ANAITASUNA
VII URTEA - N.º 71
Depósito Legal SS. 1.092-1959
Suplemento de la Hoja ANAITASUNA de Guipúzcoa
5-6-7-8 1960
Betiko auzia
Gizonak gizon direan artean ez dira alkarregaz auzi, eztabaida eta asarre barik egongo. Gure barruan daroagu auzi orren azia eta sustraia: egoismoa, gure burua bear baiño geiago maite izatea: «ni ta nireak ondo ibilli gaitezala, beste guztiak ondatuko badira be», esango dau bere burua ezi barik daukon gizonak.
Egongo dira gauza oneik sermolarien gauzak direala esango dabenak be; jakiña da, gaurko gizonak ez dira lenagokoak lakoak-eta; areik bai, areik dana siñistuten eben, ezer ezekielako; baiña gaurkoak, ai gaurkoak, ilustrauak dira gero! Olan diñoe askok, eta diñoena egia dala usteko dabe. Baiña gu lengo esanetan gagoz; eta barriro esango dogu, oraingo gizonen artean, erri aurreratu, zibilizatuetan len baiño gizon kirten eta basati ta abere antzeko geiago agiri dala. Zergaitik ete da?
Atzeraka doazanak
Begiratu zergaitik. Gizon izango dan gizonak bere Egille ta Jaunagandik ikasi bear dau gizon izaten, gizonari jagokon eran aziten, biziten eta ibilten. Gure Egille eta Jaun ori gizon egin jakun, eta gizonen artean ibilli zan guri bear alakoak izaten erakutsiaz. Baiña oraingo gizonak Jaun orregaz aiztu egin dira; eta aurreraka Jaungoikoaren bideetan joan bearrean, Kristoren antzera bizi bearrean, atzeraka dabiz Jaungoikoagandik igesi; eta atzeraka ta atzeraka, abereen antza artzen ari dira. Kristok ederto erakutsi euskun gure burua eziten, gure buruan geiegizko maitasuna itoten, alkar maitatzen. Ona Kristoren lege aundia: «Maite izan egizue alkar, nik maite izan zaituedazan legez». Baiña aiztu egin dabe erriak Kristoren legea, eta ara auziak, errieta gogorrak, alkar ikusi-eziñak...
Gizarteko auzia
Mundu onetan zerura bidean gagozala ondo buruan sartzen ez dogun bitartean erabagiko ez dogun auzia emen: Gizarteko auzia. Kristoren jarraitzailleak ez gareanon auzia. Eta egitan beste auzi eta eztabaida guztiak ez dira ezer gizarteko auzia deritxagun auzi onen ondoan. Ikusi daigun apurtxu bat.
Gizartea bi zatitan zatitu geinke: aberatsena eta beartsuena; langilleena eta nagusiena; dirudunena eta dirubakoena. Eta bi zati onen artean ikaragarrizko asarrea sortu da.
Langilleak diño nagusia langillearen izerdiaz gizentzen dala, langillearen odolari zurrut egiten ari dala. Dirubakoak gauza guztiak buruz bera ipiñi gurea dauko, alan zeozeren jabe egingo dalakoan.
Nagusiak, barriz, esango dau, oraingo langilleak ez dabela irabazten dauan aiña lanik egiten, nagusia ezin-ikusia besterik ez daukala. Dirudunak diru geiago atara gura.
Aberastasunak ez dagozala ondo banatuak, gitxiren eskuan dagoala dana eta munduaren lautik iru zatiak gosez bizi direala. Mai batetik askok artu bear eta bakotxak parterik aundiena eta gozoena beretzat gura, eta... Nok eroango aundiena? Jaungoikoaren legea aiztuta badabiz indarrik aundiena daukien basapiztiak, beste danak goserik ilgo badira be.
Ona emen gizarteko auzia.
Aita Santuen erakutsiak
Ez da au diru-auzia bakarrik, ekonomi-auzia bakarrik; arimako auzia bere bada. Dirua eta munduko aberastasunak beste era batera banatuak balegoz... Baiña ez, ez da ori. Auzi au gizonak gizonakaz daukien auzia da; eta gizona ez da gorputza bakarrik. Gorputz barruan badauko arimea be, eta gorputzari gosea kendu arren arimeari kendu ez bajako, ez dogu ezer aurreratu. Gorputza ustez ondo ibilli arren, arimea zuzen ez badabil, txarto dabil gizona eta txarto ibilliko dira gizonak. Orregaitik auzi au ez dabe diru eta munduaren ardurea daukienak bakarrik erabagiko. Arimak zaindu eta zuzendu bear dabezanak be auzi onen erabagitzaille izan bear dabe.
Erakutsi mamitsu eta arrigarriz beterik dagoz Erromako Aita Santuak gai au dala-ta emon dabezan zuzenbideak. Onetan ezagunena Aita Santu Leon XIII'garrenaren «Rerun novarum» kartea dogu. Argi ta garbi diño zertan dagoan, zelan erabagi ezin leikean eta zelan erabagi bear dan gizarteko-auzia, langille eta nagusien arteko asarrea. Auzi au nundik datorren eta noraiño eldu dan agertu ondoren, Sozialisten esanak ez direala gauza, diño Aita Santuak, auzia bear dan moduan erabagiteko. Jaungoikoa eta gizonaren arimea alde batera itxita, ondasunen Jabeari bere gauzen jabetasuna ukatuta, gizarteko-auzia korapilloz bete besterik ez dala egiten. Guzurrak eta bidebagekeriak ezin daikeela argi onik eta zuzenbiderik ekarri. Eta guzurrean eta bide okerrean dagozala Sozialisten erakutsiak.
Egi au agertu ondoren Elizearen agindu eta erakutsietara biurtu bear direala begiak, diño, auzia bear dan legez erabagiteko. Ederto egongo litzake erakutsi onek dan-danak gogoratzea, baiña luzeegi ez izatearren, labur labur esango dogu Aita Santu aundi onek bere enziklikearen zati onetan diñoana.
Eleizearen legetegian
Eleizeak badauko bere Legetegia, bere lege liburua, «Codex iuris canonici» deritxana; Liburu onetan ederto baturik aurkitzen doguz Aita Santuak emondako erakutsiak.
Begiratu eta irakurri (Can. 1524): «Guztiak, eta, batez bere eleiz-gizonak, erlijiosoak eta eleiz-ondasun-zaintzailleak, lan eragiten deutsien langilleari lan-sari egoki eta bidezkoa emon bear deutsie; bear dan garaian Jainkozaletasunari jagokozan arima-lanetarako asti naikoa langilleak izan daien arduratsu izan; ez galerazo etxeko egin bearrak betetzen, ez-eta gerorako zeozer aurreratzen bere; ez-eta bearrik emon iñori zarra edo gaztea, gizona edo emakumea dala begiratu barik».
Langilleentzat
1) Lan-sari egokia eta bidezkoa, justizia bete daiten; bakotxak berari jagokona baiño ez daiala gura izan.
2) Arima lanetan, Jaungoikoaganako maitasunari jagokozan zeregiñetan, bear dan garaian, naikoa astia artuaz, jardun bedi langillea.
3) Etxeko eginbearrak, guraso danak gurasoarenak, seme-alabak seme-alabenak, ondo bete.
4) Gerorako zer-edo-zer aurreratu.
Au da: langilleak izan beitez benetan langille, Jaungoikozale, etxezale, zintzo. Ez izan «dagoanean bon bon, ez dagoanean egon» esaten dabenaren antzekoak.
Nagusi eta ugazabentzat
1) Ez emon langilleari egoki eta bidezko dan baiño gitxiago. Ez, gitxiago emonda ixillik gelditzen dala ikusten bada be.
2) Lan-saria langilleari bere egin bear guztiak betetzea galerazoko ez deutson aiñakoa izan bedi.
3) Ez iñori bere indarren neurritik gorako lanik emon, ez umeari aundiarenik, ez emakumeari emakumetasunari ez jagokonik, ez gizonari emon bear etxakonik.
Ugazabak, ba, bere langilleak ezagutu egin bear ditu: jakin bear dau bere egin-bearrak betetzeko aiña artzen dauan ala ez: langilleak asko direala-ta ezin badau berez egin, tajutu bedi zelan-edo alan bere bete-bear oneik betetzeko.
Azkenez
Aita Santuak onen ondoren langilleak Sindikatoetan batzeko daukien eskubidea ondo ikusten dau; baiña, diño, ez dagiela iñoiz lotsarik izan katolikoak direala agertzeko. Ez goaz orain azken arau oneik erabagitzen, bakarrik berbatxo bi: Langilleak bear aiña irabazi arren geiegizko dituan gauzetan galtzen baditu, alperrik orroa egin; eta ugazabak, mundu erdia gosez iltzen dagoan bitartean, erruz aberastuten doazen bitartean, alperrik esan kristiñauak direala. Ori ez da Kristiñau izatea; orixe da benetan: «ni ta nireak ondo ibilli gaitezala, beste guztiak ondatuko badire be». Kristiñauok danok bat gara, danok famili bat osotzen dogu eta asko daukonak ez daukonari emotea obligaziñoa da eta ez beste ezer. Kristiñau dotriña barruan sartu, Kristoganako maitasunez bete, eta alkarren arteko laguntasuna eta maitasuna gogoan ez doguzan bitartean ez uste izan «H» bonbakaz gizarte-auzia erabagiko danik. Ziur egon.
Piarres
"Gizona auzuan alargundu?
nok era ori saldu?"
Ezkongei zagozien emakumetxuok, adi eta arreta onez, irakurri egizue gaur emen ipinten dodan ipuintxua. Egi-egia da, eta ementxe jasoa...
Berrogei urte barik geratu zan alargun Atxirika jostuna.
Ona, maratza, iñurritxu bat baizen langillea eta eleizkorra, iñoiz albako mezatara utsik egiten ezebana zan bere emazte Mari-Jesus, baña Jaungoikuak, oso gazterik, Beraganatu eutsan, eta gero neure aitita izango zana, bere amar eta zortzi urteko alabatxu biakin, bakarrik geratu zan...
Etzan gizon andi, morrosko-mardoa txikitxua eta erdi-ezereza baño, baña langillea zan, famili maitalea eta... Erdiko-kalian jostundegi, sastreri, ondo ornidu eta ezagun bat eukana...
Baña goazen arira:
Alargun barria atsekabez, illun eta pentsakor, guztia baltzez ondo jantzita, senide eta adiskidez inguraturik, Mari-Jesus zanaren entierru eta bere arimearen aldeko eleizkizunetatik etxeratu zanian, etxe-atadian bertan, eskillaran gora asi orduko, aurreratu jakan emakume auzokide bat eta bat-batera, esan eutsan:
— ¡Tomas!... Zuretzako errekadutxu bat, ba'dakart ba nik...
— ¡Josus! Isturako eta gora eldu arte bere itxaron ezin leiken, bear-bearrezko enkarguren bat da, ala..?
— ¡Bai!... Gora ezkero, bear bada, besteren batek aurrea artu legiket-eta...
— Olan bada, esan egidazu ba... Neu bere arduratan jarri nozu-ta...
— Ba... Zuk badakizu JULI Barrenkaleko nor dan: oraindiño ogetamabost urte bete eztituzana; emakume ondo eretxi eta begikua, bera bizi dan etxearen jaubea eta dirutan eta bai Estaduko papeletan bere, polito daukana...
— Bai, da'dakit nor dan... Baña nora zoaz zeure ponderaziño eta gorakada orrekin?...
— Ara ba, arexek bialdu nau... zuri esateko... zeuk nai ba'zenduke... zugaz pozik ezkonduko litzakeala... ¿Zer diraustazu?...
— Aor dago ba, erantzun eutsan Tomas'ek, berandutxu zabiltzaze...
— ¡Eh...! Berandu diñozu?...
— Bai, egia da, berandu... Bart arratsian, Goyenkaleko Joxepatxu gaubela'ra etorri zanian... ber-berak, ezkontzeko eskari berorixe egin eustan...
— ¡Jo... sus milla bider!... ¡Olakorik!... Da zeuk zer erantzun zeuntsan ba...?
— ¡Zer erantzungo neutsan ba?... ¡¡EZETZ!! Nik Jaungoikuaren laguntasunagaz batera, neure alabatxu biyakin, etxera ama barririk ekarri barik, biziteko asmua daukadala... Da zeuk bere, Barrenkaleko Juli'ri neure eskerrak emonaz, orixe erantzun zeinkio...
¡¡Andra barrabanok etxaukek ezkontzeko oar, gurari eta priesa gitxi!!
Eta ipuintxu au amaituteko ondo etorriko jakuz emen, eztakit nok eta noiz asmauriko bertso zar polit bi oneik:
Neska zar batek zeukan
Nere desiyua
Ezkontzeko egin dit
Ark pretensiyua
Gayan egon banintz
Zer okasiyua
¡¡Aguratuta ere
estimaziyua!!
BELU (Gernika)
Desprezio bat egin
Diraten meriyo
Bi bertsolari gabiltz
Oso seriyo
Len lagunak giñanak
Orain kontrariyo
Egitan ari danai
Luzituko diyo
Onrrai amoriyo
Gora nai det iyo
Gero ta egokiyo
Ortan izan piyo
Bestela arrazoyak
Eztu baliyo
Zuzen eraman nai det
Asi dan ariya
Txirrita badaukazu
Orren premiya
Andriak einda jaten
Derala ogiya
Gaizto ta inbustero
Gezur kontariya
Zure memoriya
Ezta ugariya
Talentu eriya
Gorputza nagiya.
Errespeto gutxiko
bertsolariya.
Ni sano asko nitzan
San Tomas bezperan
Zurekin kantatzeko
Deran euskeran
Ordun e ez nun egin
Zuk ainbat jan da eran
Gertatzen nitzalako
Alako tankeran
Zuk jarri paperan
Gezurrak aukeran
Arrazoirik deran
Etzaude ezagueran
Danak dakite nola
Portatu zeran.
Zenbateraiño naizen
Nai dezu probatu
Menderatu nai baiña
Ezin logratu
Zuk gaizki egin eta
Nik nola barkatu
Urrenguan gizona
Obeto tratatu
Eztizut faltatu
Ain gutxi markatu
Etziñan portatu
Esanak ukatu
Nik orduko jornala
Nai det kobratu.
Ondo errepasatu det
Nik zure dotriña
Neretzat billatu det
Oso zikiña
Badaukat motibua
Sentitzeko diña
Oraindik juan etzaizu
Gaztetako griña
Zaude utsegiña
Gaizki itzegiña
Txarrakin jakiña
Ai buru ariña
Zu ari zera jaten
Bestek egiña.
Fameliyan sartzia
Ai zeñen gaizkian
Ze ikusiya daukazu
Nere emaztian
Arro zere burua
Lasai ikustian
Bestela ibilli biar
Zenduna eskian
Bata ta bestian
Jai eta astian
Estadu tristian
Nik nere ustian
Nunai azalduko naiz
Zu ainbestian.
Arrazoi ederrikan
Nago ni entzuna
Bire txarretan juan
Biar etzuna
Ori da onrabidia
Jarri dirazuna
Sekulan e lotsikan
Izan eztezuna
Deran ontasuna
Galdu nai nazuna
Ai zer naitasuna
Zuk dadukazuna
Nere andriakin al dezu
Eginkizuna.
Galduta ibiliya
Naizela bertsuak
Errenteriyan saldu
Nitun batzuak
Gertatu egin litezke
Alako kasuak
Zuk jarritako oyek
Eztaude gozuak
Oso penosuak
Badaki auzuak
Daukazkit jasuak
Gezurti osuak
Nai dana esan libre
Kristau falsuak.
Nere gisa zu ere
Tabernan sartuta
Ikusi izan zaituzte
Txit zabartuta
Patrikaran dituzun
Diruak galduta
Maldiziyoka gogor
Ezin billatuta
Iya eroruta
Tximak arrotuta
Ezin burututa
Kopetai elduta
Far eiten det askotan
Gogoratuta.
Etxerako ezterala
izaten presarik
Orri ez gustatzen nunbait
Ardo gozorik
Nik basoka bezela
litroak osorik
Gero ezin emanikan
Aurrera pausorik
Ezta bersolairik
oi bezin lasairik
Etxian sikerik
Ein gabe kasorik
Zuk bezela eztet pasa
Aste osorik.
Itzak legunak eta
Biyotza bestera
Gu orren mingañian
Ezer ezkera
Iya nola ibiliya
Ote dagon bera
Sapartuta erorita
Espalda atera
Orren ezaguera
Juna dago bera
Ez etorri onera
Lotsak ematera
Zu baiño zintzoguak
izandu gera.
Uste al dezu nagola
Arrazoi gabia
Itzak emanda nazu
Gaizki lagia
Ikusi ezpanizu
Neretzat obia
Ori ondo dakiten
Gizonak badia
Ukatzen trebia
Ai Fermin ordia
Naiz izan pobria
Da gizon noblia
Zu berriz alper danen
Diretoria.
Motibo gabe ez naiz
Lan ontan asiya
Nun dezu orduko
nere Irabaziya
Argatik eman dizu
Fermiñek auziya
Lotsa gabe esatia
Dezu mereziya
Zuk dezu guziya
Ezin ikusiya
Eta maleziya
Danen nagusiya
Ajolarik etzaizun
Gaizki eziya.
Nola peonzan eta
Alatsu arkitzan
Lanian gogotsua
Etzera izan
Beti sarpa zarrakin
Ijituan gisan
Dakitenak baira ni
Gaztetan zer nitzan
Nai badute esan
Lana egin noblezan
Naiz bizi pobrezan
Erremeyoik etzan
Sayatuta galanki
Irabazten zan.
Parte emango eztezula
Ai juezetara
Arrazoyik baldezu
Zuk ezertara
Nai dezunian biyok
Juango gera ara
Orrekin eztirazu
Sartuko ikara
Kararikan kara
Ondo errepara
Zure kantetara
Nolaituzun para
Aber erortzen zeran
Arrazoitara.
Andra Mariak allegatuta
Izandu giñan Gernikan
Arratsaldian Ondarru aldian
Kantatu zan bertsorikan
Arrienian ikusi nuen
Alberdi ezarririkan
Oso dotore zeguan eta
Bota nion ziririkan.
Jentia gendun bildu plazara
Ortarako da altaboza
Bertso ederrik ezin liteke
Entzun gaberikan goza
Izarzabal-ek ta Mugartegi-k
Egin zuten beren otsa
Jose Alberdi-k ta Ormaetxe-k
Eragin ziguten poza.
Bertsolarien gradurik eztet
Nago aiek baiño berago
Beste gauzetan askok badaki
Oso altuan ez nago
Ala ta ere aien agotik
Bertsua entzun naiago
Gauza ederrik munduan bada
Zer dan ikasi lenago.
Bazkaldutzera joan giñaden
Morduan danak batera
Mai gaiñ aretan etzan ageri
Iñon utzikan platera
Goiz asi giñan eta ordua
Zijoakigun aurrera.
Toki egiteko bota ginduzten
Kafe gaberik kalera.
Berotu giñan ori entzunda
Egin genduan protesta
Esan ziguten egun aretan
Gernikan zutela festa
Baiña bestetan sekula ere
Iñor bota egiten ezta
Mundua dago diru ametsez
Aspaldi jotzen tronpeta.
Beste tokira joan giñan ta
Genduan kafia artu
Umorerikan galdu gaberik
Guztiak giñan alkartu
Bertsotan beti amairik gabe
Gutarrak kemena badu
Bertsozalerik baldin badago
Eztu obia pasatu.
Arratsaldeko lenengo orduan
Atera giñan kotxian
Kamiño danak igarri gabe
Gelditu ziran atzian
Txapelketia Ondarruan zan
Egiteko justizian
Jentez beterik zeguan plaza
Bertsolarien grazian.
Olalde ere an ageri zan
Erraturikan joanik
Goizian goizik Mungiatikan
Gernikara aterarik
Gure Ormaetxe-k kotxia zeukan
Lagunarentzat dubarik
Baiña etxerako uste zuenez
Etzuen izandu planik.
Gernikatikan Ondarruara
Aldatu zan motorrian
Eztakit baiña alde batetik
Zerbait umore txarrian
Bertsozalia benetan da ta
Bestetik oso ederrian
Emazteakin bere etxian
Jarriko zan asarrian.
Ezta izaten segurukua
Jartzia iñoren pentsura
Orregatikan gure laguna
Jun zitzaigun Ondarrura
Ondo dakigu an izan zala
Entzuten oso gustura
Urrengo juan dana utzita
Aurretik zure kontura.
Jan eta edan patxadan egin
Bertsotan ondo gabiltza
Aurkitu degu nola pasatu
Jai egunetako giltza
Astegunez lan nolabait egin
Igandez kantatu itza
Osasun ona dan bitartian
Eztegu txarra bizitza.