Euskara Batuaren Eskuliburua

Jatorriz forma beraren bi aldaera besterik ez direla badirudi ere, gaur egun erabilera-bereizketa nagusitu da: une ‘denbora’ eta gune ‘tokia’, Euskaltzaindiaren Hiztegian bertan ikus daitekeen moduan. Osagaien arteko erlazio semantikoei dagokienez, oro har, ‘edukia’ adierazten da, alegia, “toki/denbora horretan zer”:

-gune, leku-zentzua duten eratorriak osatzeko: abiagune, apalgune, argigune, belargune, berdegune, bihurgune, estalgune, kokagune, ibilgune, naturagune...

-une, denbora-zentzua dutenak osatzeko: astiune, aterrune, etenune, geldiune, isilune... Salbuespenak, koloreei dagozkien eratorriak (gorriune, beltzune, ubelune, zuriune...) eta hutsune, okerrune, sakonune eta ingurune dira.

Bi formen arteko aldea erakusten dute hitz hauek: ahulgune (‘gune ahula’) eta ahulune (‘ahulaldia’); argigune (‘tokia’) eta argiune (‘denbora’).

IDAZKERA. 25. arauaren arabera, oro har, -(g)une duten hitzak loturik idaztekoak dira (→ hitz elkartuen osaera eta idazkera). Hauek dira egiturak:

• Mugatzailea aditzoina edo adjektiboa denean, loturik idazten da: abiagune, kokagune, babesgune, aterrune, etenune, geldiune, larriune, isilune, isilgune, ahulgune, ahulune, biribilgune...
• Mugatzailea izena denean, berriz, jokabidea bikoitza da.

- Batetik, badira forma lexikalizatu batzuk loturik idazten direnak: belargune, hirigune, haizegune, herrigune, lurgune, mendigune, telefonogune, zerbitzugune, astiune...

- Bestetik, mugatzailea (hots, lehen osagaia) hitz eratorria edo hitz-elkartea denean (bilketa-gune, hornidura-gune, merkataritza-gune, saltoki-gune...), edo mailegu berria denean (osifikazio-gune, faceoff-gune...) edo, besterik gabe, -une/-gune elementua bestearen maila berean ulertzen-edo denean, ez dira lotu ohi, hau da, marratxoz edo bereiz, aukeran, idatzi ohi dira:

Oso denbora(-)une berezia izan zen (?denboraune).

Arrisku(-)une handiak izan ditu entzierroak (?arrisku(u)ne).

Gaixotasuna krisi(-)une gisa (?krisiune).

Hezur horrek bi artikulazio(-)gune ditu (?artikulaziogune).

Gipuzkoan 28 megalito(-)gune daude (?megalitogune).

Tortura eta atxilotze(-)gunea izan zen Pinocheten garaian (?atxilotzegune).

Ainguratze-uneari buruzko klausula (?ainguratzeune).

Nolanahi ere, joskeraz baliatzea aukera egokia da batzuetan: ezartzeko gune, erabakitzeko gune, Interneteko gune, isiltasunezko une, itsukeriazko une, heriotzaren une, zalantzazko une...