Euskara Batuaren Eskuliburua

Botila bat ardo esatean ‘ZENBAT (ardo)’ adierazten dugu, eta ardo-botila bat esatean, berriz, ‘ZER (botila)’. Lehenengoa neurri-sintagma da, eta egitura hau darama: <zenbatzailea + neurri-izena + gaia>: bi botila ardo, bost kilo sagar, sei metro soka, baso bat ur... Bigarrena, berriz, izen-elkarketa normal bat da (ardo-botila), eta azken adibide horretan, esaterako, ‘ura edateko baso bat’ adierazten du; edontziaz ari da, alegia.

Neurri-sintagma asko unitate-izenekin osatzen dira (gramo, kilo, tona, litro...), baina beste zenbait izen ere erabiltzen dira neurri gisa: eskukada, baso(kada), zaku(kada), kaxa, botila, txarro, tableta... Bigarren horiek dira gehienetan zalantza-iturri.

lau kilo laranja (*lau laranja kilo)

bi dozena porru (*bi porru dozena)

litro-laurden ardo; laurden-erdi bat olio

bi baso ur (ZENBAT; edukieraz ari da) ≠ bi ur-baso (ZER; ontziaz ari da)

lata bat garagardo (ZENBAT; edukieraz ari da) ≠ garagardo-lata bat (ZER; ontziaz ari da)

Honako hauek honela esatekoak dira ZENBAT (zehazkiago, ‘zenbat zer’) adierazi nahi bada (<zenbatzailea + neurri-izena + gaia>): Bota baso(kada) bat olio!, Bota baso bete olio (*Bota olio-baso(kada) bat). Bi dozena porru eman zizkion (*Bi porru dozena eman zizkion). Lau kilo laranja erosi (*Lau laranja kilo erosi). Atera, mesedez, baso bat ur (*ur baso bat). Zenbat balio du hiru litro urek? (*hiru ur litrok).

ZENBAT horrek kantitatea, neurria adierazi eta zenbatzailea daramanez, mugagabeko kasu-markak dagozkio: Atera, mesedez, baso bat ur (*Atera, mesedez, baso bat urA). Zenbat balio du hiru litro urek? (*Zenbat balio du hiru litro urAk?).

Bestetik, prezioaz ari garelarik, neurri-unitatea aipatzean, <zenbatzailea + neurri-izena + gaia> egitura erabili ordez, <gaia eta unitatea> batera aipatzea da nagusi tradizioan, besterik ere ikusten den arren:

Zenbatean dago azukre-kiloa? Zenbat balio du azukre-kiloak?

Kalkula ezazu zenbatean saltzen den patata frijitu kiloa.

Zegan dago egur-tona?

Atzo 1,31 euroan zegoen gasolio-litroa.

Hogeita hamar franko (da) (ziza-)kiloa.

Bakoitz adjektiboa aukeratzen bada, egitura hau da erabiliena: <neurri-izena + gaia + bakoitz>: Kilo haragi bakoitzeko, euro-erdia galtzen du.