OEH - Bilaketa
39 emaitza txertatu bilaketarentzat
Sarrera buruan (1)
Sarrera osoan (38)
- altsumatu
- basakaran
- basa-tankera
- berenez
- birtxertatu
- edaen
- enpeltatu
- 2 eztitu
- folklore
- fruitu
- gaztaina
- 1 haga
- hauts
- indisagar
- kimatu
- laurtu
- 1 lotu
- mahats
- 1 makatz
- 1 mentu
- pena
- pudatu
- sagar
- sahats
- sakonki
- sasisagar
- sorgin
- tankera
- txartau
- txertaka
- txertarazi
- txertetxa
- txertoberritze
- txirtau
- ugaritsu
- xartatu
- xertatu
- xortatu
goiburua
txertatu.
tradizioa
Tr. Documentado al Norte desde el s. XVI, y al Sur en autores guipuzcoanos (tbn. en D. Aguirre) desde mediados del s. XIX. La forma más usual al Norte es xert(h)atu. Hay xartatu en Leiçarraga (tbn. -th- ), Oihenart, Hiriart-Urruty, M. Elissamburu, GH,
Herria (-th- ) y Etchepare de Jatsu. Al Sur todos los autores emplean la forma txertatu, excepto Olabide que emplea txertu. En DFrec hay 12 ejs. de txertatu y 1 de xertatu, todos ellos meridionales.
etimologikoa
Etim. En último término, de lat. insertare.
sense-1
1.
(G, AN; VP 15v, Lar, Añ (G, AN), VocCB , Zam Voc (G)),
xertatu (L, B, Sal; SP, Ht VocGr 353, H, VocB
; -tha- Hb, Dv, H),
txartatu (-au V; VocCB
.(s.v. txertatu)),
xartatu (Dv, H; -tha- BN-ciz; SP, Arch VocGr, VocBN
),
xortatu (BN-mix),
txertu
Ref.:
A (xarthatu, txartau, txertatu, xertatu, xortatu); Iz Ulz, To .
Injertar. " Landarea xertatu du udarera, il a enté en poirier" SP. "Enxerir" Lar, Añ. "Enxerido, txertatua " Lar. "Peraza, udare, madari txertatua " Ib. "Enter, greffer" Dv. " Basate horiek xerthatzekoak dire, ces sauvageons sont à greffer. Aro ona behar da horien xerthatzeko, il faut un temps propice pour les greffer" Ib. " Xertatzen da mizpira elhorri xurian, on greffe le néflier sur l'aubépine" H. " Gaztena horiek oro xerthatuak dira, todos esos castaños han sido injertados" A. Leiçarraga (Decl a) 7v) da enpeldatzia como equivalente suletino de xarthatzea.
Hautsi izan irade adarrak, ni xartha nendinzát. Lç Rom 11, 19. Baldin adarretarik zenbait hautsi izan badire eta zu basa oliba ziñelarik han xertatua izan bazare. He Rom 11, 17 (Lç xarthatu, TB, Dv, Bibl xert(h)atua, Ol txertuta, IBe, BiblE txertatu; Ker mentatu). Gari ereitera, / sagarrak txertatu ta / matsak podatzera. It Fab 183. Erein, erne, txertatu, jorratu, laurtu [...]. Izt C 234 (en una lista de vocablos relacionados con la agricultura). Erori zen / bere eskuz xertatu nahi ukhan zuen / arbola baten gaiñetik. Gy 152. Ene semea, landarea ez dezazula xertha sorthu den lekhuan. Dv Lab 380. Mentu onak billatzen / saia egiñala, / gero ondo txertatu / esan dan bezela. PE 130. Xartatzean pikotarik beiratzeko pikota-hazia emaiten den bezala, bota errabiari errabia-hazia . HU Aurp 77.
( s. XX) Landareak aldatzeko ta sagar-udareak txertatzeko era ta garaiak. Ag G 132. Txertatu gabeko ondoak jartzen dituzte askotan gure baserritarrak beren sagastietan. EEs 1917, 33. Txertatzeak, mozketak dakarzki berekin eta moztutze oiek dirala ta, zain meak sortzen zaizkio landarari. Ib. 32. Deba aldera juanda nitzan / sagarrak txertatutzera. EusJok 97. Landare makatzak txertatutzen. MendaroTx 160. Erdiko agako zorroa D.D.T. autsa euneko bat nastuta, petroleoz txertatu bear dezu. Munita 94. Intzaurraren eta gaztainaren xertatzeko, bada bertze xerto molde bat. Gatxitegi Laborantza 109. Melibeu, txerta itzatzu udarondoak, mastiak lerrokatu itzatzu. Ibiñ Virgil 33. Landaretxo bat txertatutzian / bezela biok bat artu. Uzt Sas 138. Japongo gaztain makatsa emengoakin txertatzen. Ataño TxanKan 93. Elorri beltza txertatzen da aranarekin, baiñan ez da indartzen. Ostolaiz 113. Aundia eginda ikasten dunak / sarri izaten du akatsa, / esan diteke gaztain arbolan / txertatu dala saratsa. Insausti 247. Kimu berririk sortzen bada ere, hizkera berria ari dira landatzen, guttienik ere txertatzen, bertako zaharraren ordez. MEIG VIII 107.
Injertar. " Landarea xertatu du udarera, il a enté en poirier" SP. "Enxerir" Lar, Añ. "Enxerido, txertatua " Lar. "Peraza, udare, madari txertatua " Ib. "Enter, greffer" Dv. " Basate horiek xerthatzekoak dire, ces sauvageons sont à greffer. Aro ona behar da horien xerthatzeko, il faut un temps propice pour les greffer" Ib. " Xertatzen da mizpira elhorri xurian, on greffe le néflier sur l'aubépine" H. " Gaztena horiek oro xerthatuak dira, todos esos castaños han sido injertados" A. Leiçarraga (Decl a) 7v) da enpeldatzia como equivalente suletino de xarthatzea.
Hautsi izan irade adarrak, ni xartha nendinzát. Lç Rom 11, 19. Baldin adarretarik zenbait hautsi izan badire eta zu basa oliba ziñelarik han xertatua izan bazare. He Rom 11, 17 (Lç xarthatu, TB, Dv, Bibl xert(h)atua, Ol txertuta, IBe, BiblE txertatu; Ker mentatu). Gari ereitera, / sagarrak txertatu ta / matsak podatzera. It Fab 183. Erein, erne, txertatu, jorratu, laurtu [...]. Izt C 234 (en una lista de vocablos relacionados con la agricultura). Erori zen / bere eskuz xertatu nahi ukhan zuen / arbola baten gaiñetik. Gy 152. Ene semea, landarea ez dezazula xertha sorthu den lekhuan. Dv Lab 380. Mentu onak billatzen / saia egiñala, / gero ondo txertatu / esan dan bezela. PE 130. Xartatzean pikotarik beiratzeko pikota-hazia emaiten den bezala, bota errabiari errabia-hazia . HU Aurp 77.
( s. XX) Landareak aldatzeko ta sagar-udareak txertatzeko era ta garaiak. Ag G 132. Txertatu gabeko ondoak jartzen dituzte askotan gure baserritarrak beren sagastietan. EEs 1917, 33. Txertatzeak, mozketak dakarzki berekin eta moztutze oiek dirala ta, zain meak sortzen zaizkio landarari. Ib. 32. Deba aldera juanda nitzan / sagarrak txertatutzera. EusJok 97. Landare makatzak txertatutzen. MendaroTx 160. Erdiko agako zorroa D.D.T. autsa euneko bat nastuta, petroleoz txertatu bear dezu. Munita 94. Intzaurraren eta gaztainaren xertatzeko, bada bertze xerto molde bat. Gatxitegi Laborantza 109. Melibeu, txerta itzatzu udarondoak, mastiak lerrokatu itzatzu. Ibiñ Virgil 33. Landaretxo bat txertatutzian / bezela biok bat artu. Uzt Sas 138. Japongo gaztain makatsa emengoakin txertatzen. Ataño TxanKan 93. Elorri beltza txertatzen da aranarekin, baiñan ez da indartzen. Ostolaiz 113. Aundia eginda ikasten dunak / sarri izaten du akatsa, / esan diteke gaztain arbolan / txertatu dala saratsa. Insausti 247. Kimu berririk sortzen bada ere, hizkera berria ari dira landatzen, guttienik ere txertatzen, bertako zaharraren ordez. MEIG VIII 107.
azpiadiera-1.1
(Part. en función de adj.).
Landare xerthatu bat. Dv Lab 381.
Landare xerthatu bat. Dv Lab 381.
azpiadiera-1.2
(Fig.).
Harekin xartatuak bagara haren hiltzearen konformitatez, haren resurrekzionearen konformitatez ere izanen gara. Lç Rom 6, 5. Mokoetan xartaturik / koralez bi mohuri. O Po 37. Azitzen zetozen bezela, gaubero, gaubero, beren biotzak birtuteaz txertatuak betiko geldi zitezen. EE 1884a, 34. Eskuaran hitz-gaiak aurkhitzen dire nasaiki; gai horiek elkharretara bil bitez, batzu bertzeri loth eta xerta bitez. Arb Igand 15. Graziak gure baitan ezartzen eta kasik xertatzen du Jinkoaren bizia. Dih Maiatzeco 62. Sinheste bat ezarria edo xartatua bezala gure baithan. Elsb LehE 43. Zarra gogorra izan oi da, sustraitsua, edertasun gabea, bere oiturari eutsia, txertatzen gaiztoa. Ag G 57. Alperrik dira araudiak eta erakunde guztiak, biotzak, Kristoren maitasuna txertatzen zaiela, aldatzen ezpaldin badira. JBDei 1919, 233. Bere izatetik guna aberatz bizikor guziak biltzen diardu. Beronekin gaurko bizitz agitz auldu txertatzeko. Y 1934, 49. Aldartea ta gogoa eraberritzen zaizkonean. Mendu berri batez izaera txertatzen danean. TAg Uzt 52. Giroak eskatzen digun añean arau eta era berriak txertatu bear. "Introducir" . EAEg 28-4-1937, 1575. Iuduen legea kristau-siñestean txertatu nairik. Or Aitork 119. Txikitan txertatu zidaten emakumeekiko lotsak, ziaro lotzen ninduan. NEtx LBB 87. Goierritarrak itxas ertzeko / errietan txertatuta. Olea 147. Bere biotza kendu ondoren neskatxarena txertatu. Ib. 228. Gure buru arinegietan zerbait xertatu nahi zuena. Larre ArtzainE 131. Bi bokalen artean alegia, -t- bat sartu, txertatu, behar zela. MEIG VII 174. Euskal lurretik hartu dira eta erdal herrian txertatu. MEIG VIII 117. Klasikoen kutsu bizia euskal letretan txertatu nahian ibili direlako. Ib. 83.
Harekin xartatuak bagara haren hiltzearen konformitatez, haren resurrekzionearen konformitatez ere izanen gara. Lç Rom 6, 5. Mokoetan xartaturik / koralez bi mohuri. O Po 37. Azitzen zetozen bezela, gaubero, gaubero, beren biotzak birtuteaz txertatuak betiko geldi zitezen. EE 1884a, 34. Eskuaran hitz-gaiak aurkhitzen dire nasaiki; gai horiek elkharretara bil bitez, batzu bertzeri loth eta xerta bitez. Arb Igand 15. Graziak gure baitan ezartzen eta kasik xertatzen du Jinkoaren bizia. Dih Maiatzeco 62. Sinheste bat ezarria edo xartatua bezala gure baithan. Elsb LehE 43. Zarra gogorra izan oi da, sustraitsua, edertasun gabea, bere oiturari eutsia, txertatzen gaiztoa. Ag G 57. Alperrik dira araudiak eta erakunde guztiak, biotzak, Kristoren maitasuna txertatzen zaiela, aldatzen ezpaldin badira. JBDei 1919, 233. Bere izatetik guna aberatz bizikor guziak biltzen diardu. Beronekin gaurko bizitz agitz auldu txertatzeko. Y 1934, 49. Aldartea ta gogoa eraberritzen zaizkonean. Mendu berri batez izaera txertatzen danean. TAg Uzt 52. Giroak eskatzen digun añean arau eta era berriak txertatu bear. "Introducir" . EAEg 28-4-1937, 1575. Iuduen legea kristau-siñestean txertatu nairik. Or Aitork 119. Txikitan txertatu zidaten emakumeekiko lotsak, ziaro lotzen ninduan. NEtx LBB 87. Goierritarrak itxas ertzeko / errietan txertatuta. Olea 147. Bere biotza kendu ondoren neskatxarena txertatu. Ib. 228. Gure buru arinegietan zerbait xertatu nahi zuena. Larre ArtzainE 131. Bi bokalen artean alegia, -t- bat sartu, txertatu, behar zela. MEIG VII 174. Euskal lurretik hartu dira eta erdal herrian txertatu. MEIG VIII 117. Klasikoen kutsu bizia euskal letretan txertatu nahian ibili direlako. Ib. 83.
sense-2
2.
(G, AN-5vill),
xertatu (B, BN-baig; VocB; -tha- Hb, Dv, H (L, BN)),
xartatu (Dv; -tha- Arch VocGr),
txirtau (V-gip)
Ref.:
A (txertatu, xertatu);
Iz ArOñ (txirtau);
Izeta BHizt2 (xertatu)
.
Vacunar. " Xertoa izaten den bezain laster, bear ditugu xertatu erriko aur guziak (B), [...] hemos de vacunar todos los niños del pueblo" A (s.v. xerto). " Ardiek xertatu tugu " Izeta BHizt2. .
Franzian izan bagine, xerthatuko ginituen gure giristinoak, bainan guk xerthoa Saigonetik eskuratu orduko, eriaroa zen. Prop 1894, 95. Xerthoa ukhan bezen sarri, misionestak hasi ziren xerthatzen. Ib. 95. [Baztanga] egia bada ere asko gutxitu dala jendea txertatzen dan ezkeroztik. Aran-Bago ManMed 203. Beti gertatzen dala azaldutzea naparreiya geienenbat txertatu gabekoetan; iñoiz edo beste txertatutakoetan. Ib. 235. Txertatuta dagola, ta eritasun itsaskorrik ez duala. ForuAG 291. Frantziak Espainiarekin egin zuen tratu bat, behar zirela mendietako artaldeak xartatu. GH 1921, 742. Abel-gorri guziak txertatuak izan ditezela. EAEg 6-6-1937, 1774. Nola xerri bakhotxak zer gostatzen den, xarthatzeko eta petentaren ezartzeko. Herr 14-1-1965, 2. Lepradun gaixo horren zauritik ez ote du Frantses Jainkoak "xertatu". Ardoy SFran 130.
Vacunar. " Xertoa izaten den bezain laster, bear ditugu xertatu erriko aur guziak (B), [...] hemos de vacunar todos los niños del pueblo" A (s.v. xerto). " Ardiek xertatu tugu " Izeta BHizt2. .
Franzian izan bagine, xerthatuko ginituen gure giristinoak, bainan guk xerthoa Saigonetik eskuratu orduko, eriaroa zen. Prop 1894, 95. Xerthoa ukhan bezen sarri, misionestak hasi ziren xerthatzen. Ib. 95. [Baztanga] egia bada ere asko gutxitu dala jendea txertatzen dan ezkeroztik. Aran-Bago ManMed 203. Beti gertatzen dala azaldutzea naparreiya geienenbat txertatu gabekoetan; iñoiz edo beste txertatutakoetan. Ib. 235. Txertatuta dagola, ta eritasun itsaskorrik ez duala. ForuAG 291. Frantziak Espainiarekin egin zuen tratu bat, behar zirela mendietako artaldeak xartatu. GH 1921, 742. Abel-gorri guziak txertatuak izan ditezela. EAEg 6-6-1937, 1774. Nola xerri bakhotxak zer gostatzen den, xarthatzeko eta petentaren ezartzeko. Herr 14-1-1965, 2. Lepradun gaixo horren zauritik ez ote du Frantses Jainkoak "xertatu". Ardoy SFran 130.
sense-3
azpisarrera-1
TXERTA-LEKU,
XARTA-LEKU.
Punto en el que se pone la vacuna.
Neska gazteak uataki bustiaz garbitu zituen xarta lekuak. JEtchep 106.
Neska gazteak uataki bustiaz garbitu zituen xarta lekuak. JEtchep 106.
txertatu
-
txertatu. Tr. Documentado al Norte desde...
-
Etim. En último término, de lat. inser...
-
1. (G, AN; VP 15v, Lar, Añ (G, AN), Voc...
-
(Part. en función de adj.). Landare xer...
-
(Fig.). Harekin xartatuak bagara haren h...
-
2. (G, AN-5vill), xertatu (B, BN-baig; V...
-
3. txartau (V-ger-m-gip ap. A), txarteau...
-
TXERTA-LEKU, XARTA-LEKU. Punto en el que...
0 / 0 altsumatu >>
Egoitza
- B
- BIZKAIA
- Plaza Barria, 15.
48005 BILBO - +34 944 15 81 55
- info@euskaltzaindia.eus
Ikerketa Zentroa
- V
- LUIS VILLASANTE
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
Ordezkaritzak
- A
- ARABA
- Gaztelako atea, 54
01007 GASTEIZ - +34 945 23 36 48
- gasteizordez@euskaltzaindia.eus
- G
- GIPUZKOA
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
- N
- NAFARROA
- Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
31002 IRUÑEA - +34 948 22 34 71
- nafarroaordez@euskaltzaindia.eus
Elkartea
- I
- IPAR EUSKAL HERRIA
- Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
64100 BAIONA - +33 (0)559 25 64 26
- +33 (0)559 59 45 59
- baionaordez@euskaltzaindia.eus
