ANAITASUNA
1978.EKO EKAINAREN 15-30 RAINOKOA
365 ZENBAKIA
50 PTA.
[AZALA]
BAI EUSKARARI
ANAITASUNA
ZUZENDARITZA, IDAZKARITZA, ETA LANKIDEAK: J. Arzelus, T. Trifol, J. Llerandi, X. Kintana, M. Aldana, X. Gereño, J. M. Torrealday, M. Alvarez, A. Oiarzabal (Gipuzkoa), I. Zabaleta (Araba eta Nafarroa), M. Lanhatoua (Iparraldea), X. Arzelus (Bizkaia), J. R. Etxebarria, P. Agirrebaltzategi, A. Eguzkitza, X. Mendiguren, I. Azkoaga. A. Loroño, J. Mendizabal, J. Azurmendi, J. Iturbe, B. Atxaga, I. Urtasun, M. Haranburu, M. Lasa, I. Mendiguren, Jon Etxebarri, R. Ordorika, E. Enziondo, J. L. Alvarez, S. Laffite, M. Pagola, J. Idigoras, J. Agirreazkoenaga, K. Anakabe, E. Martin, J. Aurre.
MAKETAPENA: F. Garcia.
FOTOGRAFIA: Susperregi.
KOMIKILARIA: A. Olariaga.
PUBLIZITATEA ETA HARPIDETZA: J. Idigoras, A. Uria, I. Apraiz, A. E. Marroquin.
IDAZKARITZA, ADMINISTRAZIOA ETA HARPIDETZA: Zabalbide 68-BILBO. Tf: 435800/7/8/9.
MOLDIZTEGIA: Iparragirre S. A. Carretera de Galdácano s/n. BILBO.
OHARKIZUNA
Anaitasuna ez da arduratuko artikuluen edukiek duketen erantzunkizunaz. Beronek ez du esan nahi ez alde ez aurka dagoenik. Bestaldetik, beregain hartuko du editorialearen eta bere izenez izenpetutako artikuluen erantzunkizuna, berau baita (hola dugu ulertzen) bere ideologi hildoa.
Editoriala
Maltzurrago eta zientifikoago diren bide batzuren medioz herri bat kondenatu eta deuseztatu, ekintzok zapalkuntza zuzenean oinharritu ez baina, beharrezkoa ez den eta nahi ez den sendagarria edo hobe hilgarria eman eta ez dago ez hitzik ez adierazpiderik herri osoaren hasarrea geldiarazteko.
Elebitasunaz mintzo da, Euskal Herriko ordenuzaintzaileei buruz, hertzainaz edo bestez, elikatzen da politikari asko egunero. Jende oso inportante autonomien finantziaketaz luzatzen da hizketan. Euskal Herriaren aurrerapena eta nortasunaz beti prest dago norbait hitz joko horretan parte hartzeko. Baina mamirik ez dago.
Prometitu baina gero emateri ez duen gobernu batez zer espero dezakegu? Eusko Kontseilu Nagusiaren kulturarako kontseilaritzak beste garai bateko genozidioa kondenatzen duela dio baina gero kontseilaritza berberak genozidio honen ondorioak gaur egun badaude kausak ere bai egon behar direla esateko gai ez denean, non geratzen da herriaren itxaropena? Zer itxaron daiteke kontseilaritza honetaz bere elebitasunari dagokion egitarauan, bostgarren puntuan, erdara batuaz, zera dioskunean: "Se permitirá la enseñanza en euskera en las ikastolas y otros centros escolares con asignaturas obligatorias en castellano y en los grados 7 y 8 de E.G.B. se dará alternativamente la enseñanza en euskera y castellano". PERMITITUKO DUTE? eta gu gurasook historiaren aurrean gure seme alaben aldetik erantzule garenok, permiti al dezakegu, permiti ahal Euskal Herriko agoteak izatea?
Irakaskuntza pribatuaren sofismaren eraginpean, jeneralpen arrunt eta saskarraren izenean gure ikastolak erdalduntzea permitituko ote dugu? Non dago Jaun andre horien sozialismoa gure ikastola askotan hezierabide demokratiko, moderno eta progresista erabiltzen dela konturatu nahi.ez dutenean? Franco jeneralak deuseztatu ez zuena "sozialistek" amilduko al dute? Abertzale guztiek, zentrokoek, ezkertiarrek ez ote diete erantzungo? Nola instituzionaliza daiteke politika motz, atzerakoi hau non aurrera joan beharrean gero eta atzerago baikoaz, non federalismoaren izenean, federalismoari ateak hixten dizkion konstituzio erdirakoiena onhartzen baita. Hori al da BAI EUSKARARI? Nola gaudeke gu hain itsu, politika hau apurtzen ez bada, urtzen ez bada, Irlandan bezala, De Valerarekin batera gure arima Espainolei saldu diogula baina hala ere gorputza baskoa dugula oraindik esan beharko dugunean?
Ezker abertzaleon idealismo antzuak eta umekoiak nahi al du gu desagertzea? Benetan, 6 alderdirentzat tarte politikorik dagoela uste al duzue? Aski mesedez, aski protagonismoa, teorizaketa, ezintasuna. Burruketan, burruka guztietan batzeko ordu hori ihes egiten ari zaigu... Iraultza egiteko, politika instituzionalean ere parte hartu behar da. Datozen hauteskundeetara, sakabanaturik, elkarren kontra, programa politikorik gabe joko ote dugu berriro ere? Epe luzetarako estrategia berdinaz oinharritzen ez garelako hautsiko al dugu Euskal Ezker osoaren batasuna? Euskal Langileria nazkaturik dago elemeletaz. Itzela izanen litzateke ETAn bakarrik gure itxaropena finkatzea. EKNk gure erantzutea eta kontratasuna merezi badu, gu abertzaleok, gu sozialistok eta iraultzaileok orma baten kontra bizkarra emanez afusila gintzatela mereziko genuke.
Euskal Herria
LAB KASeko koordinakuntzatik aske
Sindikatuaren autonomia zertzerakoan izan ziren eztabaida, salaketa eta gorabehera larrienak. "Sindikatu independiente bat izan nahi badugu eta gure autonomia mantentzen jarrai behar badugu, ezin dezakegu onhar inongo eta edonolako alderdi edo koalizioaren jarraitzaile izatea" aburu hau guztiok aitortu bazuten ere, zenbaitentzat KAS edo, Koordinakuntzan LAB mantentzeak ezker abertzaleen alorrera mugatuko luke, eta etorkin eta Euskadiko langile batasunarentzat eragozpena bilakatuko litzateke. Areago esanen nuke, nahiz eta Biltzarrean inor garbiki aipatzera ausartu ez, zenbaitzuk KASeko Koordinakuntzan LAB ETAk baldintzatua geratuko litzatekeela pentsatzen dute. Eta arrisku hau ez EIAkoek bakarrik, zenbait independientek eta HASIkoek ere aipatu dute, halere, LABen autonomia erraz salba daiteke, KASeko Koordinakuntzak ez baitu ez obligatzen ez baldintzapetzen. KASen aldeko izanik ere, aipaturiko arrisku horik garbitzearren eta LABen independentzia eta zabalagotzearen alde, defendagarria da, geratu bezala LAB KASetik aske jartzea. Puntu desberdinak baitira bai KASen Alternatiba, bai KASen aldekoa izatea, eta bai derrigorrean LAB KASeko Koordinakuntzan mantentzea. Bestalde, KASen aldeko batzu LAB autonomoa ez ezik alderdi politik baten lokarri izatera iritsi dela salatu nahi izan dute.
Beraz, puntu hau gehiegi dramatizatu zelakoan nago. Eritzi desberdin horik gorabehera eta 12 botoz LAB KASetik askatzean, ehundik gora bai... zapuzturik, LAB utzi eta hautsi beharrez ekin zioten. Idigoras, Onaindia eta Arrearen bitartekotasunari esker lehen jarrera berpentsatu ondoren, LAB barruan lan eginez borrokan jarraitzea erabaki zuten. Izan ere, LABetik aldegitearekin zerbitzu torpea egin dakioke euskal sindikalgintzari eta euskal langileari.
Emakume langilearen arazoak jaso
Emakume langilearen arazoak jasotzera erabateko hautaketa batez konprometatu zen LABeko Biltzarrea. Halere, Biltzarreak ez zituen LABeko feminista batzuk proposaturiko komite mixtoak eta exekutibo erakundeetan paretsu emakume postuak izendatzeak onhartu. Emakumeen errebindikapenak aparteko alor batean ez ezik LABeko errebindikapen plataforma orokorrean ezarri dira, emakume borroka ere langile klaseen borroka barruan ezarriz.
LABeko I Biltzarre nagusiari buruz
Lejoako Unibertsitatean elkartu ziren LABeko 1.000 bat ordezkari LABen sindikalgintzari zentzu eta aurrerabide berri bat ezarri diote. Euskal Herriaren nazional eta sozial askatasunaren hildotik, LAB eguneko eta burjes demokraziarako sindikatu arin, zabal eta maliobragai bat bihurtu da.
Biltzarreko hiru egunetan zehar eta puntu edo eritzi bakoitzaren barnean ezker abertzaleok (eta beste ezkertiarrak) aspaldidanik kezkatzen gaituen borroka bideak jorratu dira. LAB abertzale (7 herrialdeetara kokatua), asanbladari, negoziaketagai, autonomo, emakume langilearen arazo jasotzaile. Horra! LABen aburu eta oinharriak.
Lehenik, Biltzarreko metodologiari buruzko proposamen bat agertu zen, halegia, LABeko puntu nagusiak ukitzen zirenez puntuok ez ordezkarien Biltzarrean LABeko BATZARRE NAGUSIAN erabaki behar zirela zioena, baina Biltzarreak gehiengo batez Biltzarreko Metodologia eta Mahaia onhartu zituen.
Biltzarrean zehar eritziak eta eztabaidak behar bezalako hoztasunik eta sakontasunik gabe polarizatu eta puntaertzetan ezartzen ziren. Zenbaitek, gehientsuenek burjes demokraziaranzko egoeran gaudelakoan abiaturik burjes demokraziarako sindikatu konpetitiboaren alde jo zuten. Somatu zen baita ere beste jarrera desestabilizatzailea ere, baina, ez eguneko egoeraren estudio sakon bat, ez teoria heldu bat eta alternatiba garbi baten ezean, lehenengo balorapena onhartu zuen Biltzarreko gehiengoak.
Balorapen horretatik abiatuz, lehengo korrentearen tesiak atera ziren garaile Biltzarrean, sindikatuari negoziatzeko kapazitatea edo askatasun osoa emanez, e. a. Lekuan lekuko edo sektoreko egoera ikusirik, eta batzarreak funtzionatzen ez badute sindikatu bezala hartuko baitu parte. Halere batzorde ordezkariak onhartu eta bultzatzekotan geratu zen.
Gehiengo sindikatu erreformisten sindikatu minoritariak bazterreratzea gainditzearren eta euskal langilego iraultzailearen indartzearren USO SU eta CSUTekin batera SINDIKALARTEKO bat muntatzeko proposamenak galdu egin zuen. LABek Euskal Herrian langile inguru zabala eta berezia duelako noski, eta lehenik LAB indartu behar delako.
Biltzarrearen balorapena
LABeko Biltzarretik balorapen baikorrak atera ditut. Lehenik garbi geratu baita LABeko ekintzaleek ba dakitela zer nahi duten eta lortu dutela jadanik sindikalgintzako borroka experientzia bizi bat. Bestalde, LABek beste sindikatuek ez bezalako lekua eta iraultzagaitasuna duela euskal langilegoan.
Iraultza, ordea, lekuan lekuko eta dagoeneko baldintzak kontuak harturik behar da egin. Ez du balio, ezker abertzaleok hainbeste bider hartu izan ditugun bihotzetiko edo erraietatiko jarrera erradikalak. Ba dakigu bai "Independentzia" edo "ETA Herria zuekin" oihukatzen bazterretan, bainan langile (edo politik) erakunderik eratzen ez dugu jakin. Eta ezker abertzaleok eta ETA beraren borroka eta lorpenen fruituak maiz arrotz diren erakundeak irentsi dizkigute. LAB nagusiki langile erakunde bat da, eta beste ezerk ezin dezake leku hau bete, hortik LAB sindikatu zabal (bertako eta etorkinak nazional eta sozial askatasunerako integratzeko gauzatuz) eta profesionalagoa baten beharra euskal langilegoaren abangoardia bezaia bidea urratu ahal izateko. Hortik lanari heldu beharra, bai sektoreka, bai lekuan lekuko.
LABeko korronteei buruz, berriz, nabarmen geratu da EIAko korronteak hagina tinkatu diola lanari eta bere fruituak eman dituela Biltzarrean ere, beren organizaketa eta profesionaltasunak aportatuz. LABeko beste korronte nagusia KASen aldekoa agertu zen (independiente jendea eta HASIkoak batik bat), azken korronte hau nolabait ere gainditua geratu bazen, txertu bizikia gerta diezaioke aurrerakoan langile lanari profesionalago ekiteko.
Bukatzeko Sekretaritza Orokorreko zortziren zerrenda doakizue:
J. A. Arrea
M. Auzmendi
T. Corres
X. Elejalde
Joyo Larrazabal
J. Idigoras
X. Onaindia
J. J. Zubimendi
Alex
Euskal Herria
Azken urteotan maiatzean gorriak ikustera ohituak gara. Ihazko urtean ere mementu larriak bizi genituen. Mugimenduan ginen, "baldintzak" hobeagotzen. Burruka zuzenaren estrategia barnean, Suarezen erreformaren kontra. Iritsi ziren zorioneko hauteskundeak, eta azken batetan txarrena hauxe: Zatiketa ondorengo urtean zehar.
Ezker iraultzaileak eta batez ere abertzalea, Euskal Herri mailan ekintzabide bitan egon gara:
1. Erreforma bera eta ondorioak ukatu, aldatu nahian eta batez ere kanpotik presionatuz.
2. Erreforma konstituziogilearen ondoriopean, jartzen zuen dituen muga barnean batez ere burruka planteiatuz.
Baina ezin uka, eta amnistia astea aurten ere hospatu dugu, lehengo eta oraingo urteko hildoak ez direla maila berdinekoak. Eta gure burruka bidea errealitateak eskatzen digun adinako egokitasuna behar du, inolako beldur ez prejuizio gabe.
Oraingoan ere eztabaida franko dugu, eta batez ere HASIko erabakien inguruan kokatzen ditut, zeren maila askotan HASI ispilu bat bihurtu zaigu.
Azken finean hauxe izan dugu untzea: nola karakterizatu gaurko egoera sozioekonomikoa eta politikoa:
1. Alde batetik: Gaurko egoerak iraultza aurreko berezitasun propioak dituela, esaten da eta ez dela urrun ikusi behar iraultza sozialista. Beraz gaur egun Suarez-en erreforma eta konstituzio burjesak ez du oinharri sendorik, ez edukiko agian. Egoera ekonomikoa ere, hankaz gora dago.
2. Bestetik: Burjes demokrazia ez da zentzu hertsian inoiz gogortzen ez kontsolidatzen, bestela ez luke ondoriorik edukiko egunero ematen den klase burrukak. Baina prozesuak ez dira geure nahiaren arauera ematen, baizik egoera materialak beharturik eta klaseen arteko indarren arauera inposaturik. Eta gaur hemen burjesia monopolista, ezartzen ari zaigu aparatu burjes bat, zenbait berezitasun demokratikoaz kutsaturik.
Eztabaida honetan, alderdiaren egitekoa noski, diferentea daiteke. Eta gure errealitate soziopolitikoan ekintzabide bi proposatzen da:
1. Enfrentamendu zuzenak, maila guztietan jarraitu behar du, erreforma eta konstituzioaren ondorioz jaiotzen den guztiaren kontra. Berez dena kutsatua baitator. Prozesua beste abiadura batetara makurtu behar da (gure kasuan KASeko alternatibatik) eta jarrera hau azkenerarte eraman, logika guztiarekin. Ahaleginez beti kanpoan gelditzeko arrazoiak aurkitu behar dira, motortzat balio dezaten. Delako "sartzeak" edo "erabiltzeak" azken batetan legitimatu besterik ez dute egiten. Barnetik ez da posible ia deus egiterik, eta burjeseriaren kontra antiboterea sortu behar da. Etsairik printzipalena UCD eta, alderdi erreformistak dira.
2. Kojuntura bakoitzean, helburu politiko hori, epetan ezartzen da. Eta epeak (epea ez da itxia dinamikoa baizik) klase burrukak markatzen ditu, enfrentamendua maila guztietan egokitu behar delarik: Oinharri mailan masa mugimenduan, hau baita ezker iraultzaileen indarra, baina baita herriaren nahia aurrera eramaten, egokitzen beste bide batzu urratzen, baldintza iraultzaileak heltzen. Posible delako burjeseriaren aparatuen okupazio partziala eta erabilkuntza iraultzailea. Eta alderdiak bide biak urratzen saiatu behar dira, bata zein bestea erabiltzeko gai izanik. Ez da beti parte hartu behar oposizioan alternatiba bezala egoteko, gai izan behar da. Gaurko etsairik printzipalena burjeseria monopolista da, A.P. eta U.C.D.ren bidez errepresentaturik. Beste arazo bat, beste alderdi zenbait kontzentraziozko politika erabiltzea, UCDrekin batez ere, eta gaurko egoeran guztiz erreformista eta langileen kontrako ekintzabidea izatea.
Beraz arazoa honela, ekintzabide arras diferenteak proposa daitezke etorkizunerako, eta alde batetik guztiz exkluienteak batzuentzat, hauk oinharrizko tesis ideologikoetan inposatzen direnean.
Eta HASIko biltzarrean alderdia definitzeko, oinharrizko tesis hau onhartu zen:
IV.2.7.: "... En este sentido HASI entiende que KAS es por su naturaleza el bloque dirigente de la revolución vasca. KAS, esto es, el conjunto de partidos, organismos de masas y organización armada... capaz de alcanzar objetivos revolucionarios irreversibles."
(Guzti hau beste tesis batzuen artean. Laster publikaturik ikustea espero dugu. Dena dela KASeko ikuspegi tradizionala aldatzen da, berri bat jarriz. Hildo beretik beste gai bat dugu hau.)
Jakina hemen diferentzia sakonaren aurrean gaude, eguneroko burruka politikoa egiteko moduan, iraultza prozesua egiteko bidean. Gorago larri ditugu, eta laburrean:
1. Alderdi "erradikala", kontrara jokatzen, eta politika jokua enfrentamentu zuzenaren hildotik, sustraitik, abiatua.
2. Alderdia, maila guztietan lan egiteko gai dena, baita gaurko egoeran oposizioan zein botere neurri konkretuak erabiltzen langileen eta herriaren interesak ordezkatzen.
Eta gaur Euskal Herrian egunero bi politika bideak, desarroilo diferenteak sortzeko, gaitasuna dute. Erantzukizuna handia dugu (esaterako ikusi besterik ez dugu Iñaki Esnaola izenpean idatziriko artikulua EGINen 1978.eko maiatzak 26).
Eta errealitatean ez dira nahiko baldintza subjetiboak lantzea. Beharrezko da pausoak lortzeko alternatiba egokiak iraultzaileak prestatzen aritzea, zeren iraultza prozesua herria eta langileria osoak eramaten dugu aurrera, geure legea inposatuz. Ez da kolpe batetan egiten den kontua.
Lehengo urteko zatiketa, ekainekoa hain zuzen ere, sakondu egin da. Eta sakontze horren kontra egon garenok, HASIren barnean ez dute gure eritziak eta joerak aurrera egin. Ahaleginduko gara behintzat, eguneroko burrukan, batasuna egiten, posible den tokian, langileon iraultzarako eta Euskal Herriaren independentziarako behar dugun tresna, ekintzabidea, alderdia, erakundetzen.
J. Agirreazkuenaga
1978ko maiatza
Euskal Herria
Nekazarien garaipena Mehaburia Irisarrin
Maiatzaren 23an zer pasatu da Irisarrin?
Irisarri dugu, Behe Nafarroako herri ttipi bat. Lehenago oso famatua izan zen, batipat, Konpostelako beilarien garaian. Geroztik, urak bideak egin ditu eta beste herri guzien berdinera, Irisarrik bere odola galdu du. Gazteak joan dira, bizia guttituz doan lekuan heriotza sartzen da. Iparraldeko herri guzien kondaira tristea.
Bizkitartean, ez zaizkio Irisarri herriari bere seme alaba guziak ihesari lotu. Batzu egon dira, beren hautua egin dute: "esperantza ilunak badatozkigu ere, geroa goibel badakusagu ere, familia baten jasotzeko ahalik ez badugu ikusten ere, guk hemen, gure Herrian, Euskal Herrian eta laborantzan nahi dugu jarraitu!".
Oihu samin eta mintsu hau, Iparraldeko basoek, mendiek, harpeek, aho batez deihadarkatzen dute. Eta hain zuzen, Joseph Goñi gure oihanetako zuhaitz gazteetarik bat da. Berea duen lurrik ez dauka baina 25 urte hauetan lan egin du, bere kopetaren izerdi sortez berea ez duen lur hori bataiatu du, bakar bakarrik ixilean eta agerian bere borroka hau darama. Horrelako borroka legeak ez dio berea ez duen lur hori, bere bilakatu? Bai, benetan gizon guzien aurrean al dio berea ez duen lur hori, bere bilakatu? Bai, benetan gizon guzien aurrean Joseph Goñik lur hori bere egin du. Eta, egin hitz hau da guziz funtsezkoa, ez baitu beste askoren irudira lurrik lapurtu, baina ekintzaren bidez, laneko ekintzaren bidez, bere bihurtu. Ez al da hau egiazko jabetasuna? Hain zuzen, tribunalek eta legeak kontutan hartzen ez diotena, ez baita honen etikarik zilegi: Eta berehala galdera hau da datorkigu, zer al da etikatik kanpo dagoen legea? Zer al da errealitateak sortzen digun zuzenetik kanpo dagoen tribunala? Ez al da maskarada itsusi eta itsu bat baizik bihurtzen?
Dena dela, benetako legetik aparte delako, lege faltsuak Joseph Goñi bere etxaldetik kanpo manatu du. Hau digute izendatzen ZUZENTASUNA.
Goñi familia eta Urruti familia: nor da jabea?
Irisarrin topatzen dugu Mehaburia izeneko etxaldea, 37 hektarea ditu eta bakarrik 12 lantzen ahal. Etxalde hau 1953. urtetik honera Goñi familiak erabiltzen du, baina zoritxarrez ez da haiena. Etxetiar edo afermatzale baizik ez baitira.
Etxaldearen jabea, Irisarri bertan dago, ofizioz zurgina delakotz, etxaldea emaztearen izenean ezarria digu. Senar emazte hauek seme bat daukate, gaur egun 20 urte ditu eta laborantzan plantatu nahi. Beraz, Urruti familiak, nahiz etxaldea bere ahaide baten heriotzearen ondorioz, ukana duen eta segurrez ere sekulan berek ez landua, bere semeari eman nahi dio. Ohar gaitezen lehen puntu nori, familia honek ez lanezko ez izanezko izanik ez daukala etxe honetan, bakar bakarrik dauka legezko jabetasuna.
Bestaldetik nor topatzen dugu? Bestaldetik, Goñi familia dugu, aita ama zaharrak eta 35 urteko semea, ezkondugabea. Orain duela 25 urte hartu zuen Goñi familiak Mehaburia etxetiar bezala, geroztik afermatzale sartu dira. Eta, hain zuzen, afermatzale legezko izatea erdietsi zutenean jabearekiko eztabaidak sortu ziren. Gaur egun, beren afermatzale epea amaitu baitute kanpo joan dira baina Josphe semeak etxaldea besarkatu du, legez berea ez zuen etxaldean egon da. Egia esan, Tribunalak erabaki zuen afermatzale zaharrei buruz (Joseph-en aita amak) baina ez Josephi buruz, ez zelako Joseph afermatzale. Geroztik, Joseph-ek afermatzale estatutua eskatu du eta datorren ekainaren 21 an tribunalak erantzunen dio. Dena dela, tribunalaren erabakiaren itxaron gabe, maiatzaren 23an, uxera eta jendarmeak etorri zitzaizkion, indarrez bederen behar zuela kanporatu.
Nola pasatu den
Lehendabizi batean Joseph harritu zaigu. Eta nahi ukan duenean bere abokatuari, alkateari, baita sindikaburuari dei egin, debekatu diote. Laster, nekazari zenbait etorri dira eta beldurrez edo uzkurrez Josephen pusken (ohe, tresna, mahai etab.) ateratzen hasi. Baina, arratsaldekari nekazariak gogoetatu dira "baizik eta Joseph uzten bazen etxetik kanpo ezartzera ez zuela gehiago barneratzerik ukanen". Beraz, Joseph kanporatzera ez zen utzi behar eta eztabaida bizi biziak sortu ziren polizia gizonekin, baita uxerarekin. Alkateak, abokatuak, sindikalariek argiturik eta zuzendurik elkarrizketa zabaldu zitzaien Becabe suprefetari, berdin ere tribunaleko presidenteari. Ondoren, Bekabek bere polizia gizonak atzeratu zituen eta Jaun Presidenteak bere erabakiak.
Arratsaldean zehar arazoaren jakina hedatu zitzaigun barneko baserrietaraino eta 8etarako 180 laborari etorri Joseph-en laguntzaile. Erabakitzen dute, gau guzia goardia eta elkarrizketa aurreratzea. Biharamunean, Joseph bere gauza guziekin batera, nekazarien esker, Mehaburian arrasartzen da.
Hona, sindikalarien eta suprefeturaren artean hartu diren erabakiak: 1- Joseph etxaldean egonen dela bere uzta guziak bildu arte (artoa, garagarra, belarra) 2- Polizia indarrik ez dela gehiago ibiliko. 3- Joseph-i joan behar baldin badu ere, zor zaion epea emana izanen zaiola bere zeren apailatzeko.
Nekazariak irabazi dute
Orain, Josephek ekainaren 21ean jakinen du, joan behar duen ala ez. Dena dela, garaipen izugarri bat hala ere, kanpoko inor gabe Irisarriko nekazariek kanporatu dituzte legea eta indarra, prefeta eta tribunala. Gure demokrazia faltsua beldurtzen bazaigu bere benetako aurpegiaren erakusteaz! Faltsua eta gezurrezkoa. Gora nekazariak!, Gora zapalduen borroka! Gora.askatasunaren bideak!
M.L.UHAITZE
Euskal Herria
Independienteak eta ezker abertzalea
Asko gara, ezker abertzalearen kontextuan egonik marginatuak sentitzen garenak, zeren eta bazterketa kontziente edo inkontzientea, baina beti tamalgarria baitago. Baina nahiz ezker abertzaletik zokoratuak, ez horregatik Euskadiren sozialismo eta independentziarako burrukatik zokoratuak. Alderdi politikoak dira zuzenik isolamendu honen erantzule.
Asko eta desberdinak dira hain eskatua den ezker abertzalearen debatearekiko gai hau idaztera bultzatu nautenak, baina. garrantzitsuena urte askotarik hona burrukan murgilduriko burkide batekin izandako elkarrizketa da. Berak zioen mugimendua ibiliz frogatzen dela, eta bidea ibiltzera prestatzen naiz.
Artikulu honetan abertzale osoak ahaztu gabe eduki behar zituen, baina tamalez ahazten dituen kontzeptu batzu argitzera mugatuko naiz. Ezker abertzaleak Euskadin benetako alternatiba bat ematen jakin behar du, baina hori bai, burruka alternatiba bat. Benetako alternatiba eta burruka alternatiba ez dira inola ere kontraesanean dauden kontzeptuak.
Ezker abertzaleak bere buruz eta euskal jendoldeak eratu behar ditu alternatiba horren inguruan. Ez legoke ezer, iraultzaile, independentista eta klaseko alderdi zabal baten erakuntza baino desiragarriagorik. Baina, zentzu horretan urrats txiki batzu ematen ari badira ere ba dirudi denbora luze iragan beharko duela projektu hori egia bihurtu arteraino. Aurretik pertsonalismo asko gainditu behar dugu, ezker abertzaleak jende espektru zabal bat hartzen duela jakin. Errore bat da, nahiz eta teorian bai, praktikan ezker abertzalea zenbait alderdiren militanteen zenbaki jakin batetara mugaraztea: Ez dago oker handiagorik. Baina ez da hau ezker abertzalearekin zerikusirik ez duen okerra, aitzitik bera da honen eragile eta arduradunik handiena. Handia eta garaia da, nire ustez apropos ezker abertzalearen dinamikatik baztertua izan den burruka ahalmena. Asko, ehundakak dira bere egunean alderdi abertzaleetan militatu edo eta KAS izan daitekeen bezalako alternatiba iraultzaile baten alde burrukatu zutenak, eta arrazoi ezberdinetatik baztertuak izan zirenak. Edo, existituko ote dira akaso, bultzatzera idazten nauen eta bion ezagun batek zioen bezala, lehen mailako eta bigarren mailako euskaldunak? Ezetz uste dut.
Arrazoi hauetarik garrantzitsuena eta alderdiek inoiz ez dutena ulertu izan nahi, eta barkatu ez dutena, jende hauengandiko alderdi diziplinaren onhartzen eza da. Ez dakit apropos edo ez, baina burruka eratua eta alderdi diziplina berdindu egiten dituzte. Mundu guztiak onhartzen du eraketaren beharra. Eraketa beharrezkoa da baina inora ere ez bakarra. Euskal langile klasea era askotara era daiteke, alderdi politikoa ere horietako bat izanik, baina hor daude ere sindikatuak, hauzo elkarteak, komite herrikoiak. Ezker abertzaleko alderdiek ez dute praktikan hori ezagutu nahi. Funtsean, zentzu horretan agiriko edozein azterketak, eta batez ere beraiek "independiente" deituriko horiei eta berauen alderdiekiko balizko posizioei buruz eginiko praktika iraultzailearen alde batera uztera daramatza. Errazagoa baita pertsona bati mezprezuzko zentzua "anarko" edo bestela "antipartido deitzea, arazo hau egiazki eta bere Azken; ondorioetaraino planteiatzea baino.
Guzti honegatik, komenigarri litzateke ezker abertzaleari eta batez ere berau osatzen duten alderdien militanteei ondokoa oharrarazte: Batzutan eraketa planoan izugarrizko iraultzailea ikusten dela norberaren burua, eta jakin barik izugarrizko erreformista izaten da. Izugarrizko ezkerrekoa izatea uste da eta izugarrizko eskuinekoa izaten da. Izugarrizko diziplinatu izatea uste da eta izugarrizko inkontzientea izaten da. Eta betiko arazora gatoz beti: zer da benetan diziplina kontzientea?
Printzipiozko arazoa, zeinetarako ez baitago erantzun teknikorik.
Asko gara, ezker abertzalearen, kontextuan egonik marginatuak sentitzen garenak, zeren eta bazterketa kontziente edo inkontzientea, baina beti tamalgarria baitago. Baina nahiz ezker abertzaletik zokoratuak, ez horregatik Euskadiren sozialismo eta independentziarako burrukatik zokoratuak. Alderdi politikoak dira zuzenik isolamendu honen erantzule.
Alderdien kaptatze eta funtzionamenduan eritzi sozial ideologikoengatik eginiko esklusioa sozial eta ideologikoki mugatua dago. Esklusibismo hau ez da zerutik jausia, artikulatu behar izan den logika objetibo bat du. Baina pentsamendu eta ekintza sistema honen agerpena eutsi duen logika ez da beraren jarraitzaileek uste dutena, bere kontrakoa baizik, liberalismo burjesaren logika da. Ezker abertzaleko alderdiak, orain direna utzi gabe, langile alderdiak bihurtu nahi lirateteenak, beren kontsignak aginduak direlarik, horien zuzendaritza ez baita komite zentral bat, baizik eta estatu nagusi bat; beren erakunde estatutuak edo eta politik egitaraua, alferrik bilatuko baikenituzke; barne eztabaidatze edo eta militanteen arteko ideia debate baten antza izan ahal diren guztia, disoluzio fermentu bailitzen arbuiatuz eta hierarkia gradu eta zigoiarretan hordituz. Hau da ezker abertzaleko erakunde iraultzaile ezberdinek beren buruari jantziriko aurpegi monolitiko zorrotzak, zera derakuskigu praktikan, estrukturaketa, eraketa eta kohesio falta izugarri bat, Zuzendaritza metodoekiko gogortasun zurrun horrek ez du sarritan usteen ahultasuna eta burrukatzaileen motibapen sakonen aniztasun amorfoa beste arrazoirik.
Burruka iraultzailearen gogortasunak, burdinezko baina era berden flexible den diziplina eskatzen du, borondate euskorra, kohesio handia. Baina diziplina hau ez da kausa bat, efektu bat da. Ez da lehen termino batetan eta inperatibo moral edo eta talde tekniko batek bultzatuta sortzen, baizik eta fisiologia batetik. Diziplina norberarekiko konpromezuan hasten da, gero organismo batekin lotzeko. Organismo hori ederki izan daiteke gizartea, alderdi politiko, komite antinuklear, hauzo elkarte... edo azken batean, edozein benetako burruka plataforma bat.
Halaber, alderdi politiko batetan eratu gabeei, burrukan ez egoteaz akusatu zaigu. Baina burruka ez da astero alderdi batzarre bi egitea. Burruka kalean dago, lantegian, hauzoetan, antinuklear mugimenduan, amnistian... Eta une guztietan kontziente gara, esaten dutena esanik ere, ez dela erakundea burruka iraultzailea "egiten" duena, aitzitik, burruka iraultzailea dela erakundea egiten duena. Iraultza gauza lar serios eta zabala da, langile kontzienteek soilik sostengaturiko minoria iraultzaile profesional baten arazoa baizik ez izateko. Ezin daiteke denen obra besterik izan, eratu gabeak eta jakinak barne: "Langileriaren klase mugimendua ez da inoiz minoria eratu baten mugimendu bezala ulertua izan behar". Langile eta herrikoi mugimenduaren batasunerako benetako garantia ez dago erakundeen gailurrean, bertizean, baizik eta oinharrian, langile jendolde eratuan.
Artikulu hau bukatzeko, diodan ezker abertzaleko zenbait alderditan, nahiz eta beroriek ukatu nahi, hiperzentralismoak, edozein barne ezberdintasun jasanezinezko bihurtzen eta debate zabal batez suntsi edo berreraiki zitekeen tendentzia bat, zatiketara bultzatzen diren elastikotasun eza sorrerazten duela. Ez da inoiz nahiko eztabaidatzen, edo eta beranduegi egiten da; honela eztabaida egite kontsumatuen onespena bihurtzen da, argitu gabeko esklusio neurri baten xuribide burokratiko gisan. Ezina beraz "demokrazia" gerorako, erakundea indartzen denerako, etsaiarekiko burrukaren berehalako premiatasunari aurpegi eman zaionerako uztea, arrazoi sinple bategatik, hau da, zentralizapena ez delako afektiboa, era beren demokratikoa den neurrian baizik. Demagogia antiautoritaria eta autoritarismo antidemokratikoa haustezinezko bikote bat den bezala, era berean zentralismo eta demokraziak haustezinkiro loturiko termino hauek ez dute adierazten kalifikatzaile kontingente eta substantibo baten natura, ez eta izate geldi eta ezberdin biren lotura (gaitezen oraingoz zentralizatuak, eta etorriko dira demokratikoak bihurtu ahal izango garen egunak); barne demokrazia ez da zazpigarren eguneko zeregin neketsua ahitu denerako. Termino bakoitzak ez du esistentziarik beste gabe: Egiteak arduratu dira eta arduratuko dira hori frogatzen historian barrena.
GALTZAGORRI
Euskal Herria
Frantziako Maiatzaren irakaspenak
Duela hamar urte Frantziako Maiatzaren gorabeherak bukatzera zihoazen. Herri mailan, gure artean, Frantziako maiatzak itxaropen berritua zekarkigun, gure buruaz soilik fidatzeko itxaropena. Beste batzuk, alderdi zaharrek batez ere, historian zeha erakutsi digutenez, ez dizkigute babak eltzetik aterako. Frantziako maiatzaren lekzioa positibotzat hartzeko, gogoak soilik ez duela deus balio irakatsi du eta erakunderik ez dagoenean gogo guztiak, iraultzaileak izan arren eltzetik atera gabe gelditzen direla diosku Frantziako maiatzak. Berauxe dugu beraz Maiatzaren irakaspen ederrena. Izan ere, burruka antolatu bat aurrera eramateko erakunderik ez zegoen, ez zegoen hala ere politika instituzionalean inolako intzidentziarik. Beste alderdien aldetik, politikan sarturik eta ongi sarturik zeuden aldetik ez zuten maiatza haren esperientzia aprobetxatu nahi. Maiatzaren lekzio nagusia zera zen beraz: Masen burrukak eta politik burruka instituzionalak ez baztertzea, ez isolatzea. Bata bestea baino garrantzi handikoa dela esatea bien artean dagoen elkar lotura dialektikoaz ahaztea da. Ez dago hemen bi burrukarik. Bi burruka egon dadin, gu burjesak izan beharko ginateke. Bi burruka hauek parte osoaren atalak eratzen dituzte, bien artean elkar loturarik ez balego espontaneismo hutsean eroriko ginateke. Botereari kontra ekiteko beharrezkoak dira bi polo horien argitasuna. Masen burrukak eta politik burrukak behin behineko burruka harmatupean ipintzeari gehiegikeria deritzogu. Gaurko burruka harmatua helburu globalago barruan sar daiteke ez inola ere beste modu batetara. Iraultza biharkoa balitz, bihar edo etzirako botereaz jabetzea posible balitz egokia irudituko litzaiguke berau baina nork esan dezake bere gogo eta bihotza baztertuz, botere hartzea biharkoa dela?
Hala ere ezin kondena daiteke burruka harmatua. Hori beste kontu bat da, hori ere miopia edukitzea izango litzateke. Oso arriskugarria dateke arlo honetan dauden posibilitateak baztertzea. Fronte guztiak beharrezkoak dira baina batak ez du bestea atrofiatu behar. Argitasun eta errespeto handia eduki behar du modu bakoitzak bere bide berezian askatasun osoaz saia dadin, zeren bata ez baitago besteren kontra. Forma batek bestea baztertu beharrean konplementatu egiten duela ondo jakinik. Dena burruka baten menpean ipintzea, bestelako burrukak hiltzea da eta arrisku larriena, zera, objektiboki boterea indarrez hartzeko baldintzarik ez dagoenean, egunen baten egiazki hori posible izango denean horretarako ekintzak egokiak eragoztea litzateke.
E. H.
Euskal Herria
Euskadiko Kristau Elkarteen II. Biltzarrea
Maiatzak 27-28 bitartean egin dute Euskal Herriko Kristau Elkarteek beren bigarren Batzarre orokorra. Aurrena Iruinean hospatu zuten, orain dela urtebete inguru. 200 lagun elkartu dira bi egunez: gaztetxoak, gazteak, eta ez hain gazteak.
Zer dira kristau elkarte hauk? Horixe da, hain zuzen ere, aurtengo batzarrerako erantzun duten lehen galdera: "Zein gara gu?" Azken urteotako fruitua dira batez ere. Orain dela hamabi bat urte burutu zen Eliz Kontzilioaren ondoren sortuak eta indartuak gehienbat. "Kristau Elkarte oinharrikoak" izenez deitu izan dira. Orain nahiago dute beren buruak "Kristau Elkarte herritarrak" izendatzea. Izatez, Kontzilio haren ondoren kristau fedea elkarte txiki eta bilduagoetan bizitzeko eta aztertzeko jokabidea zabala izan da; eta moeta ezberdinetako eta hainbat joeratako elkarteak sortu izan dira.
Gasteizen aurten —eta ihaz Iruinean— bildu ziren kristau elkarteek herritar bezala kalifikatzen dituzte beren buruak. Agian bi puntu adierazten ditu kalifikazio horrek: Elkarte horien Herriarekiko eta gizartearekiko atxekipen soziala eta politikoa; eta Eliza "herritar" baten aldeko burruka. Bi alderdiok bereizten ditu Kristau Elkarteok, bestelako Kristau Elkarte oinharriko eta txikiengandik.
"Zein gara gu?" galderari eman dioten erantzunak biltzean, hauxe irakurtzen dugu, besteren artean: "Intentamos un desarrollo de nuestra fe adulta entendida como fidelidad al evangelio, comprometida con el pueblo, creadora de comunidades. Deseamos ofrecer una alternativa de Iglesia".
Hirutara edo, bil genezake aurtengo Batzarrearen asmoa eta helburua, horretarako deian agertzen denez: Kristau Elkarteon egoera ikustea; 2. Elkarteon esperientzien elkarretaratzea eta beren elkarte bizitzaren esangura aztertzea; 3. Herrian eta Elizan duten lekua argitzea, eta Eliza herritar baten bila beren etorkizuna pentsatzea.
Aurtengo Batzarrearen ardatza, Elkarteen artean aurretik egindako galdeketa eta jasoriko erantzunen bilduma izan da. Horien inguruan eratu da Batzarrearen egitarau handiena, taldekako elkarrizketa eta azterketa bezala eta guztiekiko batzarre bezala batez ere.
Beren nortasunaren bila
Kristau Elkarte herritarrak ez daude gaztelutan sarturik. Ez dute gazteluko segurantziarik. Elizaren eta gizartearen —eta Euskal Herriaren— burruken itsasoan sarturik, etengabeko zalantzan dabiltzala dirudi. Ekaitza aukeratu dute, seguru asko.
Krisia eta bilaketa dira Kristau Elkarte herritarren hitzik erabilienetarikoak. Elkarte bakoitza etengabeko krisian bizi ohi da: eta krisia ez da izaten gehienetan azaleko tentsioren batetik datorrena, Elkartearen funtsak eta oinharriak astintzen direlako baizik. Eta behin baino gehiagotan Elkarkideren batek utzi egiten du Elkartea, edota kristau fedea bera. Behin baino gehiagotan, ekaitzaren indarrez, zatikatu eta desegin egiten dira Elkarteak. Bizitza lasaia eta moteltasuna ez dira Kristau Elkarte Herritarren giro egokia; alderantziz, moteltasunak eta lasaitasunak beroriek ekarri ohi dute sarritan sakoneko krisia.
Krisiarekin batera, eta horren irtenbide bezala, Kristau Elkarte herritarren jokabide ia etengabea, bilaketa da. Bilaketaren grina dutela dirudi. Kristau Elkarte herritarren giroa ez da izaten fede modu batek eman ohi duen segurantzia eta "kristau ohiturek" eskaintzen dituzten bakea eta zihurtasuna.
Bide honetatik, Kristau Elkarte herritarren baldintza funtsezkoenak ere eztabaidatzeraino iritsi dira Gasteizko azken Batzarrean: zeintzu dira Elkarte guztientzat erlijiozko eta politikazko baldintza minimoak? Euskal Herriko bigarren Batzarre honetan oraindik ez dirudi ongi argiturik dagoenik arazo hori.
Krisialdi, zalantza eta bilaketaren tartean, beren nortasuna baieztatuei eta finkatu nahia nabarmena da Kristau Elkarte herritarren artean.
Eliza herritarraren aldeko burruka
Elkarteon segurantzia, ordea, Ebanjelioarekiko, Herriarekiko eta gizartearekiko aitortu eta bizi nahi luketen zintzotasunean dagoela dirudi, Eliza instituzionalari buruz tirabira gogorrean bizi dira sarritan: Ez dute Instituzio finkatuak ematen duen segurantzia. Horregatik Eliza herritar baten esperantzan edo, jarri ohi dute beren "segurantzia".
Kristau Elkarteok ez dute Elizan bazterrekoak izan nahi, ez eta "nolabaiteko" Elizaren izena hartu nahi. Benetan Eliza, Kristoren Elizako bezala aitortzen dute beren burua eta horixe aitortzea eskatzen diote Eliza instituzional eta ofizialari.
Gasteizko Batzarrean eman zen hitzaldiak bere muina bezala hauxe erabili zuen: "Zer da Eliza izatea". Eliz instituzionalarekiko tirabiran eta Eliz "herritarrari" buruzko esperantzan beren eliztartasuna definitzea et argitzea dute agian egitekorik nagusiena Kristau Elkarte herritarrek, beren nortasuna argitu eta finkatu nahian dabiltzalarik. Horrela argituz joango da, baita ere, "Eliza herritarrari" buruzko esperantza bera, bai eta horretarako Elkarteon egitekoa eta burruka ere.
Iruditzen zaidanez —eta Elkarteen barruan eta artean behin baino gehiagotan egiten den kritika da hauxe— Kristau Elkarte herritarrak kezkatuegi dabiltza oraindik beren nortasunari beren barruko krisiei eta beren izaerari eta jokabideei buruz. Sarriegi autoazterketa, autokritika eta autosatisfazioa bihurtu ohi dira Elkarteon batzarreak Herriaren, gizartearen edo Elizaren arazoak objektibatu beharra daukatela uste dut. Hurrengo urteko Batzarrerako, gai objektibo baten estudio eta azterketa gisakoren bat planteatu beharko litzateke: Euskal Herriaren Gizartearen edo Elizaren arazo objektiboren bat, beren fedetik eta Ebanjeliotik aztertzen saiatzera pasa behar duten Elkarteok.
"Zein gara gu", izan da aurtengo galdeketaren lehen puntua. Nola argitu, nola aztertu, nola konponbideratu Herriaren, Gizartearen edo Elizaren halako edo honelako arazoa: honelatsu planteiatzen hasi behar dituzte Elkarteok beren batzarreak.
Paulo Agirrebaltzategi
Donostian, ekainaren 3an, goizeko hamaiketan omenaldia egin zitzaion Karmele Esnal andereñoari, ikastolako lanetan eman dituen 25 urteengatik, bere adiskideek eta Gordailuk antolatu diote.
Karmeleren ohoretan mintzatu ziren Juan Barriolaren gidaritzapean: Kontxita Beitia, Maria Jesus Zabaleta, Lore Goenaga, Maria Angeles Lasarte, Pakita Arregi, Jazinto Setien, Jone Tapia, Ramon Saizarbitoria eta Jose Mari Iturrioz. Honek etorri ezina adierazi zuen eta idazki bat bidali. Nemesio Etxaniz apaizak ere hitz batetan esan zituen eta kanta bat abestu. Juan San Martinek Euskaltzaindiaren idazkari bezala idatzitako agurra eta Karlos Santamariak bidalitako telefonema ere irakurri ziren.
Hizlari guztiek, ikastolaren alde Karmelek egin dituen lanak aipatu zituzten: irakasle bezala, andereñoen erresidentzian, udalekuetan etab. Eta Karmeleren dohainak eta pertsonalitatea azaldu ziguten.
Nik ez ditut hemen gogoratuko berrogeitabost urteko sasoiko emakume honen alde (Karmele, 1932.ek abenduaren 20an Orion jaioa da) esan ziren gorantzak eta alabantzak. Aski da Karmeleren izena ikastolari loturik dagoela jakitea hasera heroiko haietatik. Gaur Santo Tomas Lizeoan da irakasle. Gainera antolatzaileek, eta Karmelek berak, ez dute omenaldi hau gehiegi pertsonalizatu nahi. Karmele txalotuz, ikastola gotortzen beren indarrak agortu dituztenak ohoratu eta goratu nahi izan dituzte. Ikastolaren alde saiatu diren guztiei eskerrona agertzeko modu bat izan da omenaldia.
Horregatik ere ez da harritzekoa behin eta berriz Zipitriaren izena aipatu eta goratu bazen. Inori omenaldirik zor bazaio, gerra ondoan, Iparraldetik etorri eta ahal zuen moduan euskarazko irakaskuntzari berrekin zion emakume honi zor zaio. Karmele bera, Zipitria andrearen ondoan egin zen andereño, Jone Forcadak, Txillardegiren emazteak ikastolarako konkistaturik.
Asko zor die Euskal Herriak ikastolaren mugimenduaren haseran egon ziren andereñoei, eta batez ere Zipitriari. Euskara batuaren eta beste zenbait arazoren inguruan sortutako erizkidetasun ezagatik, eta istiluengatik ezin dezakegu haien oroitzapenik gal, eta urtetan emandako izerdia uka.
Andereño bati omenaldiak egiten hastea ez da esanahirik gabea niretzat. Ikastolak bere bidea egin du. Gorpuztu eta gotortu da. Ezin gaitezke atzo goizean sortua balitz bezala ikastolaz mintza. Beharbada dela hogeitamar bat urte ametsetan ere inork ez zuen pentsatuko ikastolak gaur duen hedadura eta bikaintasunik har zezakeenik.
Hori pozgarri da. Nola ez? Baina ikastolaren indartzearekin batera, problemak ere hazi direnik ezin uka. Larritzekoa bazen klandestinitate giro hartan irakatsi beharra, libururik gabe, mahairik gabe, aulkirik gabe aritu beharra, hestutzekoa da gaurko ikastola dotoreetara datozen milaka haurrei heziketa eta irakaskuntza egoki bat ematea. Tristea eta izugarria izango zen poliziaren beldurrez, atea inori ireki behar zitzaion aldiko, haurrak etxeko gelatan sakabanatu beharra, eta ohe azpian edo armario barruan ezkutatu beharra. Baina ezta ez da alaitzekoa, ekonomiaren erruz, antolamendu tekniko egokiaren kondizioetan eskolatu ezina; irakasleak eta materiale pedagogikoa, nahi adina eta nahi bezala prestatu ezina. Ez da poztekoa ikastoletako haur askoren euskara ahulduz eta degradatuz, doala ikustea. Euskararen estrukturarik oinharrizkoenak, nor/nork adibidez, ez dituztela bereganatu ohartzea. Ikastolako urteak amaitu eta euskara lardaskatu besterik ez dutela egiten konturatzea. Desafio ikaragarriari erantzun behar dio ikastolak gaur. Hil ala biziko larriak zintzurra hestututa daukate oraindik ikastolak eta euskarak.
Neuri gustatuko zitzaidan omenaldikoan, biharrari begira ikastolak gaur dituen arazo larri horien aipamena egitea. Antolatzaileek beste eran pentsatu zuten nonbait.
Hala ere atzokoa kontutan hartu gabe ez dagoela taiuzko biharrik ba dakit. Horregatik bi egiteko garrantzitsu ikusten ditut atzera begira.
1.- Ikastolaren lehen urteetako historia dokumentatua. 1965. arte edo ikastolaren bizitza zein izan zen jaso behar genuke. Andereñoak, haurrak, tokiak, liburuak, laguntzaileak eta etsaiak, sistema pedagogikoa, oztopo administratiboak eta politikoak, eta beste gorabeherak zehatz bildu behar lirateke. Azterketa honek anekdota soilaren maila gainditu behar luke, eta dokumentaziorik ahalik eta handiena bildu.
2.- Hogeitamar bat urte izango da 36.eko gerrak lepamoztutako ikastola ekintzari hasera berreman zitzaiola. Urte asko da. Edo behintzat nahikoz, ondorenak eta fruituak aztertzen hasteko. Zer gertatu da ikastolatik pasatu den milaka ikaslerekin? Eutsi diote euskarari? Euskararen nolako ezagupena lortu dute? Idazten dute? Irakurtzen dute? Unibertsitatera joan direnean zein jarrera hartu dute? Ezkondu direnek zein jokabide dute? Euskara baztertu dutenek zergatik egin dute? Tankera honetako analisi soziologikotik ondorio interesgarririk franko atera daitekeela gaurko pedagogiarako uste dut. Ikastolaren eraginak eta okerrak objektiboki ezagutu ahal izango genituzke.
Andereño baten omenaldiak guzti hau adierazteko bide eman dit. Zorionak, Karmele! Ekin eta jarrai!
Manolo Pagola
"Politiko"aren egunkari ezkutua (erdaratik euskaratua, noski)
Maiatzaren 12. Gogorra izan da, benetan, gaurko biltzarrea. Joan den larunbatean Carrillo-rekin Madrillen zertaz hitzegin nuen galdetu didate Komitekoek. Noraino iritsiko ote dira kankailu horiek beren ausardian? Ez dute ezertxo ere ulertzen politikaz. Isiltasuna eta izkutua behar dira aurren-aurrenik politika egiteko. Bestela dena lardaskatu eta kakaztu egiten da. Eta, jakina, ez diet ezer esan; eta ez esango ere. Gero, akordioa lortzean, orduan bai; orduan agertuko dugu jokoa. Eta orduan ere, noski, herriak uler dezakeena bakarrik. Gainerakoa orduan ere ez da esan behar.
Maiatzaren 24. Antton, Kepa eta Errodrigok baja eman dute alderdian, Carrillo-rekin hitzegin nuena azaldu ez nuela-ta, ez omen daude gertu barruan segitzeko. Hau mauka! Bakea bederen eman dezatela analfabeto horiek!
Ekainaren 3. Gaur ere eztabaida latza gure biltzarrean. Jende gutxi etorri da. Beharrik! Landabehereko bi gazteen heriotza dela-ta, gure alderdiak Agiri bat ateratzea nahi zuten. Hori astakeria! Gazte batzuek beren buruak alferrik hil nahi baldin badute, zer egingo dugu politikook? Bide horrek ez darama inora. Baina zozoekin gauza hauek eztabaidatzeak ez du sentidurik. Hildako bi gazte horiek "gudariak" direla esatea nahi zuten. Jakina: ez dute lortu. Ezin dezakegu guk politika-jokoa horrelako txatxukeriengatik arriskutan jar. Eta ez dugu jarriko.
Ekainaren 5. Heranegungo ukoa dela-ta, Henrikek, Tomasek eta Laxarok alderdia uztea erabaki dute. Hau bakea!
Ekainaren 18. Bart ere gogor jarri behar izan nuen gure biltzarrean. Iparraldeko ikastolak larri daudela-ta, gure alderdiak Agiri bat bederen ateratzea nahi zuten, edo Hazparneko kantaldian guretako batek hitzegitea. Zertarako, ordea? Guk hemendik ezin dezakegu han ezer egin, geure burua kaltetu baizik. Horixe behar genian, ordea! Baionako arazoetan muturrak sartu, eta gure alderdia hemen debekaturik gertatzea! Eta, gero zer? Nola egingo genuke politika?
Ekainaren 23. Mattin, Eufronio, Tomas, Elena, Sorne, Joxepa eta Eudivigis-ek baja eman dute. Españolismora lerratzen ari omen gara. Ez dute ezertxo ere ulertzen! Gu politikoak gara, politikoak; eta berak ez! Errealista izan behar dugu; eta, errealista izanda, Iparraldeko arazoak ahaztu egin behar ditugu. Greziak Anatoliako lurraldeak galdutzat ematen dituen bezalaxe, guk ere lau probintzietan jokatu behar dugu.
Uztailaren 5. "Gestorak" eta ez dakit nork deituta, larunbatean manifestazioa laguntzeko eskatu digute. Dudarik gabe lotsagarria da gertatu dena: Araba ere pre-autonomikotik aparte gelditu da. Baina, zer lortzen da kaleetan harrika hasita? Nork ez daki amnistia politikoek lortu zutela, abileziaz eta jukutriaz; eta ez txoro-pandero haiek kaleetan barrena astoarena eginez? Hain zuzen ere, kale-nahastale ero hauek ari dira dena hondatzen: ekonomia, jendeen konfiantza, eta dena. Eta gu, politikook, hemen gaude, behin eta berriz geure eginkizuna ezin eginik. Noiz geldituko ote da jendea etxean, behar bezala? Noiz egingo dute gazte txoropalda horiek egin behar dutena? Ikasi, etsaminak ondo prestatu, gerorako beren burua zaildu; eta gero, bidez, taxuz, behar dena.
Uztailaren 8. Armentia, Eufrasio, Sisebuto, Jacques, Joanes, Pedro, Jaurrieta, Leire eta Erkuden-ek baja eman dute alderdian. Politika baino, nunbait, "tirapiedras" izan nahiago dute... Ondo da. Baina halako batez gomazko pelota batek begia hondatzen badie, ez datozela hona gupida bila!
Uztailaren 21. Pitokeriak gertatu izan dira maiz gure biltzarretan; baina atzokoa aparta izan da zinez. BAI EUSKARARI kanpaña dela-ta, euskaraz ez al zaizkit ba hasi Jon, Ibone eta Luziano? Argi eta garbi esan diet esan behar zitzaiena: "El problema del vascuence es un problema político. Dejaros de chorradas voluntaristas". Ez dut batere ulertu erantzun didatenaz (hitz batzu bakarrik, erdaraz botaiak; diglosia, soziologia, eta abar. Hori al da euskara batua?...). Gogor jarri behar izan dut: "Esto no es una academia de lenguas. Aquí estamos unidos para hacer política". Eta hau entzutean, altxa eta joan egin dira hirurak.
Uztailaren 23. Jon, Ibone eta Luzianoren eskutitz bana hartu dut. Baja eman dutela! Ongi egin dute. Sekula ez dute ulertu politika egitekotan, euskararen arazoa mingarri izanik, alde batera utzi behar dela. Euskara gero; ez gaur, ez inolaz ere politikaren kaltetan.
Abuztuaren 6. Atzo ez zen biltzarrera inor ere etorri. Baina, egia esateko, ezer galdu ahal dugu? Ez dut uste. Aski izan dira, benetan, entzun diren txorakeriak. Ez biltzea hobe, horretarako. Orain bai. ORAIN HASIKO NAIZ POLITIKA EGITEN!! Hau poza!
Bihar Madrillera noa, Carrillorekin afaltzera. Etzi bazkaria Fraga-rekin; eta etzidamu Afganistan-era, "Conferencia Mundial de la Energía" delakora, beste 7.500 politikurekin. Horixe bai politika!
Baina dohain hau, hortik zehar esan ezin badaiteke ere, ez zaio edonori eman. Eta hauxe da kakoa!
txillardegi
Afrikako eta Euskadiko borroka harmatua
Orain dela denbora gutti, Afrikako Zimbabwe-ko ZANU mugimendua etorri zen Iruinera. ORT alderdiak gomitatu. zuen mugimendu hau Espainiari eta Euskadira etortzera, eta adiskide jatortzat hartu zuen alderdi iraultzaile honek Zimbabweko mugimendua. Madrilgo jauregi eder-politikoetatik Euskadiko udaletxera ekarri zuen eskutik.
Baina burura datozkidan dudamudak ez dira gau aspertu batetako kezka politiko-existentzialistak. Hona hemen elkarren segidan: ZANU (Zimbabwe-ko Afrikar Batasun Nazionala) mugimendu harmatu eta gerrileroa da Bere herriaren independentzia nahi du, eta horregatik eta horretarako egiten du borroka harmatua.
ZANU mugimendua horrelakoa baldin bada, eta azpimarratzen baldin badut harmatua dela, orduan, nola kristo uler daiteke ORT alderdiak lagun urkotzat eduki dezala eta babes dezala?
Euskadin ere, urrutira joan gabe, ba da mugimendu harmatu bat, eta honek, ZANUren era berean, Euskadiren independentzia nahi du, eta horregatik eta horretarako egiten du borroka harmatua.
Orduan, zergatik ez du onhartzen, edo eta ZANU bezala hor zehar paseiatzen adiskide umil modura, besterik ez bada?
ORTkoei entzun ohi diet biolentzia harmatua desegokia dela Euskadin, arbuiagarria. Ederki, errespetatzen dut horien iritzia. Baina, zergatik, bada, da zilegi Afrikan? Afrika oso urruti dagoelako agian? Ala, borroka harmatua egiteko "kondizio objetiboak" ba direlako, hala hirugarren mundukotasuna nola kolonialismoa, zein beltzatasuna?
Erantzunik ez dut, baina ene ustetan, paretasun handiak ditu biolentzia harmatuak nazio ukatu guztietan. Zeren, hemengo demokrazia izpien diztirak salbuespen, egoera berdintsuak dituzte Zimbabwek eta Euskadik, oinharrian bederenik.
Baina nola eta ez dudan analisi ez azterketa politiko sakonik agertzen lerrootan (giza pentsamenduak bai) ez dut leihoz kanpora botatzen alderdi politikoen egokitasun interesatua, hemengo borroka harmatua eta Afrikakoa on denik pentsa ahal dezaten.
Ez diot biak on direnik, txartzat ere ez ditut jotzen, baina garbi dudana zera da: iraultzaileen borroka harmatuak, berdin hemengoak nola Afrikakoak, ardatz eta helburu antzekoak dituztela, batez ere nazio ukatuaren zainetik jaiotzen eta zuzpertzen direnek. Zoritxarrez, harmatuaz gainera, biolentzia klase asko baita zabaldurik gure poesia guttiko eta politika askoko mundu honetan. Eta lehenbizi aipaturikoa ez da gaiztoena.
Iñaki Zabaleta
Azkenean eliminatu du bere burua Espainiako futbol ekipoak, Argentinako mundialean. Espero ere espero baitzen horrelakorik gertatzea. "El honor nacional y la defensa de la enseña española han quedado salvaguardados en alto pabellón" esan zuen irratiko komentarista batek. Horretara joan baldin bazen ekipoa eta bere lana horrekin bete baldin badu, on dakiola.
Dena den, nire esperantzak hurrengo mundialean ezarririk ditut. Agian, Euskadik bere ekipoa aterako baitu, Eskoziak Bretaina Handian egiten duen bezala. Baina ametsak amets direnez gero ezker abertzaleen artean, eta oso guttitan errealitate, PNVrengana eta beste alderdi majoritariengana Joko dut Euskal ekipo baten eske. Baldintza bat ipiniko nieke, hala eta guztiz: ez ditzaten "kontsentsuz" aukera futbolariak, zeren, orduan, bi milagarren urtea ailegatuko bailitzaiguke.
Kontuak kontu, kontzertu ekonomikoak erreibindikatu dira Bilboko kaleetan, eta PNVk eraman zuen jenderik gehiena. Larunbat ona zela festa egiteko edo, besteak hondartzetan siesta egitera joan izan ziren.
Siestarik egiten ez dutenak gartzeletako presoak dira. Zulo egin eta zulo egin, Carabanchelgo eta Modeloko ihesaldiak marka hausten dituenetakoak dira.
Hala eta guztiz, presondegitako zuzendari orokorra. den García Valdés jauna batetik bestera dabil erreforma egin nahiean.
Baina guttienez Espainiak irabazi zion Sueziari futboleko mundialean, era presondegietako erreforma ahantz daiteke bulada batetaz.
Harrigarria izan zena ere, Euskadin jende asko begi belarri zegoela telebistan.
Ezetz, ezetz! Alderdi politikoek ez dutela asmatzen alternatibekin! Futbolean oinharrituriko alderdi politikoa egin behar dela!
Euskadiren independentzia edo autodeterminazioa edo sozialismoa edo liberalismoa futbol zelaietatik pasatzen da. Eta ez baldin bada pasatzen, oso bertatik ibiliko da.
Iosu Alezuri
San Ferminak euskalduntzen ari dira
Bai, Iruineko San Ferminak gainean ditugu. Euskal Herri guztian, eta mundu guztian hain ezagunak diren festak gainean ditugu.
Aurtengo ferietan progreso onak ikusiko ditugu. Nafarroa Euskadi den ala ez probleman, Iruineak garrantzi handia du, eta Iruineko peñek ere bai.
Iruinean hamabi "peña" (talde) dira. eta tradizio handia dute. Nolabait esateko, termometro bezala egiten dute. Jende normalaren termometro bezala egiten dute.
Aurten, urtero bezala, peñak (taldeak) eta udaletxea askotan bildu dira, festetako programaketa egiteko. Baina azkenean, udaletxeak bere aldetik prestatu du dena, peñekin (taldeekin) kontatu gabe.
Udaletxeak prestatu duen programaketa oso ona da. Aurten arte, Iruinean ez zen kultural aktibitaterik egiten, baina 1978.ean kultural programaketa oso bat sartu da festetan.
Eta oso inportantea! Programaketa hori euskal kulturaren eta kirolen demostrazio bat da.
Aurtengo San Ferminetan, zazpi miloi gastatuko dira euskal aktibitateak prestatzen. Diru hori udaletxeak pagatzen du.
Guzti hori oso ongi dago, baina taldeak kexu dira. Arrazoiez kexatu dira: programatzeko mementuan ez baititu kontutan hartu udaletxeak.
Hala eta guztiz, taldeak euskal aktibitateen alde daude.
Horregatik, uztailaren lehenean, larunbata, ikaragarrizko jaialdi bat antolatu dute, Arturo Kanpion akademiarekin batera.
Taldeak eta Arturo Kanpion euskal akademiak erdi bana doaz.
Jaialdi horretan, euskal kantariak arituko dira; euskal kirola izango da; eta zezenak ere izango dira.
Beste alde batetatik, taldeek barraka bat prestatu behar dute. Zihur naiz, barraka horretan euskal giroa sortuko dela.
Zorionez, Iruineko taldeen termometroa euskararen eta euskalduntasunaren aldekoa da.
Azkeneko urteotan aldakuntza inportante bat nabarmendu da peñetan. Lehen, ez zuten euskal kutsurik. Orain, aldiz, euskaldun sentitzen dira. Gainera, taldeetako gazte anitz euskara ikasten ari da.
Benetan pozgarria.
Eta guzti honi erantsi behar diogu, Udaletxeak ere euskal gauzak antolatuko dituela. Egia esateko, presio asko izan da kontzejalen artean, baina azkenean, programaketa aurrera atera da. "Vasconavarro" bezala kontsideratuko ditu udaletxeak, organizatu dituen aktibitateak, baina hala ere, pozgarria da.
Datorren urtean gehiago.
Iñaki Zabaleta
Hiztegia:
erdi bana = a medias, moitié-moitié
sortu = originarse, crearse, créer
aldakuntza = cambio, changement
nabarmendu = distinguirse, notarse
erantsi = añadir, ajouter
Marzinger Z euskal umoreetarik politikoena
Marzinger Z gure jauna zenbait dizipulorekin konpainia onean zegoelarik fariseo eta antzeko mihi gaizto batzu bere noizbehinko eginkizunak utzirik hurbildu eta zirikatzeko asmoarekin honela galdetu zioten:
— Jauna beti esan duzu batasuna, baina begira orain zer pasatu den, beti errepikatzen duzu iraultzaren erroilua, beti kapitalismoaren deuseztatze kronikoa, beti masa, baina hots egin nizun lehengo igandean telefonotik eta zure zerbitzari automatikoak Lekeitioko hondartzan aurkitzen zinela esan zidan. Geroago, zure ama zapata berriak erosten ikusi genuen, zure anaiak hirugarren faseko topaketak egiten ikusi ditut eta, txarrena, zure emazteari munduko futbol txapelketa gustatzen zaio. Esaiguzu beraz, noizko da iraultza?
— Fedegabekoak, ez al dakizue Euskal Harri honetan Aresti eta zugadietarako tokirik ez dagoela? Harritzen al zarete, harriak ere ez harritzen ez direnean? Zertarako nahi duzue abstraziorik? Ene bihotzak eta babapuntak ez zuen honelako zatiketarik espero. Bene benetan dirautzuet, urdaiazpikoaren aurrean ba dira azpikoz elikatzen direnak eta urdaila edo morrailaz bakarrik konformatzen direnak. Urdailazpikoaren ebakitze problema humano honetan azpia eta urdaiaren hautatu beharraren aurrean ipini nautenean ni,... Peru Abarkarekin, pernila hautatu dut horrela esan baitzaio beti jamoiari ene herrian.
— Baina, jauna, kontsumozko gizarte zentralizatu honek erantzun politikoak behar ditu, alde guztietatik atakatu egin behar zaio, ez da ezer desaprobetxatu behar, dena baliagarria da, horretarako ados geratu behar dugu, ez al zara ados geratzen gure antolakunde berriarekin?
— Geratu!, ni ez naiz inorekin geratzen, lasai bedi Eguzkitza Alemaniakoa, egoteko nintzen baina ez naiz geratu, ez zait geratzea oso dialektikoa eta gramatikala iruditzen. Eta nola egongo nintzateke hire antolakunde superdemokratiko eta superzentratu horrekin ados? Nire etxeko ateak beti zabalik egon dira. Ezkerraldean anarkistak, libertariak, akratak sartzen eta ateratzen dira eskumaldean berriz atea hixteko baimena eman dut zentralismoaren zuloetan amil ez gaitezen. Gogora.zaitez berehala, testimonio ematera etorri natzaizue mundu honetara eta ez besterik. Jakin ezazue beraz pernilaren erreinu honetan ez da urdaiazpikorik sartuko.
— Baina jauna, ez diozu gure galderari erantzun, zenbat dizipulo geratu da zurekin konforme? Zer eta nola egin behar da botere hartzea?
— Ez dit horrek axola, lehen nengoen unibertso zabalean nago, masen aurrean, masa erakundeetan, masa masifikatuen masokismoan...
Hortxe zegoelarik, erdaldun batek ia pastela egosteko laberik geratzen zitzaion galdetu zion, orea eta masa zentzua elkar nahastuz seguraski.
— Betiko belarri motzak! ez al dakizue bi labeen artean dauden ezberdintasunak? ez al dakizue altxagarririk gabeko ogirik ez dagoela. Gu gara disoluzio honen soluziobide bakarra... Une honetan supermarzinger Zetak konstituzioa, burjesiaren zafraldi antolatuak, langileriari egindako maneiuak gera, petrifika eta instituzionaliza zitezkeeneko arriskua ikusi zuenean martxan jarri zuen bere 600 deskapotablea, bi ateduna, eskuinekoa hitxirik eta bestea beti zabalik, eta partitu baino lehen ondokoak esan zizkien: ez ezazue nire aita gomaguztiduna aserre, bere pazientzia ttikia da baina bihotza oso luzea du. Alde hemendik traidoreak, aldaketa synkrokikorik gabeko kotxe hau martxan jarri behar dut eta primeran jarriko dut beti bezala, oinezkoak eta oinezko herri honen harriak zarataren bidez beldurtzeko. Pasakeran mundu guztiko burgesiak ikaratuko ditugu, baimen legalarik gabeko akelarre horretan ohosturiko adar superpotroduna izango da gure arma berria, botazioen kontra ibili garenok superbotazio orbitala egiteko prest gaude.
Zarata superiraultzaile batetan, marzinger Z-k mundu izorratu hau abandonatu egin zuen eta izar bideetatik nonbait izarren artean gatazka unibertsalaren hariak prestatzen ari da. (jarraituko du)
Sir Jauna
"Euskadi herri batzarrea" IPES-ekoen liburu berria
Ezaguna da gure historian zehar udalek jokatu duten paperaren garrantzia. Eta munizipalak azkenean inoiz iritsiko direlako esperantzaz, hainbat eta hainbat herritan ari dira udal hauteskundeak prestatzen, eta lan hauetan sarturik daudenei bereziki doakie IPES kolektibokoek egin eta ZYXek argitaratu berri duen liburu interesgarri eta baliagarri hau.
Liburu hau egiteko parte hartu duten kolaboratzaileen artean, gai hauetan espezialista ezagunak direnen zenbait izen agertzen dira, hala nola Juan Luis Ibarra, Bittor Urrutia, Jose Luis Lizundia, Xabier Perez de Heredia, Gillermo Garcia Lacunza eta Patxi Letamendia "Ortzi".
Liburuan zehar, udaletxeen ikuspegi historiko bat emateaz aparte, gaurko egoera berrian beren eginkizuna nolako izan daitekeen aztertzen da, zenbait hiri eta herri desberdinetako problematikak eta esperientziak analizatuz eta beti gestio herrikoiaren garrantzia azpimarratzen digutela.
Zoritxarrez halako lanetan normalki gertatzen denez, liburua erdaraz datorkigu, Lea Ibarreko herriei buruzko lanaren salbuespenaz, hain garbia ez dena. Lan honetan erabiltzen den euskarak batua izan nahi luke, agian, baina ez dira Euskaltzaindiaren batasunerako arauak betetzen eta gertatzen dena bizkaiera eta batuaren nahaste bat da.
Txabi Etxebarrieta-ren omenaldiaz
Txabi Etxebarrieta, ETAko lehen erahilaren heriotzetik hamar urte bete dira ekain honen seian. Eta Txabiri omenaldi bat egin nahi izan diote Tolosan, hil zuten tokitik hurbil.
Baketan hospatu behar zatekeen omenaldi honetako protagonista nagusia, zabaltzaileen bortizkeria zapaltzaileen bortizkeria probokatzailea izan dugu berriz ere, eta balak, gomazko pilotak, beldurra eta kolpeak bertara bildu zirenentzat.
Txabiren "deliktuak" amnistiaturik dauden garai honetan, nola da posible Estatuko, ezen ez Euskal Herriko, indar harmatuen aldetik halako erantzuna? Ala amnistia horren balioaz agintariek berek ere sinesten ez dutela pentsatu beharko dugu?
Argi dago Euskal Herrian bakerako kondizioak zeintzu diren. Monzonek Tolosatik gogorarazi digunez, hemen ez da ezer funtsean aldatu eta zapaltzaileen legeak, instituzioak eta indar harmatuak erabat aldatzen ez diren bitartean, Euskal Herrian ez da ez demokraziarik, ez autonomiarik eta ez bakerik izango.
Gure lurraren dei erdalduna
Gure aldizkari trixte honen horrialdeetatik sarritan kritikatu egin dugu EGIN, euskarari, hizkuntzabitasun dexente batetarako behar den tokia, ematen ez diolako.
Ba, EGINeko euskara gutiegia dela baldin badiogu, ez dakigu zer esan ere, DEIA eskuetan hartzen dugun bakoitzean, zeren egunkari honetan euskarari ematen zaion garrantzia hain da handia, non ez baita gure hizkuntzaz bere informazioaren % 2a baino gehiago izatera ere maiz iristen. Eta hau ezin lotsagarriagoa da bere euskalduntasuna aldarrikatzen duen informabide batentzat.
Asperturik gaude euskaldunok modu honetako jokabideetaz. Izugarrizko deklarapen onak euskarari dagokionez, baina gero, hitzak hitz direla eta ez gara sekula ere hortik aurrera pasatzen. Guk geuk lurraren deirik sekulan entzun ez dugunoK ezin esan dezakegu DEIArena hori den ala ez, baina argi dago euskaldun herriaren deia behintzat ez dela.
Loiolako Herri Irratia berriz ere zutik
Ihazko ekainean ohizko "inkontrolatuek" jarri zioten lehergailuaren ondorioz, Loiolako Herri Irratia erabat suntsitua gertatu zitzaigun. Orduko atentatuak sorturiko kalteak sei miloitara iritsi ziren.
Ezaguna da nolako jatorki jokatu duen irrati honek Euskal Herria eta bere hizkuntza eta kulturaren alde, eta ezin dezakegu gauza bera esan gure herrian dauden irrati gehienei buruz.
Poliziak kasu hauetan beti gertatzen den legez, inbestigazio sakonak egin arren ez dugu oraindik lortu atentatuaren errespontsableen izena jakiterik. Hala ere, beren helburua ez zutela lortu esan dezakegu. Herriak ezin zezakeen onhar ahots horren isilaraztea, eta bere ahaleginari esker, berriz dauzkagu zutik Herri Irratiaren instalazioak Itxumendin. Berreraikuntzaren kostuak zortzi miloi baino gehiago izan dira eta ai dena, errekaudazioaren bidez batu dute.
Bihoazkie bada, informaziogintzan lankide ditugun irrati honen lagunei gure zorionik beroenak eta orain arte bezala, Euskal Herriko Irratigintzaren bidetik aurrera segi daitezela.
E.U.T.G.-ko Hizkuntzeskolako ikastaro azkarrak
E.U.T.G.-ko Hizkuntzeskolak, uda oro bezala, bere ikastaroak antolatu ditu. Irakatsiko diren hizkuntzak alemana, euskara, frantsesa eta ingelesa dira. Ikastaro hauek zortzi aste iraungo dute (uztailaren 3tik abuztuaren 25 arte) eta eskolak egunoro emango dira.
Izena emateko eta xehetasun guztietarako: Hizkuntzeskolako Idazkaritza, arratsaldeetan, 5etatik 8,30 arte.
Matrikula epea: ekainaren 1etik 23ra.
Resurrección M.a de Azkue. Laugarren literatura batzaldia
Oinarriak
1 Diru-saria
Euskal-Kontakizunen "Resurrección María de Azkue" literatura Batzaldi onek, 200.000 (berreun milla) pezetako saria izango dau, sari zatitu eziña, eta saridun bage lotu ezin leitekeana.
2 Sarpide
Neurketa onetara, edozein kontakizun (elebarri labur, ipuin, asele, azalketa) ager leiteke, baiña urrengo arauok bete bearko ditu:
a) Euskeraz idatzia izan, egillea edonungoa izan arren.
b) Edozein euskalkitan idatziak izan leitekez. Epaimaikoek lanaren balioa aztertuko dabe, bere mamiña eta erabillitako izkerea ta ulerrerreztasuna aintzat arturik.
c) Lanak, berekiak ta argitarabageak izatea.
d) Epaia emoteke legokean beste batzaldi edo eleder sariketaren batera, izen berberaz ala bestez, bialdua ez izatea; orrelan balitz, idazlea sariketa onetatik baztertzea izango litzateke, bertatik.
e) Gaia, bakotxak berak gura dauana.
f) Idazleak, lan bat ala geiago bialdu leike Batzaldira, bere izenez ala izenordez siñatuak. Bear izana balitz, ezaugarria azal txiki batean gordeta bialdu.
g) Batzaldi onetara lanen bat ekarri ezkero, egilleak ezin izango leuke ez bere lanik eskatu. eta ezta saiketatik aldegin be.
3 Agerteka
Taxuari dagokionez, sariketako lanen baldintzak:
a) Makiñaz idatziak edo makiñaz berregiñak, lerro bitarte bikoetan eta orrialde batez soillik.
b) Lan bereki bakotxeko iru aldaki bialdu, liburu antzean gertuak ala josiaskatuak.
c) Egillearen izenaz siñatuak ala izenordez (argibidea, azal itxian berezi) eta egillearen bizitokia edo norajoa, argitu bearrik balitz, eta baita adierazoteko be.
4 Luzerea
Ez 100 (eun) orrialde baiño gitxiago, esandako neurri ta taxuan.
5 Noizko bialdu
1978 urte onetako bagillaren 30 gna. baiño leen.
6 Nora bialdu
Caja de Ahorros Municipal de Bilbao, Gran Vía, 23, Bilbao (1) eta ganera auxe idatzirik: "Para el 4.º Concurso Literario "Resurrección María de Azkue" de Narraciones en Vascuence".
7 Epai-maikoak eta epaia
Elederrean, izkeraketan eta irizkintza arloetan gai diranak izango dira epaikariak; Batzaldi onetako epaia emoterakoan adierazoko da nortzuk izan direan. Epai onen aurka ezin leiteke iñora jo.
8 Aipamenak
Batzaldi onetako lañetarik, Epaimaikoek diruz-saritua bat bakarra izango dan arren, eurek egoki bederitxoe, deduzko aipamen bata ala geiago ein leikeez, sarituteke lotu direan kontakizun batzuen balioa agiri-agirian jarteko.
9 Lan saritua
Liburuarekiko jabetasuna eta argitaratze-eskubideak oso-osoan egitearenak diraute. Bilbao Aurrezki Kutxak, sariketa ebatzi ondoren, bein urtebete, igaro ezkero argitarapen berezi bat egiteko eskubidea gordetzen dau.
10 Saritu bakoak
Biurtu egingo jakez egilleei eta oneek ala ordezkariak eskuratu aal izango ditue.
11 Artu-emona
Artutako lanetaz ez da idatzizko artu-emonik izango.
12 Lege barrutia
Sariketa onetara datozanak, beste barrutiak lagata, Bilboko Auzitegien eskura lotuko dira.
DEIAtik hartuta. Erdararen neurria
Irakurle batek idatzi dio egunkari. honen zuzendariari, orain arte euskaraz bakarrik idazten zuen kazetari hau orain erdaraz ere idazten hasi dela, eta, nahiz eta gauza interesgarriak idatzi, erdal gramatikaren aurka sekulako hanka-sartzeak egiten dituela. Bapo.
Gure irakurle zorrotz honen ustean, hamabost urtetan euskaraz bakarrik idaztea ez da nahiko arrazoi orain erdaraz gaizki egiteko. Bere iritziz, jendaurrean eta egunkari batean idazten duen kazetari bat lotsatu egin behar litzateke hanka-sartzeak egiten. Eta, bestetik, hanka-sartze hoiek kazetari honen kultura eza erakusten dute.
Irakurleak hiru oker (eta hirutatik imprimategiko akatsa da) aurkitu dizkit, baina hala ere nahiko arrazoi ditu zaio hori guzti hori esateko.
Gauzak txarto egitea ez da sekula justifikagarri, baina hiru huskeriagatik horrelako bonbaketa egiteak zer pentsatu ematen du, karta horren atzetik ez ote dagoen dirudien baino zerbait gehiago.
Dena dela, hiru puntu daude hor kontutan hartzekoa.
Bat. Itxura denez, gaur eta hemen, erdara on-ona ez egitea lotsagarri da. Euskaraz tutik ez jakiteagatik, ostera, ez da inor kezkatzen.
Bi. Erdaraz hanka-sartzeren bat edo beste egiteak, kulturarik ez eukitzea esan gura du. Euskaraz ez jakiteagatik, ostera, ez da ezer pasatzen.
Hiru. Erdaraz ez badugu ondo egiten, gu tontoak garelako da, ez erdara zaila delako. Euskara ikasi ezinik dabiltzenak ostera, oso argiak dira, eta zaila dena euskara da.
Hauxe marka! Ez dira konformatzen erdara eta euskara bi metro desberdinez neurtzearekin. Horrez gainera, metro zuzenena erdararena da. Eta holaxe egiten da historia. Eta holaxe idazten dira kartak. Eta holaxe dabil jendea kalean, pavo-reala baino harroago.
AMATIÑO
MATURANA JAUNAREKIN EGINDAKO ELKARRIZKETA HAU IRAKURTZEAK MEREZI DUELA BENETAN USTE DUGU. BERAREKIN ERDARAZ HITZEGIN DUGU. HALA ERE HITZEN ZENTZUA ERRESPETATU DUGU. EZ DUGU BATERE ALDATU. BIEN ARTEKO EGINDAKO PAKTUAN ANAITASUNAK EZ LUKEELA IDEOLOGI BALORAPENIK EGINGO ESAN DIO. HORREGATIK NEUTRALTASUNEAN DOAKIZU.
ANAITASUNA: Sozial kominikabideek herri baten kulturan eta hizkuntzan parte handia hartzen dute, Euskal Herriko kasuan baina, bide horiek gure kulturari kalte egiten diote, euskal komunikabideetaz mintzatzean Eusko Kontseilu Nagusiaren kontseilaritza honek kontrolik edukiko al du Estatuari dagozkion komunikabideetaz? Norabiderik ba al daukazue? Ba al dakizue zer eta nola jo?
MATURANA: Beno, Euskal Herriko estatal irrati eta telebistari dagokionez, transferentzietarako batzordean administralgoari zenbait transferentzia eskatu egin zaio. Ni hemen bi epe dagoela esango nuke, lehengoz hobegarria den guztia hobetu beharko litzateke. Telebistaz mintzatzean honek esan nahi du, Bilboko zentruen estudioak hobetzea, plantila ere gehitu egin behar dela. Bigarrenez espazioak, berauk oso ttikiak baitira eta programak ere gehitzea, ordu erdi bat gehiago esaterako, eta ordu erdi horren barruan euskara sartuko genuke, hamar minutuz gutti gora behera. Kontutan hartu behar dugu Bilboko Telebista honek ez duela bakarrik Bizkaia Gipuzkoa eta Araba harrapatzen, Santander, Nafarroa eta Logroño ere harrapatzen duela uste dut. Orduan guzti honekin kontu edukiz, UHFko kanalaren bidez bi orduko espazioak ipin genitzake, informazio gehiago emateko, programa kulturalak egiteko. Guzti hau aurten egin daitekeela uste dut. Bigarren epe batetan Gipuzkoako diputazioak eskeini dizkigun terrenoak aprobetxatuz, Jaizkibelen programak produzitzeko zentru bat eraiki daiteke. Zentru honetan ere zine eskola bat sartuko genuke, zentru berbera aprobetxatuz. Hau duzu beraz gure etorkizun hurbila gutti gora behera.
Parlamentuan irrati eta telebistaren estatutua diskutitzen ari da... ez, ez da diskutitzen ari, gobernua egiten ari baita estatutua eta asuntu honetan parlamental kontrola eduki beharko genuke. Telebista ezin daiteke kontrol tekniko batenpean soilik utzi, oso garrantzi handia du Telebistak beraren bidez masak eragin daitezke eta.
A: Azken hogei urteotan Telebistak Euskal Herria erdaldundu du, berak ideologia hestu bat zabaldu du, hizkuntza batetan soilik mintzo. Lehengo egunean, Donostian, prentsaren informatzaileekin egindako bileran, elebitasuna zela kontseilaritza honen helburua aipatu zenuten. Guzti hau, zure hitzok gogoratuz, "se llevaría hasta las últimas consecuencias" esan zenuten. Gero, bakoitzari nahi duen hizkuntzan hitzegin dezan askatasun osoa emango zeniotela esan zenuten. Nahi al duzu politika berri hau, pixkat gehiago zehaztu?
M: Bai, izan ere, nik askotan esan dut guztiz konbentziturik gainera, herri honetan benetako elebitasun bat egon dadin lortu behar dugula. Euskal hizkuntza, euskara, aspalditik bazterturik egon da, urte luzeetan zehar zapalduta eta desager dadin beraren atzetik ibili da. Jakina, hau ezin daiteke aurrera jarrai. Irakatsi den euskara ikastoletan egin da. Ikastolak herri zentruak dira baina zentru pribatuak dira ere... orduan denek, langile kanpotar horiek ezin izan dute zentru hauetara joan, beharrezkoa izan dute eskola publikoetara jotzea eta bertan, noski, euskara ez zen irakasten. Guk uste dugu euskara zentru publiko guztietan irakatsi behar dela. Alde batetik euskara eta bestetik euskaraz, baina hau noski prozesu baten barruan egin behar da. Kostatuko zaigula ba dakigu, baina lortzera beharturik gaude. Ni ez naiz maximalista, ez eta guttiago ere, ekintza hauk sei hilabete barruan ezin daitezkeela aurrera eraman pentsatzen dut, oinharriak ipini behar dira. Horregatik pixkanaka baina sendo ekin behar zaio guzti honi. Euskara, EGBko zentru eta ikastetxe guztietan irakatsi behar da. Alfabetatze kanpainak egin behar dira; pertsona nagusientzat, euskaldunentzat eta erdeldunentzat batez ere. Baina hemen, jakina, zera topatzen dugu: Egongo da zenbat pertsona zahar, euskara ikasi nahi izango ez duena eta nik uste dut errespetatu egin behar dela askatasun hori. Hontaz oinharrizkoa dena zera da, giro berri bat sortzea, hori da garrantzitsuena ene ustez. Euskara hitzegiten ez dutenek euskara ikas dezaten, euskara beraien kontra zihoala sentitu duten horientzat giro berria eman diezaiokegu... Nik ez dut esaten guzti hau lortuko denik. Kontseilaritza honetatik egin dezakeguna zera da, oinharri hauk ipintzea, gero, etorkizun batean denen laguntzarekin, diputazioekin, Eusko lendakaritzaren laguntzarekin eta alderdiekin desarroilatuko da. Ez gaude kultura bi elkarren kontra jartzeko prest. Bata, euskalduna, botagailu moduan, harmatzat hartuko dena. Euskara ikasi ezin izan dutenen kontra erabiltzeko. Hemendik kontrakeria bat aterako litzateke baskoen artean. Horregatik, kultura biak bultzatu egin behar dira, baina euskara gehiago bultzatu behar da gaur, noski; bere egoera tragikoa dela eta.
A: Konstituzioan euskara ez da derrigorrezkoa, erdara aldiz bai. Nik ez dut uste egoera horretan berdintasunik egon daitekeenik, ala bai?
M: Beno, euskara ez da derrigorrezkoa. Konstituzioak dioskunez, errejioetan eta nazionalitateetan halere derrigorrezkoak izan ahalko dute. Nik uste, egin behar den autonomi estatutuan puntu hau diskutitu egin behar dela noski. Nik, dena den, haseratik eskoletan behintzat euskara derrigorrez inposa daitekeela pentsatzen dut. Lehengo. egunean gure printzipioen deklarapenaren arauera alde batetik kontutan hartuz, bestaldetik ere konstituzio hau kontsensuan oinharritzen dela jakinik, eta azkenez indar politiko asko dagoela esanez autonomi estatutuak, guzti hau lortuko duela uste dut. Noski honetan ere ez da gehiegikeriarik egon behar, eskuindar espainolistak aterako lirateke garaile bestela.
A: Benetako politika bilingual batetan ez da aurkitzen soilik eskolen problema, oraingo komunikabideen arazoa ere sartzen da. Euskal Herriak zapalkuntza linguistikoa ere jasaten du eta beronek horrela, modu berdinez gutti gora behera, segitzen du. Beste herri batzuetan, Suitza, Finlandian Txekoslobakian, Belgikan, arazo hau nolabait konpondu dute. Hemen orain ematen den zapalkuntza, herri horietan jartzea pentsaezinezko gauza bat izango litzateke. Hemen dauden porzentaiekin eskuetan, ehuneko 23, 25, 27 delako horiekin, sobera izango litzateke entzun ikusteko komunikabide guztietan minoriaren hizkuntza sartzeko. Horrela gertatzen da edozein herri zibilizatutan. Minoria guztiek bere ondak, frekuentziak, emisioak eta kateak dituzte. Nik ongi topatzen dut benetako politika bilingual bat baina horregatik ez dugu ahaztu behar politika hau desarroilatzen den bitartean, hemen, benetako herri bat bizi dela, egunero euskaraz desarroilatzen den komunitate bat. Zuk bidezko topatzen duzu bitarte honetan guk euskaldunok inolako komunikabiderik ez edukitzea? Ordu eta programa laburrei begira egotea, euskal texturik gabe, euskal libururik gabe, euskal filmerik gabe? Eta euskal zinemari dagokionez ez esaten ari naiz batzuk azaltzen duten zer bitxi hori, hau da, euskara "gure gauzetarako" erabili beharko litzatekeela bereziki. Nik "Pariseko azken tangua" edo eta "Hirugarren fasearen topaketak" eta holakoei buruz galdetzen natzaizu. Bitarteko egoera hau bidezkoa dela iruditzen al zaizu?
M: Bai, aipatu duzun arazo hori inportantea da, baina halere eskolak eta alfabetatze kanpainak beharrezkoak dira eta nik honi deritzot inportanteena. Beste gauza bat dituzu euskal komunikabideak, prentsa batez ere. Zer edo zer egitekotan Estatuko prentsaren bidez hasi beharko ginateke, aintzinako "prensa del movimiento"ren bidez esaterako, baina gero ere gainerako prentsa pribatuak dauzkazu. Hemen eskuineko prentsa daukagu, nazionalismo JELzalearen prentsa, prentsa abertzalea ere, baina esan dezagun ez dagoela aldiz ezker estatalisten edo federalisten prentsarik. Beno arazo hau oso korapilotsua da zeren prentsa pribatuan oso zaila baita eskuak sartzea. Nik dena den, prentsaz arduratzen diren personekin egin elkar hizketan egon naiz eta gogor jo dut gai hontaz. Hala ere honek konponbide bat eskatzen du, neurri berezi bat euskaraz ezin inposa diezaiokegu eta. Hemen marketing delakoak agintzen du eta euskaraz gehiegi sartuz gero, ba hori ekonomi galera asko egingo lukete. Nik uste, eskuak sartzekotan zer horretan, Estatuko komunikabideetan sartu behar ditugula agian. Hala eta guztiz, beste komunikabide berezi batzuk euskara ere erabiltzen dute, halegia Elizaren komunikabideek. Ba dakizu Elizaren norabideak nolakoak izan diren. Hainbeste harantz eta honuntz eginda, orain Euskal Herriko Eliza euskal ezker abertzaleekin dago. Beno esango didate eritzi hau ez dela oso zuzena baina zentzu batzuetan ezker abertzaleekin jokatzen dute... euskara babesten dute, programak euskaraz ba dituzte. Beste irrati batzuetan horrelakorik ez da gertatzen bai "movimiento"ren irratiak direlako edo eta bai SER katea delako. Orduan hemen egin behar dena zera da, hildo batzu aurrez prestatu, hildo batzu agian, ez dekretu baten bidez baina aurreplanifikapen bat eginez. Beronek irrati pribatuentzat nahiz Estatukoentzat nahiz elizakoentzat balio beharko tu. Hala ere nola hain korapilotsua den arazo hau, ba konprenitzen dut zer hori, gehiago, denbora gehiago euskaraz eman behar dela baina bestaldetik ere dekreto baten bidez edo lege baten medioz egin dezakegula ere topatzen dut.
A. Baina ez didazu ene galderari erantzun, komunitate batek bere zerbitzuan medio guztiak eduki behar ditu eta hemen ez da sartzen federalista edo independentista izate hori. Zu sozialista zarenez geroztik...
— Bai, baina izate hori oso elkar loturik dago.
Ez, baina hizkuntza bat...
— Beno, beno, segi aurrera.
A: Ez dut uste elkar loturik egon beharko zuenik izate hori... Herri askotan estatal boterea, sozialistek gutti gora behera kontrolatzen dutelarik praktikara eraman dute printzipio hori. Hau da, komunitate ez berdinak dauden lekuetan entzun ikusteko medio guztiak beraien zerbitzupean ERE jartzen dira. Zergatik hemen ez? Zergatik ez zaigu eskeintzen euskaraz soilik erabiltzeko eskubide hori. Ezin dezakezu esan jende gerturik honetarako ez daukagunik.
M: Euskaraz bakarrik? Ni ez nago konforme horrekin. Gaur egun inongo irratik ez du soilik euskaraz ematen. Ehuneko 23a euskalduna bada entrepresa pribatuari kalte handia etorriko litzaioke. Ez, hori ezinezkoa da.
A: Ez, baina ni ez natzaizu pribatuei buruz mintzatzen ari, Estatukoei buruz egiten dizut ene galdera.
M: Asunto hori estudiatu egin beharko litzateke. Gaur egun hau ez da posible, administralgo medio juridikorik ez baitago eta horretarako lege bat egin behar da baina lehenago estudio bat egin behar da. Nik ez dut topatzen komunitate bat bazterturik dagoenik. Nire ustez agian, frekuentzia moduladan emisio oso bat egin liteke, hiru laurden agian, igual goizetikan bakarrik baina hemen arazoa Estatuan datza. Estatuko irratietan Madrilek agintzen du.
A: Beno, problema juridiko horietan ni ez naiz sartzen, nik sozialistari egin diot galdera, ia beronek hemen gizaeskubideak errespetatzen diren ala ez erantzun diezadan, horretarako ONUk eta UNESCOk atera duten printzipioetan oinharritzen naiz. Hau da: komunitate batek eskubide osoak ditu bere kultura eta hizkuntza desarroilatzeko eta eskubide horik edukitzeko ez da inondik ere ez kontzientzia nazionala eduki behar. Nik ez dizut esan nahi herri honetan, adibidez, telebistak bi kate dituenean, horretariko bata euskaraz soilik ipini behar duenik. Diotzudana zera da, hemen kate gehiago behar dela, hiru edo lau eta horietako bat nahi eta nahiez euskaraz soilik egon behar dela eta edozein Estatuko komunikabideetan berdin topatzen dut. Honelakorik egiten ez den bitartean euskalduna bere herrian bazterturik bizi da, kultura unibertsala adierazteko eta berea ere, beste hizkuntza baten bidez egin behar du. Hau gizaeskubide guztien kontra doa orain.
— Beno, printzipioan, ni guztiz ados nago. Etorkizunean telebista eta irrati bat, baita osorik ere, eduki dezake Euskal Herriak. Teknik aldetik arazoak egongo dira, arazoa oso korapilatsua da. Gure aldetik hemen ere, guzti horren alde eginen dugu. Ez pentsa azkenengo hau demagogikoki diodanik. Errealitate bat da baina gauregun ezin dezakegu horrelakorik egin. Ezin dugu ezer prometitu. Eusko Kontseilu Nagusiak ez du ahalbide handirik. Herri honetan kultur arloan ia dena egiteko dago eta ez dut nahi nik utopismoetan erortzea.
A: Beno, orduan, utopismoetan ez erortzeagatik, hemen dagoen oraingo egoerak zera erakusten digu, Euskal Herria, hau da, euskara erabiltzen duen Herria, lehen bezala, modu berdinean zapaldurik dagoela esan dezakegu.
M: Nik ez nuke esango euskararen herria lehen bezala zapaldurik dagoenik. Bide berri batzu irekitzen ari dira, askatasun gehiago dago. Ez gaude, noski, benetako demokrazia iraunkor batetan baina bide honetatik abiatzen gara. Nik ez dut uste asuntu horretan oraingoa eta orain bi urteko egoera konpara daitezkeenik.
A: Begira, genozidio de facto batetan pertsonari ez zaio bere burua desarroilatzeko mediorik ematen. Berdin zait niri, basakeriak egiten diren ala ez jakitea. Eta orain genozidio baten ondorioak leku guztietatik ikusten dira eta leku guztietan daudenean, "de facto" genozidio bat dago eta horrela da hau mozteko biderik ipintzen ez den artean behintzat. Ikastola batetan dagoen umea edo eta ikastolan egon barik, gure herriko jende euskaldunari bere hizkuntza propioaz mediorik ematen ez zaion bitartean, bere izaeraren, bere hizkuntzaren bilakaera mozten ari gara eta azken hau ez da ezertaz aldatu... eta aldatu dena oso kontu guttikoa da. Euzkadiko komunikabideetan genozidioa bizi bizirik dago eta horrela segituz herri bat hil egingo duzue. Hil arriskuan dagoenari ez dio balio ez aspirinarik ez txatalik. Beraz, hemen genozidio bat dago, ez bakarrik genozidio baten ondorioak, ondorioak eta kausak ere, genozidioa mozteko benetako soluziobiderik ipini ez direlako. Ez al zaude honekin konforme?
M: Beno, nik uste dut oso arradikala, berba oso arradikalak erabiltzen dituzuela. Niretzat posibilitateak irekitzen ari dira. Dena den ez gaude egoera ideal batetan ez bitarteko batetan ere. Genozidioa egiten ari dela? Norberaren ideologian datza hori. Genozidioa urte luzez egin da hemen. Eskolako eraztunaren asuntu hori, umeei ematen zitzaiena, baina gaur egun ez dago horrelakorik. Euskal komunikabideetan euskara gero eta indar gehiagoz sartzen ari da, elebitasunerantz eramango gaituen politika bat egin behar da. Euskal Gobernuak hontaz arduratu behar du. Nik ez dut uste beraz genozidiorik dagoenik. Nik uste dut genozidioaren ondoriotan bizi garela baina gauzak aldatuko dira eta hortaz optimista naiz.
A: Uste al duzu Estatua gurekin erantzulea dela? Gurekin erantzunkizun moral bat hartu duela historian zehar? Lurraren azaletik geu kentzera saiatu direnak Euskal Herriarekiko inolako zor moralik hartu dutela uste al duzu? Laguntza ekonomiko bereziak eman beharko dizkigutela topatzen dut nik. Zein da zure eritzia?
M: Estatu honetan beti zentralismo bat egon dela duzu ene eritzia. Herriak ez dira inoiz izan Madrilekoentzat. Nire ustez gaurko gobernua intelijentea balitz gaurko "problema vasco" delako hori... honela aipatzen da Madrilen Euskal Herria, gauza askoz gehiago egingo luke. Madrilek asko lagun gaitzake hizkuntzaren asuntu honetan. Orain aldiz Madril dena frenatzen ari da. Hizkuntzei dagokienez Moncloako ituna ere ez da betetzen. Irakaskuntzan ere oztopoak ipintzen dituzte. Gobernua ez da zihurra hontaz. Hala ere, hau guztiau aurrera doa eta ez dago atzerantz joateko biderik. Laguntzak aterako dira. Gobernu honekin ez bada beste batekin egingo da. Euskal Herrian gauza asko bertakotu behar da. Bertakotze hau benetako politika zihurra aplikatzea izango litzateke.
A: Euskal kulturaren berreskuratze oso batetan sinesten al duzu?
M: Nik uste dut Euskal kultura barruan ekartze asko egon dela. Nik ez dut sinesten gheto, probintzialkeria edo tokikeria batetan. Ez dut sinesten independentismoan. Hala ere horrela pentsatzen dutenek errespetua merezi dute. Ni federalismoaren alde nago. Estatu espainolaren herrialde eta nazionalitate guztietako autogobernuan sinesten dut. Espainiako Estatua, Espainia,... berba hori nik ez dut asmatu... ba barruti honen autogobernuan sinesten dut. Euskal Herrian etorkinen arazoa dago. Etorkinak gero eta gehiago bertakotu dira. Ezin dugu arriskuan ipini integratze hau.
A: Barka baina, nire lehengo galderari ez diozu berriro erantzun. Nik euskal kulturaren berreskuratze oso batetan sinesten al zenuen galdetu dizut eta zuk ordea, ghetoz, probintzialkeriaz federalismoz, independentismoz eta etorkinen integratzearekin erantzun didazu. Zergatik euskal kulturaz mintzo delarik hainbeste berba erabiltzen dea? Zer dela eta folklore hori?Bertakoentzat bakarrik al da euskal kultura? Folklorea duzua gure hizkuntza eta kultura? Ingelesa edo portugesa ez du inork folklorearekin eta etorkinekin nahastatzen. Zergatik aipatu duzu guzti hori? Ba al dago inor, komunitate hauk elkarren kontra jartzeko interesaturik?
M: Ez dakit inor dagoenentz, Baira berau ez da berria historian. Hemen izan dugun aintzinako nazionalismo integrista, basati, furfuriatsu, eta atzerakoi horrek ez zuen deusik langileriaren alde egin. Hemen egondako nazionalismo elizkoiari buruz ere mintzatzen ari naiz. Folklore berba aipatu dudanean nazionalismo hontaz ari nintzen. Gaur guzti hau desagertu da zorionez, Herri askoz progresistago batetan bizi gara. Euskal kultura niretzat ez da folklorea. Euskarak gauza guztietarako balio behar du. Komunikabide bat izan behar du eta ondorioz unibertsitatean ere sartu behar du.
A: Euskal prentsa idatziari dagokionez, hau da, euskara hutsez dagoen prentsari, soluziobiderik emango al diozue?
M: Hortaz ere informazioa hartu dugu. Informazio interesgarria, zabala eta oso larria. Ekonomiaren aldetik begiratuz, batez ere. Hala ere ez dut uste une honetan soluziobiderik dagoenik. Hau guztiau oso serioski planteiatu eta estudiatu behar da. Nik ez dut uste euskal prentsaren arazoan subentzioak sar daitezkeenik. Eskubide berdinez gainerako aldizkariek eskatzen hasiko lirateke. Arazoa oso zabala da. Zeruko Argian edo Anaitasunan idazten zutenetariko asko beste prentsa batetan dago. Ez daudenak politikaz arduratzen dira. Subentzioak eskatzekotan, batzuk esan diezagukete ia zergatik ideologia oso zehatza duten aldizkari horik, lagundu behar ditugun guk. Beraz, oso zabala da hau. Dena den, hemen zuen meritu handia aipatu behar da. Bi bakarrik zarete eta. Konponbide bat bilatu beharko da, harpidedun berriak egiten, udaletxeak, bibliotekak, hauzoak, kolegioak, ikastetxeak eta beste zentru kulturalek abonamendu bat har lezakete baina, noski, hemen ere problema berberarekin topatzen gara. Denak ez dute berdin pentsatzen. Ez dut uste gaur egun soluziobiderik dagoenik. Denen artean topatu beharko dugu.
Tomás Trifol
Konstituzio projektuaren analisya
Estatuak Lurralde autonomoen zereginei ezartzen dizkien kontrolak beldurgarriak dira. Kontrolok, funtsean hiru moetatakoak dira:
1. Hauzitegi Konstituzionalak ezarriko duen kontrol konstituzionala eta legearena.
2. Gobernuari dagozkion funtzio delegatuena, eta
3. Kontu Hauzitegiaren bidez ezarriko den ekonomiko eta presupostuena.
Hemen guri gehien interesatzen zaiguna bigarrena da, Gobernuak berak zuzenki ezarriko duena.
143garren artikuluaren arauera, lurralde autonomoko Biltzarreak onhartutako testu guztiak berehala bidaliko dizkio Biltzarrearen Presidenteak Gobernuari. Eta Gobernuak hilabeteko epe baten barruan testu haren zatiren bat edo zatiren batzu berriz delibera daitezela eskatu ahal izanen du. Hau gerta dadin kasuan testu hura lurraldeko legetzat onhartzeko Biltzarkideen gehiengo osoaren baietza beharko da.
Eta guztiau gainera 144. artikuluak dioenari erantsi behar zaio. Artikulu honek zera dio: "El Gobierno podrá con la aprobación del Senado, adoptar las medidas necesarias para obligar al Territorio Autónomo al cumplimiento forzoso de dichas obligaciones". (Konstituzioak edo legeak ezarriko dizkien obligazioetaz dihardu).
Neurri multzo guztionek zera dakarkigu gogora, halegia, Udaletxeek hartu erabakiak galerazteko Gobernari Zibilek duten eskubidea. (Bapo erabilia den eskubidea, gainera, berau.) Ikus daitekeenez, frankismoaren haririk xuxeneneko erabakia dugu hau.
Gainera erabaki guztiok, esana dugun bezala, botere zatiketa printzipioaren aurrez aurre daude. Eta botere zatiketaren printzipioa Dretxozko edozein estaturen oinharria da, izan. Aski da ikustea zer gertatzen den: botere exekutiboak (Gobernuak) Lurralde Autonomoaren botere legislatiboan (Biltzarrean) parte hartzen du. Eta batez ere botere Legislatiboa, hiruren arteko nagusia dela kontutan hartzen badugu, Gobernuaren gehiegikeria argi eta nabarmen nabarmena gertatzen da.
Aztertzea merezi duen azken puntua Lurralde Autonomoen konpetentzia eta diru autonomiarena dateke.
145garren artikuluaren arauera Lurralde Autonomoek ba dute finantzar autonomia. Baina egia esan, artikulu hau oinharri deklarapen bat baino ez da. Praktikan ez du ezer ematen. Ikus dezagun:
Lurralde Autonomoek dirua biltzeko dituzten baliabide nagusienen artean hauk daude:
a) Estatuak guztiz edo zati batetan utzitako zergak.
b) Lurralde Autonomoak laguntzeko jarritako funts batetiko transferentziak eta Estatuaren Presupostuetatik emandako beste zenbait diru.
Baina, Lurralde Autonomoei dagozkien finantzar zereginak legez erregulatuko dira (Madrilen noski), Estatuaren Aitzinkontu Jeneralek emango diete gastu arruntetarako dirua, eta Lurralde Autonomoek diru haren bidez lagundu behar dute Estatuaren irabazi orokorretan (Madrilen onhartuak, noski) eta azkenik Gorteek (Madrilek, noski) erabakiko dute Lurralde Autonomo bakoitzari zenbat eman behar zaion. Eta guk zerau galdetzen dugu: non ote dabil Lurralde Autonomentzako finantzar autonomia famatu hori?
Eta azkenik, saltsari falta zaion biperra 148. artikuluak damaio. Honela dio: "Las formas de colaboración financiera entre dos o más territorios autónomos y entre estos y el Estado, seran competencia de éste". (Estatuarena, jakina.)
9. Konstituzio hauzitegia
Konstituzio Hauzitegiaren zeregina konstituzioa defendatzea da.
Espainiako Konstituzioarentzat aurrikusi den defentsa sistema Konstituzioaren Dretxoan "Austriar Sistema" deritzona da. Nolanahi ere, Italian darabilten sistemaren imitazio ia osoa dakusagu Espainiarako projektu honetan.
10. Konstituzioaren erreforma
Lan osoan zehar behin eta berriro esan dugunez puntu hau oso garrantzitsua da.
Konstituzioaren Dretxoan, Konstituzioak, bi sailetan banatu ohi dira, erreformatzeko errazak ala gaitzak diren begiratuz. Eta beraz konstituzio guztiak Errazak ala Gaitzak dira.
Gaitzak aldaketak egiteko baldintza gehigarriak eskatzen dituztenak dira.
Eta Errazak, aldaketak egiteko beste edozein lege onhartzeko baino eskakizun gehiago ez dituztenak.
Sailkapenon arauera Espainiakoaren projektua oso aldagaitza dela esan daiteke, ikusiko dugun bezala artikulu bat edo gehiago aldatzeko eskatzen dituen baldintza gehigarriak oso inportanteak dira eta.
Teknikaren aldetik zer hau huts izugarri bat iruditzen zaigu eta benetako desgustuak eman ditzakeela uste dugu. Ez da ahaztu behar Estatu Espainoleko politikaren bilakapena egin berria dela oso, eta esperientzia 'demokratikoa' oso laburra dela. Oraindik hainbat gauzataz ez dago kontzentzurik (Estatuaren batasunaz, autodeterminaziorako eskubideaz eta Monarkia ala Errepublikaz, kasurako). Guztionegatik, froga gisa edo ba dirudi zuzenagoa zitekeela gauzak eta ideiak xedatu arte aldaketatarako sistima zauliago bat eratzea, beharrezko aldaketak errazago egiteko.
Baina ez dira gauzak horrela egin. Eta hautatu den sistemak ederki lotzen ditu aldaketa guztiak, urte batzutan bederen. Hau guretzako oinharri oinharrizkoa da, eta projektua errefusatzera garamatzatenetako arrazoi bat ere bai.
Ikus ditzagun, ba, zeintzu diren erreformatarako bete behar diren baldintzak:
1. Erreforma Gobernuak edo Kongresuko Diputatuek eska dezakete bakarrik. Senatuak eta Lurralde Autonomoko Biltzarreak Gobernuari Lege Projektu bat edo kongresuari, azter dezan, Lege Proposamendu bat bidali ahal izango dio. Eta Kongresura hura defendatzera hiru laguneko batzorde bat joan ahal izanen da.
2. Erreforma bat 500.000 hauteslek sinatutako lege proposamendu bat bidaliz ere eska daiteke. (Baina sistema honek ba ditu bere mugapenak.)
3. Kongresura bidalitako projektuak bi Ganbaretako bostetik hiruk onhartu behar dute. Bi Ganbarak akordio batetara helduko ez balira, onhartzeko moduko testu bat prestatuko duen Batzorde bat eginen da. Batzorde hori bi Ganbaretako jendez osatuko da.
4. Baina honela ere akordiorik lortuko ez balitz, aski izanen litzateke kongresuak onhartzea, hirutik bik baietza emanez... aldez aurretik Senatuak gehiengo osoz onhartu badu.
5. Erreforma bi Ganbarek onhartu ondoren erreferendumez botatuko da.
6. Gerrate edo 'estado de excepción' batetan konstituzioari buruzko aldaketa guztiak lekuz kanpoan daude.
Baina ez da guztia honetaz amaitzen. Bigarren arau iraunkorrak zera dio: "Si en el plazo de cinco años, a partir de la entrada en vigor de esta Constitución, se propusiere su reforma, ésta sólo procederá si ambas cámaras aprueban el principio de la misma por una mayoría de 2/3. En este caso se procederá a la disolución de las Cortes Generales. Las nuevas Cámaras elegidas deberán ratificar la disolución y proceder al estudio de un nuevo texto constitucional que deberá ser aprobado por mayoría absoluta de ambas cámaras, y sometido a referendum".
Gurutz Jauregi
Munduan barrena
Bai, beltzak ikusi dituzte Zairen bizi diren zuriak. Hildakoen eta desagertuen artean 250 bat izan dira. Horrialde pila ederra bete da egunkarietan Kolweziko hilketa hau dela eta. Zenbait Estatu ere mobilizatu izan da, batipat Frantzia eta Belgika.
Komentario guztiak hango zurien zoriaz eta kanpoko indarren partehartzeaz ihardun dira. Irakurlea nekez entera zitekeen zergatik altxatu diren Kolwezin Mobuturen aurka. Burruka hau ez da lehendabizikoa. Aspalditik dator, deskoloniakuntzaren ondorio da. Katangak ez al dio inori oroitzapenik ekartzen? Eta Tshombe famatuak? Harritzekoa da zein kasu guti egin zaion historia hurbil honi maiatzaren bigarren eta hirugarren astetan gertatu zena esplikatu ahal izateko.
Zaire, izan ere, deskoloniakuntzaren izena da. Zaire hau Kongo belgikarra izana da, orain ere zenbait lekutan hiriburutik ezaguna: Kongo-Kintsasa. Zaire hontan, dirudienez, bi leinu edo tribu dira nagusi: Lunda eta Luba. Bi eskualde ongi definituak, beraz, eta bi kultura, bi mundu. Lubatarra da Mobutu. Mobutu eta bere inguru politikoa, gainerakoak zapalduz. Gogorki atakatu ditu beti Mobutuk Lunda tribukoak. Behin eta berriz erreboltatu dira hauk. Maiatzean azkenekoz.
Zalantzarik gabe, Zairen gertatu dena barne-politikako arazoa da. Frantziak eta besteek parte hartu badute, zuriak salbatzearren izan da. Hortarako bakarrik ote? Geroxeago aztertuko dugu hori. Galde dezagun orain zergatik izan diren zurien aurkako atake hauk. Honen esplikaziorik ere ez da agertu.
Zurien aurka
Zergatik zurien aurka?
Ez dut uste eraso honek ulertezineko sekreturik duenik. Zairen dauden zuriak sinbolo eta errealitate dira. Errebolta izan den lekune hortan, Kolwezin alegia, hiru bat mila zuri dago: 1.750 belgikar, 400 frantses, 200 greziar, 100 portugaldar, 50 bat italiano eta 14 Ipar Ameriketako. Patroi, industriari, teknikari eta langile espezializatu dira. Izan ere, Shaba alderdi hau oso aberatsa da, mehatzetan oparoa, kobrean bereziki. Harritzekoa al da eskualde zapaldu eta menperatu hau erreboltatzea, bertako aberastasunak eta ondasunak hustutzen ari direnen aurka? Eta ez hori bakarrik. Eskubide hau, kolonikuntzaren garaian ere, zigortua izana da, zuriek zigortua, kolonoek. Eta ezin da beste gauza bat ere ahaztu: zuriak dira Mobutu bere etsaiaren eusleak. Horregatik eraso eta hil dituzte batez ere frantsesak, frantses abioiak izan bait ziren ihazko inbasioan ere Marruekoseko soldaduak eraman zituztenak. Eta azkenik, esango nuke, zuriak atakatuz, beren burruka ezagutarazi egin ohi zuten. Lortu dute, noski.
Hauk izan litezke zurien aurka joateko erreboltatuek izan dituzten arrazoiak. Besterik ere izango da, beharbada.
Zurien kontraekintza
Zaireko ekinaldi hortan, ezkutuan ala agirian, Estatu askok partehartu du. Sobiet Batasuna, Cuba, Angola, Argelia, Libia salatu ditu Mobutuk, prestakuntzan gutienik partehartu dutelako.
Agirian, oso agirian, partehartu dutenak Frantzia eta Belgika izan dira. Bigarren maila batetan Inglaterra eta Estatu Batuak, laguntza zenbaiten bidez. Frantziak mila bat legionario bidali zituen, eta Belgikak 1.750 militar. Kolwezin frantsesak sartu ziren lehenak. Denen artean, laster askatu zituzten arriskutan zeuden zuriak. Hilik ere asko aurkitu zuten, 200 bat eta erreboltatuen eskutan egon zitezkeen beste 60ren bat. Masakre baten aurrean aurkitu dira. Burruka egin beharra izan dute, gainera.
Militar alderdi hau aparte utzirik, interbentzio honek arrotu ditu bazterrak, bai Frantzian eta bai Belgikan. Hasteko, koordinaziorik gabe abiatu ziren frantsesak eta belgikarrak. Belgikari deus esan gabe bidali zituen bereak Frantziak. Baina hau da guttiena: zer dela eta, edo zertarako sartu ziren Zaireko barne politikan? Badirudi Frantzia eta Belgika ez zirela intentzio berberaz aritu. Belgikako Defentsako Ministroak berak garbi esan du: "gure ikuspegiak desberdinak ziren". Belgikarren ekintza, "errefuxiatuak ateratzea" zen, eta horregatik joan ziren zurien bizilekuetako plano eta guzti eta 72 ordutarako bakarrik. Frantsesek, nonbait, hori baino asmo luzeagoa zuten, "ordena jartzea", Mobutu laguntzea halegia. Garrazki salatu du hori Frantziako ezkerrak eta Mitterrandek bereziki. Frantzia, garbi garbian, Mobuturen erregimena laguntzera joan da.
Giscardek Mobutu laguntzeko duen arrazoien artean ez da tikiena, hori eginaz, belgikarrak baztertzea eta Zaireko kooperazioan bera nagusi gelditzea. Esan baitugu mehatzetan, lehen ekaitan, oso aberatsa dela Zaire. Aspalditik datorren hauzia da hau. Duela urte bete esan zuen Belgikako kanpo ministroak Frantzia Zairen muturra sartu nahian zebilela. Ba dirudi nahi duena lortuz doala Giscard. Mobutu, izan ere, Brusellasekin haserre dago, eta Giscardekin oso ezti. Segurua da Frantzia geroz eta gehiago sartuko dela Zairen, Mobutuk irauten badu, behintzat.
Oraindik ere egunkariek arazo honetaz dihardute. Gero eta gutiago agertuz doa, holaxe itzali arte. Baina zerbait konpondu al da? Deus gertatu ez balitz bezala jarraituko du munduak. Eta berriz ere, arrazoiaren indarra garaitu beharrean, indarraren arrazoia gailenduko da.
joanes lekerika
Nik, belardian oraindik etzanik, itzalari galdera bat egiten diot.
— Zer, ez didazu ezer gehiagorik kondatu behar?
— Beno, Benjaminek maiz, Retz kardinalearen esaldi bat errepikatzen zuen: "Ez dago ezer munduan bere mementu dezisiborik ez duenik. Arrakasta, mementu dezisibo hori noiz den aukeratzean datza".
Ni eseri egin naiz.
— Eva heldu al zitzaion Benjamini mementu dezisibo hori?
— Bai. Parlamentua Sir Robert Peel-ek kontrolatzen zuen, eta Disraeli, paregabeko diskurtsuekin, haren infludentzia desegiten ahalegindu zen. Opor parlamentariek atseden bat eskaini zuten. Epe hau, Benjaminek familiarekin eman zuen, kanpoan, Londreseko zaratetatik urrun. Peelek ere bere atsedena lortu zuen Drayton gazteluan. Uda hartan euri asko egin zuen eta Irlandako lursagarren uzta eta Ingalaterrako gariarena, galdu egin ziren. Beraz, gosea zetorren.
— Eta zer gertatu zen?
— Sir Robert Peel-en gobernua egoera nazional larri baten aurrean aurkitu zen eta problemak konpontzeko bere ezintasuna nabari zegoen. Azkenik, erreginari dimisioa aurkeztu zioten eta honek lord Russell-i deitu zion, baina honek ez zuen onhartu gobernu berri baten buru izatea. Orduan, erreginak berriro gomendio hori Peel-i eman zion eta honek onhartu egin zuen. Baina Peel-en gobernu berria, kontradikzioz beterik, noraezean ari zen. Disraelik Parlamentuan gogor atakatu zuen gobernu hau eta botazio batetan gobernua derrotatua agertu zen. Peel-ek dimititu egin zuen eta erreginak lord Russell liberalari enkargatu zion gobernu berria eratzea. Toriek, eta Disraeli barne, oposiziora pasatu ziren. Benjaminek, nobela berri bat idatzi zuen: "Tankredo". Bitartean, zaldiz zihoala, animaliak bere gainetik sir Peel bota egin zuen, eta hil. Egun batzu geroago, lord Russellen gobernuak dimititu egin zuen. Dagoeneko, Disraeli Londreseko Parlamentuan diputaturik dirdiratsuena zen eta bere hitzaldian arreta handiz entzuten ziren. Gauza interesgarriak esaten zekien, eta dotore, oso dotore esaten zituen. Gobernu berria lord Derbyk zuzendu zuen eta Finantzen Ministraritza Disraeliri eman zioten. Beraz, ba dugu Disraeli, lehen aldiz ministrari.
— Ongi. Baina ez al zaizu ironia handi bat iruditzen zorrak janda zegoen bat Finantza Ministrari izatea?
— Beno, hori ere orain gertatzen zerbait da. Disraelik, noski, bere ezagutzari egokiago zitzaion Ministraritza bat behar zuen, eta inolaz ere ez antza Ministraritza. Baina gaur adibidez, zer dela eta Bandres jauna Transportes y Comunicaciones kontseilari? Ez al litzateke egokiago Bandres, Justizia Kontseilari izatea? Edo Interior, Barne Arazoetako Kontseilari? Beraz, ez da harritzekoa horrelako kriterioekin eratutako gobernua berehala jausi bazen. Disraelik jadanik 55 urte zituen eta gaztetan amesten zuen karrera dirdiratsu hura apurturik zegoen. Benjamin gizon ixila bihurtu zen. 1859. urtean bere arreba Sarah, betiko lagun leiala, hiltzen da. Inoiz baino gehiago, bere emazte Mary-Annegan aurkitzen du kontsolamendua eta babesa. Orain ere emakumezkoak zitzaizkion lagunik leialenak: lady Dorothy, lady Londonderry... Oxfordpeko Unibertsitateak "doctor honoris causa" izendatzen du,.. 61 urte. Urteak aurrera doaz eta oraindik ez da Lehen Ministrari. Bere interbentzioak Londreseko Parlamentuan denetarik ederrenak dira, txalotuenak, baina bere karrera politikoan ez du aurrera egiten. Baina Britainia Handiaren egoera ekonomikoa gaizkiagotu egin zen. Lord Derby, egoera horri aurrea eman ezinik, dimititu beharrean aurkitu zen. Orduan erreginak Parlamentuko gizonik dirdiratsuenari dei ziezaiotela agindu zuen: Benjamin Disraeliri. Eta hor dugu gure burrukalari gihartsua Britainia Handiko Lehen Ministrari.
— Baina erreginak ez zuen Benjamin-ekiko eritzi onik.
— Ez, mesfidantzaz ikusia zen haren aldetik. Baina hori, pertsonalki ezagutu ez zuen garaian gertatu zen. Gero, Benjamin Lehen Ministrari aukeratu ondoren, harreman pertsonalak hartu zituztenean, eritziz aldatu egin zen erregina. Aurretiaz ere esan nizun emakumezkoekin arrakasta handia zuela, eta Victoria erregin handia ez zen horretan salbuespen bat izan. Disraeliren itxura estrainioa, bere hitz egiteko modu erdi literatu erdi politikoa, bere pertsonalitate bortitzak, zerbait zuen, xarma bat, dei berezi bat. Victoria erregina alargun zegoen. Benjaminek ba zekien andreak nola tratatu, horretan esperientzia luzea zuelako. Bestalde bere kultura handia, bere hitz egiterakoan zuen dotoretasuna, paregabeak ziren. Horrela, erreginaren eta bere lehen ministrariaren arteko harremanek, ofizial baino beste kutsu adiskidetsuago bat zuten. Behin galdetu zioten ea nola lortu zuen erreginarengandik hain arrakasta handia, eta Disraeliren erantzuna oso sinplea izan zen: "Ez diot inoiz ezetz esaten, ez diot inoiz kontraesaten eta maiz ahantzi egiten dut". Disraelik erreginari bere nobelak bidaltzen zizkion, eta erreginak hari loreak. Baina Disraeli, bere kargutik, ez zen sentimendu eta arazo horietara mugatu. Bere lan publikoa ongi egiten ahalegindu zen gartsuki. Britainia Handia, Inperio bilakatu zuen, munduko lehen potentzia. Dena Britainia Handian goraz zihoan.
— Beraz, esan dezakegu Benjaminek lortu zuela bere helburua.
— Bai. Beharbada uste zuen baino beranduago. Baina oraindik ba zuen kemenik, adimen argirik. Adibide bat ipiniko dizut. Behin, Parlamentuan Elizaren egoera aztertzen ari zirenean, norbaitek esan zuen gizonak tximinoetatik datozela, horrela Elizen teoriei kontra egin nahi zuelarik. Benjamin Disraeli zutitu egin zen, sinesgabea bera, eta honela erantzun zion: "Gizona, tximinoa ala aingerua ote da? Nik, Mylord, aingerua nahiago"... Beno, eta ba al dakizu zer? Ba, zurekin dudan solasaldi hau luzeegia dela...
— Ez, jarrai ezazu aurrera, ANAITASUNAko irakurleei kondatu nahi diet eta.
Itzala barrezka hasi da.
—Mesedez, ez ezazu horrelakorik egin. Aspertu egingo dituzu. Egia esan, ni ere aspertzen hasi naiz. Ez pentsa ez zaidala aspaldiko konduak gogoratzea atsegin, ez. Baina gauzak neurritik kanpora egiten direnean, aspergarri bihurtzen dira. Horregatik, bukatzera noa. Ikusi duzu, jadanik, Benjamin Disraelik bere helburua lortu zuela. Britainia Handiko gizon hospetsuena bihurturik dago, eta hori Estatu horrek bere hospe handiena lortu zuen epean: Victoria erreginarenean. Jatorriz Judua izan zen hark, bizitzeko bere familiak aukeratu zuen nazioa leialki zerbitzatu zuen. Irakasbide ederra Euskal Herriarentzat, etorkinen integrazioa eztabaidatzen ari zareten mementu honetan. Hor duzu etorkin bat, inmigrante familiako gizon bat, bizi den nazioa maitatzen eta zerbitzatzen. Benjamin Disraeliren bizitza kondatu badizut, ez da izan haren ideia kontserbakorrei propaganda egiteagatik. baizik eta bi puntu nagusi azpimarratzeagatik: bat, inork helburu bat markatzen badu eta sutsuki hari atxikitzen bazaio, lor dezakeela, eta bi, etorkin batek, leialki jokatzen badu, lor dezakeela integratu den nazio berrian posturik gorengoena. Disraeli dugu, beraz, euskaldun gazteriarentzat eredu, etorkizun zoriontsu bat lortzeko bidean, Euskal Herri humanoagoa, libreagoa eta zuzenagoa eskuratzeko bide luzean.
Xabier Gereño
Kirolak
1978. urteko mundu-kanpionatuko finalen lehen fasea bukatu delarik, askoren bihotz taupadak beren erritmo arruntera itzuli dira. Hainbat esperantza deuseztuz, batzuk beren etxeetarako bidea hartu dute. Eta onenak ez badira ere, txarrenak ez diren talde batzuk aurrerantz segitzen dute. Europako bost talde eta Hego Amerikako hiru: Alemania Federala, Austria, Holanda, Italia, Polonia, Argentina, Brasil eta Peru. Nor izanen ote da garaile?
Kritika esportiboaren kritika
Egunkariak —eta informabide guztiak— espekulazioz beterik egon dira. Egun batetatik bestetara zuritik beltzera pasatu dira: Superbaloraziotik mespreziora edo alderantziz. Brasilen kasua dugu adibidez. Hasi aurretik, kazetarien eritziz, jan eginen zituen guztiak. Gero ekiporik motelena bezala agertu digute; ordea, ez du partidurik galdu eta aurrera doa. Noski puxikak gehiegi puzten direnean, azkenean apurtu egin behar,...
Tunisiaren kasua guztiz alderantzizkoa izan da, ostera. Jokatzen ez zekitela zioten, baina alemanek ezin ahal izan zuten enpatatu baino gehiagorik; eta polakoek ozta-ozta eta merezimendu handirik gabe garaitu zuten. Eta zer esan, Peru eta Austriaren taldeei buruz? Kasu hauk guztiok ikusiz, aurretik eginiko kalkuluak espekulazio hutsak zirela pentsatu behar. Kritikariak kritikatu beharrean gara beraz.
Puntu negatiboen artean, jokalarien mitifikazioari buruzkoa ere aipatu behar dugu. Dirudienez, kazetariek futbolari-mitoak behar dituzte artikuluak idazteko. Eta hor ari dira itsuki, ea horrelakoren bat aurkitzen duten. Krankl dela, Cubillas dela, Luque dela, Rossi dela,... Ahantziegia dute, futbola —ezer bada— taldean egiteko kirola dela. Eta jokalari oso onak eta ez hain onak badaude ere, faktore asko eduki behar direla kontutan: aurkako taldearen kalitatea, erabilitako taktika, eta abar. Adibide gisa, hor dugu Platini-ren kasua. Oso ona izan arren, jokatu dueneko grupoa dela eta, etxerako bidea hartu behar izan du.
Kritikak zenbait puntu positibo izan ditu. Hara bat. Horrelako okasioetan, aldizkariek kontratatu egiten dituzte zenbait futbolari-ohi edo gertalari esperimental kritika teknikoak egiteko. EGIN-en kasuan, adibidez, Boronat eta Elizondo aritu dira. Eta hori aukera ona ohi da, kritika serioak irakurtzeko, kazetari askoren sentsazionalismotik urrun. Zorionak beraz, alde horretatik. Hala ere, Euskal Herriko egunkarietan ez ote da posible horretarako euskaraz idatziko duenik aurkitzea? Bilatuz eta pagatuz dudarik ez dut egiten, hainbeste daudenik. Ordea, ez dirudi interes handiegirik dugunik, kazetaritza euskaldun bultzatzeko.
Anekdota piloa
Anekdoten eta gertakari bitxien zerrenda da, oso luzea da. Liburu bat idazteko bezainbestekoa. Laburki, bederen, hona horrelako batzu: Brasilek irabazten ez zuelako, gizon batek bere burua hil zuen barbiturikoak irentsiz. Mexikar futbolariek oso kontuz ibili beharko dute etxera itzultzean; jadanik batzuren etxea harriak erasoak izan dira, eta hotelean Molotov koktela ere jaurtiki die. Eskoziarrek ere beren numeroa muntatu dute lehenik, whisky-a gora eta behera, mozkor kolektiboak; ondoren, Johnston famatuak dopaturik jokatu zuela frogatu da; bukatzeko, zailena omen zena erraz egin dute, Holandari irabaztea halegia; edo ez dute arazoa serioski hartu edo eta turismoa egitera joan dira.
Telebista dela eta, ba da zer kritikarik. Futbola maite ez dutenek behintzat poliki haserreturik daude. Ez da nonbait harritzekoa, Bretainia Handiko deputatu laborista batek egin duen kexua. Egia esan, negargarria bide da, futbola derrigorrez ikusi beharra. Futbolzaleok nahiko pozik gaude, baina ez legoke gaizki programazioa hankaz gora ez botatzeko partidu guttiago ematea edo partiduak diferituz ematea, betiko programazio arruntari traba guttiago eginez. Errespetu-kontua dela uste dut.
Hirugarren mundukoen diskriminazioa
Futbolean ongi ez dakitelako atxakiaz, ez zaie eskubiderik onhartu nahi, finaletan partaide gehiago izan daitezen. Ordea, Peruk ederki frogatu du zerbait ba dela. Eta Tunisiak ere, eliminatua izan den arren, potentzialki duen indarra erakutsi du. Futbola mendebaldeko zibilizazioaren semea denez, arrazismo izkutu bat ageri da FIFAren antolakundean. Esaten ez bada ere, afrikarrak eta asiarrak beheragoko arrazak direla edo pentsatzen da eta ez zaie leku gehiago utzi nahi, Gauza folkloriko bezala hartzen dira. Dena den, herri hauk esnatzen ari dira, eta egunen batetan, atletismoan gertatzen ari den bezala, besteen mailakoak izan daitezkeela frogatuko dute. Izan ere, futbolak ezer onik eta interesgarririk badu, erresultatuen intzertidunbrea da: Edonork irabaz lekioke edonori. Horixe da, futbolak publikoa erakartzeko duen indarraren funtsa. Horrexegatik da zirraragarri.
Videlaren eta oposizioaren arteko partidua
Estadioetako zelaietan jokatzen ari diren partiduez gain, ba da Argentinan bestelako mach interesgarririk: Politika eta propagandaren arloan, gobernu faxistaren eta oposizioaren artean jokatzen ari dena halegia.
Munduko herri guztietako kazetari, informatzaile eta kirolzale guztien begiak Argentinari begira daude. Zer abagadune hoberik propaganda egiteko! Videla jeneralak eta bere inguruko kideek —publizitate entrepresa famatu baten laguntzarekin— aurpegia garbitu nahi dute munduaren aurrean: Jaunok —dioskute— Argentinan ez da bakerik baino, hemen ez da ezer gertatzen. Eta dirudienez, beren helburua lortzen ari dira oraingoz. Bitartean montoneroek ezin dute Argentinaren beste aurpegia erakutsi, dena baitago militarki kontrolaturik.
Lotsagarriago dena ordea, zera da, kontrolpean beste herrietako kazetariak ere ba daudela. Oker handirik gabe, neurri handi batetan Videla-ren kolaboratzaileak gertatzen ari direla esan daiteke. Ez dute ahalegin handirik egin behintzat, hango benetako aurpegi erreala agertzeko. Komentarioak ikustea baino ez dago: Dena oso ongi, antolakunde perfektua,... Noski! Beti bezala, politika eta kirola ez direla nahastu behar esanen dizute, eta kito.
1982. urteko mundialetan, Euskal Herriak ere parte hartuko ote?
Eta politika aipatu dugunez, hor dago ESB eta ANV partiduek —hauek politiko adjetiboa daramate— egin duten eskaria. Euskal Herriak ez ote du eskubiderik nazio gisa horrelako mundu-kanpionatuetan parte hartzeko? Estaturik ez duela? Tira! Oraingoz ez; baina kasu berean aurkitzen dira beste batzu ere. Nazioa ez dela? Ea zer esaten duten FIFAkoek! Kalitate konturik ez dago. Bestalde, hurrengo kanpionatua hain autonomista omen den Espainian hospatzeko da. Seguru egon, ordea, bati baino gehiagori eskaria gustatu ez zaiola. Eta behintzat, besterik ez bada ere, ezetza eman diezagutela.
J. R. Bilbao
Orain dela urtebete, hauteskunde aurreko kanpainan geunden. Mitinetan, kandidatuek beren eritzi eta asmoak ematen zizkiguten, gure botuen eske. Desberdintasunak ba ziren haien hitzen artean, batzurenak kontserbazaleagoak ziren, besteenak aurrerakoiagoak... baina guztiak emakumearen eskubideen alde zeuden, esaten zutenez. Geroztik, kanpainan esan zigutenaren alde handi bat ahaztu egin dute dirudienez. Eta ahaztuenetakoak, berriro ere, emakumeok izan gara. Konstituzio projektu hau ikusi ondoren, dudarik ez dugu. Eskuindarrak gure aurka daude eta ezkertiarrak ez daude gure alde, beraz kontzentzutik zer atera? Orain aztertuko duguna.
Konstituzioak zer dio?
Projektu honek ez digu ezer berri ematen, nazio, klase eta emakume bezala ditugun arazoak gainditzeko. Gai batzutan, hitz politak esaten dizkigu jeneralki, baina gero hitz horien balioa desegina geratzen zaigu konkretukiago ukitzen duenean puntua.
Lehenengo tituluan, oinharriak finkatzean, garbi adierazten digu "Espainia bat dela", "gaztelera hizkuntza ofiziala" eta alderdi eta sindikatuek askatasun osoa dutela "konstituzioa eta legeak errespetatzen badituzte". "Askatasuna" eta "Berdintasuna" omen dira konstituzio honen oinharri nagusiak. Eta hau horrela ez dela pentsatzera ausartzen denarentzat, hor daude "Indar harmatuak", Espainiaren batasuna eta konstituzioa defendatzeko prest, 10. artikuluak dionez, norbaitek ilusioren bat gorde balu edo, hemen lehenengo titulua.
Bigarren titulua hasi ginen ba aztertzen, "funtsezko betebehar eta eskubideen" artean guretzat zer edo zer aurkitzeko asmoz, eta 14. artikulua topatu genuen: "Todos los españoles son iguales ante la ley sin discriminaciones por razón de sexo, de raza, de nacimiento, de religión, de opinión o de cualesquiera otras condiciones personales o sociales". Legearen aurrean berdinak garela... baina legea, bera, diskriminatzailea baldin bada, ez dugu gauza handirik aurreratu.
15. artikuluan: "Todos tienen derecho a la vida y a la integridad física". Zer ondorio dakartza esaldi honek? Herio zigorra kenduko denik ez du esaten, baina bidea zabalik uzten dute gero hau erabaki ahal izateko. Baina, "todos" honen barruan, umekiak ere sartzen badituzte, abortua konstituzio-aurkakotzat jo daiteke...
16. artikuluan, erlijio askatasunaz mintzatzen dira, baina eliza katolikoari pribilegioak kendu gabe, noski.
Bestalde, erlijio eta ideologi askatasun hauen gainetik, "ordenu publikoa" eta legeak ezartzen dituzte beti.
17. artikuluak zera dio: "Nadie podrá ser privado de su libertad, más que en los casos previstos por la ley y en la forma que ésta disponga". Garantia ederra ematen digutena.
18. artikuluak: "Se garantiza el honor y la intimidad personal y familiar". Familiaren ohorea gordetzeko garantia honek zera ekar dezake: konstituzioaren babespean, familia honetan zanpaturik bizi direnek, hots, emakumea eta haurrak, sufritzen dituzten hainbat injustizia, ohore honen izenean estaltzea. Eta praktikan, gaur egun, horrela gertatzen da. Ezkertiar esaten diren askok ere, familia barruan gertatzen dena "bizitza pribatua" delakoan ez dute maila honetan, borrokan parte hartu nahi. Jokabide hau guztiz atzerakoia dirudigu, zanpaketa egoera bat iraunkortzea delako. Baina jarrai gaitezen azterketa honetan...
27. artikuluak: "A partir de la edad núbil, el hombre y la mujer tienen el derecho a contraer matrimonio y a crear y mantener, en igualdad de derechos, relaciones estables de familia". Familia bat osatzeko eskubidea, bai... baina familia bat ez osatzekoa, EZ. Konstituzioak beste harremanik ez du onhartzen pertsonen artean. Eta "harreman finko" hauk mozteko, ez du dibortzio hitza aipatzen, konkrezioak lege zibiletan uzten dituelarik.
28. artikuluan, hezkuntza dela eta, ez du esaten maila honetan sexu diskriminaziorik izanen ez denik. "La educación tendrá por objeto el pleno desarrollo de la personalidad humana..." Sexu bereiztasuna aipatzen ez dutenean, ez dagoela pentsatzen dutelako izanen da? edo dagoena oso ondo dagoela uste dute behar bada?
Jabego pribatua ezagutu eta onhartu ondoren, 30. artikuluan, guztiok lan egiteko dugun eskubidea eta obligazioa azaltzen digute: "...En ningún caso podrá hacerse discriminación por razón de sexo...". Baina gero, 32.ean hau esaten digute: "El empresario tiene derecho a establecer las condiciones de empleo de acuerdo con criterios de productividad...". Honekin, orain arteko hitz polit horiek ez dute gehiago ezer balio. Lan egiteko eskubidea dugu, baina nork emanen digu lana? Alokairu on bat irabazteko eskubidea dugu, baina nork ordainduko digu? Sexu diskriminaziorik ez omen dute eginen, baina entrepresariak produktibitate arrazoiak erabiliko ditu, eta produktibitate pribatua, noski! Beraz, emakumeak kanpora. Umeen ardura geuk dugu, geuk ekarri behar ditugu mundura, geuk hazi, geuk zaindu... lantegi batetan ez gara produktiboak.
34. artikuluak: "Los poderes públicos aseguran la protección económica jurídica y social de la familia, en particular,..." Berriro ere, familia bat osatzeak dakartzan abantailak. Eta abantail hauetan pentsatzen ari garela, bostgarren kapitulua aurkitzen dugu. Bere izena, "Suspensión de los derechos fundamentales". 47. artikuluak dionez eta Estatuaren segurtasuna, moralaren babesa, eta hiritarren askatasun eta eskubideen defentsan, lehengo artikuluetan ematen zizkiguten eskubideak, nahi dutenean ken diezazkigukete.
Eta horrela bukatzen da bigarren titulu hau. Konstituzio hau guztiz matxista, klasista eta zentralista dela garbi dago. Eta gure eskubideen defentsa inork ez duela serioski hartu ere garbi dago.
- Funtsezko eskubideen artean, ez da azaltzen norberak bere gorputza kontrolatzeko duen eskubidea. Eta zentzu honetan, emakumeok geure gorputzaren jabe garela eta geuk erabaki behar dugula umeak noiz eta nola izan eta horretarako antisorgailuak erabili ala ez, eta abortura jo ala umea ekarri. Mediku zerbitzuen artean posibilitate hauk ere aurkitu behar ditugu, askatasunez, erabakitzeko gure gorputzaren gain.
- Konstituzioa, patriarkal familiaren defentsa oso bat da. Familia honetan emakumeok betetzen dugun papera mantendu egiten du. Umeen ardura kolektiboa izan beharko litzateke, behar guztien aldetik, eta ez amarena bakarrik. Orain etxean egiten diren lan gehienak kolektibizatzea ere beharrezkoa dugu, eta geratzen direnak etxekoen artean banatu. Hauk garantizatu ondoren, esan daiteke ez dela lanean sexu diskriminaziorik izanen, hezkuntzan ere ez baldin badago... Baina hau ez badugu betetzen, hots, patriarkal familia mantentzen bada, besteak hitz hutsak dira. Eta diskriminazioa hor edukiko dugu.
- Guztiok lan bat edukitzea eta alokairu on bat jasotzea ezina da interes pribatuak atakatzen ez badira. Konstituzioak alderantziz, interes hauei laguntza osoa ematen die, Indar Harmatuak eta antzekoak beraien zerbitzuan jarriz.
Praktikoki jokatuz, eta konstituzioa funtsean aldatzea ezina denez, ea zabalik uzten dituen bide hestuak legeen bidez aprobetxatzen ditugun, ahal den neurrian. Horretarako, gai garrantzitsuenak, hots, dibortzioa, antisorgailuak, abortua, etab. ondo aztertu eta kanpaina sakon eta gogor bat egin beharrean aurkitzen gara.
Eta konstituzio honi, ezetz esanen nioke nik. Merezi, boikota gehiago merezi du, baina gaur egun ez zen ondo bereiztuko boikota edo axolagabetasuna izan den jokabidea...
Itziar Urtasun
Gramatika
Izen sintagma mugatzailerik gabeak
Euskararen gramatikari dagokionez, hainbat puntu ongi argitu gabe ditugu oraindik, eta hauetariko bat konkordantzien arazoa dugu. Villasante Jaunak argitaratu berria duen "Estudios de sintaxis vasca" izeneko liburuan, zerbait aipatzen da problema. Eta liburua aipatu dugunez, gramatika sail honetan adieraztea komeni dela uste dut, euskal idazleentzako guztiz interesgarria dela deritzot eta. Materiale oso erabilgarria dakar eta laguntza handikoi izanen delakoan nago: Akasño bat ikusten diot ordea, erdaraz idatzirik dagoela halegia. Zergatik erdaraz, gero adibideak ulertzeko euskara nahitaezkoa bada? Eta ote da heldu, gramatika eta linguistika euskaraz lantzeko ordua?
Tira! Hurrengo artikulu honetan euskaraz planteaitzen zaigu konkordantzien arazoa. Alfontso Irigoyen euskaltzainak eginiko artikulu labur baina sakon honetan, izen sintagma mugatzailerik gabeak aztertzen dira. Adibide batzu arkaiko samar eta ulergaitzak direlarik, alboan erdal itzulpena jarri die. Bestalde, ortografiari dagokienez, argitaratu zireneko forma errespetatu da.
Izen sintagma mugatzailerik gabeak
1. Guero Davitec eman cion bere semeari urhe eta cilhar Jaunaren temploan beharco ciren baso sacratuentzat, Etcheberry (1), 117 orr.
2. Yrezat naztoana besteri ez opaesi 'lo que para ti no quieres no ofrezcas a otro', RS 1596, n.º 470.
3. Cerbitzaric batec-ere ecin bi nabusi cerbitza ditzaque, Leizarraga, S. Luc. XVI, 13.
4. Azaga onic estau mandazaic 'postrimeria buena no la tiene mulatero', RS 1596, n.º 302.
5. Esacussan beguic nigar esteguic 'l'oeil qui ne te void pas, ne te pleurera pas', Oihenart, 153.
6. Harri erabilic estu bilzen oroldiric 'une pierre souvent remuee n'engendre point de mousse', Oihenart, 211.
7. Herric bere legue, exec bere astura 'chaquepai a sa loy, et chaque maison a sa coustume', Oihenart, 229.
8. Mendiz joan da, diogunean ez da adierazten mendi bat den ala gehiago iragan beharrekoa, gramatikaren aldetik mendi ez baita ez singularra, ez plurala, ez kolektiboa, izen sintagma mugatzailerik gabea baino.
9. Ez dut etxerik erosi diogunean ere berdin gertatzen da eta etxerik izen sintagma ez da ez singularra, ez plurala eta ezta kolektiboa ere, mugatzailerik gabea baino izan ere erdarara modu bitara gutxienez itzul daiteke: a) 'no he comprado casa', b) 'no he comprado casas'. Batean casa mozio singularrez agertzen da eta bestean casas pluralez, baina euskarazkoak ez du horretaz informaziorik ematen, euskaraz ez baitugu oinharriz numerozko moziorik sustantiboetan, adjetiboetan eta abar, generozkorik eta kasuzkorik ez dugun bezala.
10. Mugatzailerik gabeak ezin egin dezake sekula pluralezko konkordantziarik. Irakurlea goian datozen fraseetako berboetan konkordantziarako pluralak ipintzen saia daiteke, mugatzailerik gabekoei begira daudenetan alegia, eta hasi orduko konturatuko da gramatikalitatea galtzen dutela. Hori ez da gertatzen, ordea, mugatzaile kolektiboekin, konkordantzia ad sensum eginik plurala ere har baitezakete: gizon asko etorri da edo gizon asko etorri dira edo gara edo zarete, baina ez *ez ditut sagarrik jan eta ezta ere *harri erabilik ez dute biltzen oroldirik edo ez dituzte.
Bergararako, 1978-IV-22
Alfonso Irigoyen
(1) Etcheberry, Testament zaharreco eta berrico istorioa, Bayonan 1874.
"Hiltzak txori txiruli, eginak hobeto dirudi", Esaera zaharrak arrazoi du noski. Egintzek egingo gaituzte aske, egintzek jaraingo dute gure herria, mixeriaren eta zapalkeriaren erpetatik, Hitzak, haizeak daramatza, edo eta, beste hitz batzuen hotsak itotzen dituzte. Beraz ez dugu ezpairik: egintzak ditugu arean, herri baten bideak irekitzeko giltza. Eta areago behar luke izan Euskal Herri honetan, harako "hitzetan labur, egintzetan luze" ezarri digutenean.
Baina... baina..., zapantatu gaituen (eta zanpatzen gaituen) piztia burrukatzen gabiltzalarik, bere hatsez kutsatzen gaitu. Barrabilak moztuko dizkiogu, baina ezin ukatu, bere izaeraz izorraturik utzi behar gaituela. Gaur, izortapen eta kutsatze hauen lekukorik onena, ezker abertzalegoa dugu: hitz jarioa, hikanikakeria eta ezer gutti funtsean.
Tximuak dirudigu; Bizantziotarren marka ere atzera utzi ditugu. Eta zergatik gertatzen da hau? Ene eritziz, etsaiaren beraren neurrietara jartzen garelako, bere hitzekin mintzatzen garelako, bere doinuz kantatzen dugulako.
Herri baten izatea aldarrikatzen badugu, bere nortasunaren alde jokatzen badugu, izan gaitezen geu; ez diferenteak, ez arraroak baina geu. Garen bezalakoak, beste guztiei irekiak, hori bai, baina ez tximukiak. Eta geutu egin ditzagun gugana datozenak. Geure berezko eraz pentsatu behar dugu, bai gizontasunari buruz, bai herritasunari buruz eta bai sozialtasunari buruz. Eta berdin, independentziari nahiz beste edozeri buruz. Lotsa ematen du esateak ere, baina gaur, gauza guzti hauk, erdaraz pentsatzen dira hemen eta erdarazko pentsakeraz erabiltzen, nahiz eta itxuragatik itzulpentxo batez, euskal arazoaren ardura erakutsi. Eta honetan errurik ez duenak (ezkerreko nahiz eskubiko) jaurtiki diezadala lehenbiziko harria.
Norberena erabiltzeak, ez du esan nahi besteena ez ezagutzerik, ez ikasterik eta ez hartzerik. Baina etsaiaren doinuz kantatzen badugu, bere hitzez mintzatzen eta bere izariz gauzak neurtzen baditugu, laster garaituko gaitu eta menderatuko gaitu; geu makurtzen garelako, bere izakerara itzultzen garelako.
Begira independentzia hitzarekin zer gertatzen zaigun: euskaldundu dugu, etxean hoberik izan ez bagenu bezala eta kale eta bideetan aldarrikatu ere. Eta etsaiek zera uste dute: beren zerbait kendu nahiz gabiltzala. Baina euskal hitzez erabili izan bagenu, naiz eta erantzun berdina emango ziguten, ez zen berdin izango psikologikoki. Geure zerbait eskatzen arituko ginen. Hitzek eta izenek, beren soilean ere, askok uste baino eragin handiagoa dute.
Gaztelako erdarak, arlo honetako usteak adierazteko, hiru hitz darabiltza gehienbatetan: autonomia, libertad eta independencia. Argi dago, hitzen sorbideak ez duela zerikusirik ematen zaien uste eta zentzuarekin; azkena dugu agian murritzena jatorriz, baina hala ere, berari eman zaio adierazpenik bortitzena. Baina guzti hau, erdararen kontua da. Joan gaitezen gu euskararen bidetik. Nola adierazten du euskarak uste inguru hori eta zein hitzaz? Hemen ere, bizpahiru hitz darabiltzagu: askatu, libratu, jarain eta burujabe izan. Bakoitzak ba du bere esanahi berezia.
ASKATU, gaur hedatua dugu, nahiz eta euskal zentzuan adierazpen murritzekoa izan. Hitz honen berezko zentzua hauxe dugu: zerbait, lokarri fisikoetatik soltatu. Gizaki, abere nahiz gauza, bat lotzen duten lokarriak kendurik, "loka" uztea. Loturarik gabe uztea.
LIBRATU (eta ez erdaratikoa delako) murritzagoa dugu hegoaldeko euskalkietan behintzat. Eta beronen esanahia gehienbat hauxe dugu: zerbait (edo norbait) bere barnetik beste zerbait kendurik gelditzea. Emazte bat, haurra egitean, libratu egiten da; etxe bat, barnekoak ateratzean, libratu egiten da ere; eta kutxa bat, bere barnea hustean, eta zare bat gaztainak kentzean, nahiz heste bat gorotz egitean, libratu egiten dira. Beraz, Euskadi askatzen dugunean Frantzia eta Espainia libratu egingo dira. Eta gatazka onetik gainera.
BURUJABE IZAN. Hitz honen esanahia oso aberatsa da: Batean, zentzudun izatea. Beste batetan, libre izatea, bai, baina izate horri dagokion erantzukizunarekin. Edonola ere, bigarren mailako usteera bat (goragokoa noski) adierazten digu. Eta erdarako "autonomia" hitzaren kideko izanik ere, halako zentzu sakonago bat ba du, zerbait gehiago da.
JARAIN, denetan zaharrena (nire ustez) jatorrena eta erakorrena dugu. Zenbait formatan ageri zaigu gaurko euskara bizian. Azkuek, hartu zituen batzu: jarei, jarein e.a.; baina arabarra (jarain) iruditzen zaigu "jatorrena. Hitz honen esanahia hauxe dugu: zerbait edo norbait guztiz libre uztea;euskal zentzuan, txori bat soltatzeari, jarain esaten zaio. Eta abere bat, naiz gizaki bat, askatuak izan arren, etxe barnean edo hesiz hertsirik, bahiturik egon daitezke; baina ate bat irekiz, beren gisa uzten baditugu, jarainik guztiz libre egitea, mugarik gabeko askatasuna ematea. Arana Goirik hitz hau, garaiz ezagutu izan.balu, gaur hedatua eta indartsua izango genuke.
Eta jarain hitzak, beste guztien gain, ba du hobeagotasun ohargarria: ondorengoak sorterazteko erakortasuna. Hau da, hitz joko bikain bat sorterazteko gai dugula. Begira:
Jarain - liberar
Jaraina - liberado
Jaraite - liberación (acto)
Jaraintza - libertad, independencia (estado)
Jaraintasun - libertad, independencia (cualidad)
Jaraile - liberador, (-a)
Jaraipen - liberación (acto intemporal)
Jaraitaro - época de liberación
Jarainketa - liberación (acto continuado)
Jarainkera - modo de liberación
Jarainge - no liberado
Jarainbide - medio de liberación
Jarainkor - propenso a la liberación
Jaraingarri - digno de liberación
Jaraingarri - posible de liberar
Jaraintezin - imposible de liberar
Jarainterraz - fácil de liberar
Jaraingaitz - difícil de liberar
Jarainzale - partidario de la liberación
Jaraintaurre - preliberación
Jaraiñondo - postliberación
Jarainkeria - liberación viciosa, seudo-liberación
Jarainkizun - asunto, problema de liberación
Jaraiñik - en estado de liberación
Jarainberri - recién liberado
Jarainzar - ha mucho liberado
Erdijarain - medio liberado
Jaraintaldi - período de liberación
Jaraiñune - momento de liberación
Jaraintegun - día de liberación
Jarainturte - año de liberación
Jaraintegi - lugar de liberación
Jaraikunde - liberación (acción temporal y en su entorno)
Jaraikuntza - liberación (acción intemporal y en su entorno)
Jaraite (bis) liberación (substanciado y declinable)
Eta orain, bi ohartxo: bat, hitza erabiltzeko ahoskerari buruz; dxarain (Araban edo Lekeition bezala) edo yarain (Arratian eta Lapurdin bezala) esan behar litzatekeela eta ez je-je, arabez bezala. Eta bestea, gerta-aurrez egin beharrekoa: gure hizkuntzaren ahultzaro honetan hain nabari dugun jokera jarraituz, norbaitzuk jaraitu forma aterako lukete (gipuzkoarrek batez ere) berehala; baina forma hau, ez da ez egokia eta ez bidezkoa, aldrebeskeria bat baizik.
Ikusi dugu, bai euskal pentsakeraren estrukturan eta bai euskararen arauetan zein egoki jartzen den hitz hau. Eta orain galdera bat. Zinez nahi ote dugu euskararen indartzea eta euskal kulturaren zuzpertzea? Hau honela bada, egin dezagun benetan eta ez asmotxoka, eta txokokerika. Eta aldarrika dezagun Euskal Herrian gaindi:
¡GORA ETA JARAIN EUSKADI!
¡GORA EUSKALERRI JARAINA!
JARAINTZA, SOZIALISMOA, eta HERRI-OSAKUNTZA, biharko EUSKALDUNTZA
B.K.
SARRIKON "BAI EUSKARARI"
Sarrikoko Ekonomikazko Fakultatean, aurten, lehen mailako ikasle talde batek Matematikazko klaseak euskaraz eman ditugu.
Experientzia oso positiboa izan da, baina bere eragozpenak ere izan ditu:
- Jendeak uste du Matematikazko klaseak euskaraz ematea "genioen" gauza bat dela, eta, noski, ez da horrela. Euskara ezagutzea eta interes pixka bat aurkitzea nahiko da klaseak errealitate bihurtzeko. Horregatik seguraski aurten ez gara jende gehiegi izan, etorri garenok nahi genuke datorren urtean jarraitzea eta dagoeneko gestioak egiten hasi gara.
- Beste garrantzizko eragozpena zera da, irakasleen artean gutti direla euskaldunak eta pixkanaka pixkanaka ez badira prestatzen, Unibertsitatea amets bat besterik ez dela izango uste dugu.
Datorren urtean Matematika eta Estatistikazko klaseak euskaraz izango ditugu, baina denon lana denez gero oinharrizko iruditzen zaigu benetako plangintza eta koordinaketa bat egiten hastea oraingoz mailaka mailaka euskara Unibertsitate ofizialean sar dadin.
Oharra: Nahiz eta oso matematikalariak ez izan, denok aprobatu dugu, eta ondo gainera.
IKASLE TALDE BAT:
Mikel Zurbano
D.N.I. 15.945.979
M. Sol Esteban
D.NI. 14.945.613
Joseba Aizpurua
D.N.I. 15.948.213
Idoya Platas
D.N.I. 72.252.748
Bingen Saitua
D.N.I. 16.029.067
Pili Bilbao
D.N.I. 24.406.965
Txomin Otaegi
D.N.I. 15.945.700
Imanol Ansoalde
Txomin Alustiza
Elixabet Aramendi
Imanol Aramendi
Imanol Aranburu
Elisa Mendizabal
Manoli Arrizabalaga
***
DONIBANE LOHITZUNEKO IKASTOLAREN DEIA
Donibane Lohitzuneko ikastolan 75 haur ditugu eta lokalik inon ezin aurkitu datorren urtean sartzeko. Dakizuen bezala ez dugu dirurik etxe baten erosteko. Behar genuke etxe haundi bat baratze zabal batekin, Donibanen edo bere inguruetan. Norbaitek balu horrelako etxe bat alokatzeko edo prestatzeko telefona beza 26.40.59 edo 26.44.65 zenbakietara, edo berria jakinarazi ikastolan, Villa Altuena, Rue Duconte. Donibane Lohitzunen.
Milesker aitzinetik.
Donibaneko guraso, irakasle eta haurrak
***
EUSKALTZAINDIARI ESKUTITZ IDEKIA
Iragan den apirilaren 8an, lehen aldikotz iparraldean, titulu "D"-aren presentatzeko examina ospatu da. Mende Berri taldeak antolatzen duen ikastaldiko ikerraldi mailan parte hartu dugu tituluaren presentatzeko.
Denak harrituak gelditu gira Euskaltzaindiak berrogoi ta hamar franko galdatzen zuela jakin dugularik. Eskutitz honen bidez printzipio, sistema horik salatu nahi ditugu.
Ez dugu hori batere onhartzen:
- sobera kario (garesti) baitzaigu: ezantza (gazolina), papera eta lan zuzentzearen pagatzeko ados gara baina gastuek ez dute 50 frankorik. balio.
- presentatu nahi izan dutenak militanteak baitziren: tituluaren ukaitea, guretako, bide bat zen euskararen biharamunarentzat lan gehiagoren egiteko: lizeetan, eskoletan euskararen irakasteko posibilitatea ematen baitauku. Hori argi ta garbi nahi ginuke erran: titulua presentatu dugu ez ogibide baten ukaiteko, ez sosaren irabazteko, euskararen azkartzeko baizik.
- horrela segituz, Euskaltzaindia Burjeszaindia bihurtuko baita. Sistima hunek 50 franko edo 1.000 pezeta galtzeko ez dituen jendea baztertzen du. Ez da normala ez eta onargarria.
Beraz Euskaltzaindiak zer behar duen izan?
Euskararen atzikitzailea, gordetzailea, zaintzailea. Zaintze hori ba bainan ez hilzorian den hizkuntza bat bezala, hizkuntza bizi bat biharamuna duen hizkuntza bat bezala.
Lan horren aintzinatzeko, sosa (dirua) beharrezkoa da. Baina euskara irakatsi nahi dutenek ez dute dena ordaindu behar. Ordain bezate alderdi politikoek, ordain beza "Consejo General Vasco"-ak. Herriak ere Euskaltzaindia lagundu behar du; antola ditzala kantaldiak, eskeak eta abar...
Espero dugu heldu den examinarendako gauzak aldatuko direla.
Mikel Hiribaren, Amaia Fontan, Xan Goenaga, Ladix Lanouguere, Monika Legarto, Jon Casenave, Yvette Saragueta
***
Donapaleun gutun hau sinatzen dutenen irakasle izan nintzenez gero, beraiek diotenarekin ados azaltzeaz gain, pare bat ohar erantsi nahi nituzke. "Edozein herrialde normaletan" titulu bat erdiesteko ordaindu beharra badago, argudio hori oinharritik beretik kolokarazia dugu gurean: gu ez baikara herri "normal" bat..., bestela ez genuke hizkuntza salbatzeko pegatinak saltzen eta futbol partidu benefikorik antolatzen ibili beharrik izango. Demagun, hala ere, ordaintze-kontu hori "seriotasun"-seinale bat dela: baina, otoi, delako "seriotasun" hori ez dadila soilki zergak biltzeko aitzaki gisa erabil.
1. "Seriotasuna" etsamin gaiak prestatzerakoan. Donapaleura eraman ziren etsamin paperak Gasteizkoak berberak ziren. Besteak beste, itzulpen-esaldiak espainolez zeuden. Xarriton jaunak itzuli behar izan zituen frantsesera han bertan eta ikasleek hark esandakoa boligrafoz kopiatu.
2. "Seriotasuna" programak finkatzerakoan. Astebetez aritu ginen lanean Euskaltzaindiaren programa ofizialari jarraikiz eta Gasteizko azken etsamina eredutzat harturik (nolabaiteko susmoa ere bait baikenuen ez zutela berririk antolatzeko molestiarik hartuko, ...bai eta asmatu ere), han aritu ginen —diot— aditz batua, hiztegi batua, menpeko esaldien era batuak azaltzen..., hitz batez: etengabe Lafitteren Gramatika aztertzen baina "gainditzen", eta etsamina iritsitakoan zer gertatuko?: "bon, guk ez dugu hemen, Iparraldean, "etor" aditz sintetikoa erabiltzen eta, beraz, ken ezazue "zatoz" hori eta ezar "jiten zira" (?!); "amaitu" jartzen duen lekuan jar ezazue "bururatu", eta abar eta abar. Beno, jaunak, bagara edo ez gara?
Uste dut beti hain eztiki eta bihotz-urradura hunkigarriz aipatuak diren gure "Iparraldeko senideei" hori baino ganora handiagoa zor zaiela. Amen.
J. Austin Arrieta
Umorearen atala
Argentina 78 [Komikia]
Biriki
Gurutzegrama
Zapaburu birbiztua
Kaleko [Komikia]
OLARIAGAKO
Ezpeleta dendakoek merezi dutela uste dugu. Izan ere, Bilbo erdiko plaza batetan holako euskal izena ikusteak (!Ardo eta edariak?) poza ematen du. Horrelako askorekin gure kaleetan mundu guztia laster ohituko litzateke euskara egunero ikustera, egunero irakurtzera, eta, konturatu ere egin gabe, ikastera ere bai.
Zorionak beraz Ezpeletakoei eta ugal daitezela imitatzaile euskaltzaleak!
HOLA BADA HALA BIZ, ETA EZ BADA, ORA PRO NOBIS. Bestela ezinean, nora ezean zerbait erabaki behar denean, erremedio edo bide susmagarri baina bakarra hartu behar denean esaten da, horretan salbatzeko ustea dugun arren, agian bertan gal gaitezkeelako.
Esate baterako: Ba dirudi Espainol Estatura demokrazia behin betiko heldu dela. Hola bada, hala biz, eta ez bada, ora pro nobis. Zeren, batzuk nahi luketenez, Franco berriro birpiztuko balitz... akabua!