki!HUAurp 138.
Beren baitarik lerrakor baitire makurreko alderat edo balantzan baitaude. HUZez 140.
azpisarrera-20
MAKURRETIKAKO. "
Makhurretikako, qui provient de l'injustice, du désaccord, des dissensions. Makhurretikako onthasunak ez du gozo onik, le bien qui provient de l'injustice [...]"Dv.
azpisarrera-21
MAKURREZKO. "Qui est composé de (choses) tortues. Egur makhurrezko zama, fagot de bois tortus"Dv.
azpisarrera-22
MAKURRIK. (Estar, etc.) agachado, inclinado.
Agurak bildurragaz / buruak makurrik. AzcPB 146.
Ixil, begi-kuku, burua makurrik. "Inclinada"
.OrPoem 524.
Luziano, erdi makurrik eta zaratarik ez ataratearren beatz-puntetan. BilbaoIpuiB 233.
v. tbn. A Ardi 74n. Enb 32.
azpisarrerakoSense-22.1
(Fig.). Ez dogu bizi bear / burua makurrik, / ez daigun iñoiz euki / biotzan kezkarik!BEnbNereA 127.