Zer irizpide darabil Euskaltzaindiaren Hiztegiak hitz elkartuetako marratxoarekin?

Konposatu kimikoen nomenklaturan, marratxoa erabili beharra al dago?

Bi osagai edo gehiagoko elkarteetan, zilegi al da barne- eta kanpo-alarmak moduko eraketa edo hitz-joskera egitea (alegia, <marratxo + zuriune> segida modukoak)?

Euskaltzaindiak, 13. arauan, hitzak silabaka zatitzea gomendatzen du. Baina silabaka zatitzean, egokia litzateke lerro-amaieran bokal-multzorik ez haustea. Adibidez, ez du-ela, gau-ean; baizik due-la, gauean.

Beraz, lerro-hasierako hitz hautsia beti kontsonantez hastea egokiagoa litzateke (h letradunak barne: be/rre/hun, le/hia), bai begietarako, bai irakurtzeko, lerroaren bukaeran beti egin ohi den pausatxoa bideratzeko.

Bestalde, nola jokatu hitz elkartuko osagai bat lerro-amaieran gertatzen denean eta bestea hurrengo lerroaren hasieran? Errepikatu egin behar al da marratxoa?

Noiz erabili behar da marratxoa?: Uda oporrak / Uda-oporrak

Euskaltzaindiak onartzen al du eta kausala marratxoarekin idaztea? Adibidez: Trenak ihes egin dio, berandu ibili da-eta. Ezingo dizut eskura ordaindu, diru barik nago-eta.

Horrelako esaldiak marratxoz idaztea onartzen al da? Ala idazlearen esku uzten da marratxoaren erabilera? Ala erabat baztergarritzat jotzen da?

1. Euskaltzaindiaren 25. arauan, "Loturik idaztekoak diren hitz elkartuak" atalean, d) puntuan aipatzen dira bigarren osagaia -dun, -gin, -gile, -zain, -zale... duten elkarteak; eta e) puntuan, berriz, bigarren osagaia -aldi, -buru, -gizon, -(g)une... duten elkarteak. Baina aipatutako -gin, -gile, -zain, -(g)une... horiek ez al dira atzizkiak? Atzizkiak baldin badira, hitz eratorrien osagaiak izango dira, ez hitz elkartuenak. Horrela bada, nolatan aztertzen dira hitz-elkarketari dagokion atalean? Zein da horren arrazoia? Nonbait irakurri ere egin dut horietako batzuei erdi-atzizki izena ere ematen zaiela. Zergatik erdi hori?
2. Bidenabar, nola idatzi behar dira Epelegain eta Arotzenea etxe-izenak: elkarturik ala marratxoz loturik?

Arauak dio gune hitza erabiliz sortzen diren elkarketak lotuta idaztekoak direla. Beti eta den-denak? Hitz luzeak ere bai? Adibidez, nola idatzi behar dira industria-gune eta horrelakoak?

Oro har, konplikatuegia da 25. araua, eta errazteko modua eskatzen dugu. Baditugu, halere, galdera konkretuak:

a) -ia letra-multzoez amaitutako hitzak lehen osagai direnean, bereziki laburrak direnean (kopia, biblia, grafia...), -a galdu egiten da ala ez?

b) Parte hartu, eskua sartu eta horrelakoen nominalizazio eta eratorrietan nola jokatu? Parte hartze ala partehartze, esku sartze ala eskusartze, parte hartzaile ala partehartzaile…?

c) <Izena + puska/pixka/apur/poxi/amini/mordo/pila/izpi/pare…>, nola idatzi? Marratxoz? LEF batzordearen arabera, mugakizun bereziko mendekotasunezko hitz-elkarteak dira, marratxoz zein bereiz idatz daitezkeenak. Marratxoa erabiltzea erabakiz gero, lotsa-izpirik ez du idatzi behar genuke, edo jende-mordoa etorri zen, idi-parea, etab. Baina ondoan bat hartzen dutenean, nolabaiteko ‘zenbatzaile zehaztugabetzat jo litezke, batzuk behintzat: pixka, poxi, amiñi, mordo, pila... Beraz, lasaitasun pixka bat behar dugu, gatz poxi batekin.

d) Marratxoa noiz erabili, letra larriz idatzitako hitz-elkarteetan. Hezkuntza Saila idaztea gomendatzen da; baina, marratxoa erabiltzen dutenentzat, ez al da nahasgarri samarra, letra larriak erabiltzean izan ohi diren zalantzak kontuan hartuta? Hezkuntza-Saila idaztea gaitzestekoa da?

Hitz konposatuetan zilegi al da letra larriak bietan erabiltzea? Esate baterako: Neba-arrebak etorri dira? Espainiako Errege-Erreginak etorri dira?