(V-gip, G-azp-to-bet-nav, AN-sept-erro-gulina; VP 38v, Mg Nom, Añ (G), Lecl (V), VocCB ( Dv), H (G)), ibeltz (G-goi), ilbaltz (V-gip; VocCB .( Dv)H (V)), illbelts (G-azp) Ref.: A; EI 24; Ond Bac 403; Echaide Nav 55; Iz ArOñ (ílbaltz, illbeltza); Iz Als (eakus), IzG, Ulz, UrrAnz y To (ilbeltza); CEEN 1969, 76; ZestErret .
Enero. " Urtarila, urtaila, ilbaltza (lune noire), janvier" Arch Gram 9. "El mes de diciembre" VocCB . (s.v. negil; tbn. "el mes de Enero") Tr. Documentado desde mediados del s. XVIII en autores guipuzcoanos; tbn. aparece en un texto alto-navarro de principios del s. XIX, así como en los vizcaínos Eguzkitza, B. Enbeita y Etxaburu (Kontu 29). Ilbeltz es la forma gral. Hay ibeltz <h-> en un refrán recogido por Araquistáin. En DFrec hay 7 ejs. de ilbeltz.
[Lenengo illa da] Ill beltza. Cb EBO 47. Hibeltza ill zuri, babea betez itzuli (G). "Cuando nieva mucho en el mes de enero". Aq 62. Urte onetako Ilbeltzaren lenbiziko egunetik. FrantzesB I 98. Ilbeltzak eta otsailak. Bv AsL 185. Illbeltzeko ollanda, dirua eskuan da. Ayerb EEs 1916, 144. Ori ona da / denbora beruan, / baño ez illbeltzian / eta abenduan. Tx B II 108. Ilbeltz illaren ogei ta seian / San Polikarpo eguna. Tx B 98. Ilbeltzaren 6an [...] Errege-eguna. Ir YKBiz 24n. Aurtengo ilbeltza ezkeroztik. EAEg 31-1-1937, 946. Elur maluta bezala / ilbeltzean. "En enero". Or Poem 553. Abenduko elurra gailtzerua / ilbeltzekua burniya / otsailekua egurra / martxokoa ura (G-nav). CEEN 1969, 76. Ilbeltza iten badau ilbeltz / ez ardi ta ez axuri. Ib. 76. Ilbeltza txuri? ez ardi ta ez axuri (G-nav). Inza NaEsZarr 50. Ilbeltza pasatzen bada iltxuri (elurretan), ardiak aziko du axuri (G-nav). 'Uda ona izango dela'. Ib. 166. 1956ko ilbeltza ere pasa zan. TxGarm BordaB 168. Hurrengo urteko hilbeltzean. MIH 236.
v. tbn. CartAnd 390. Izt C 457. Aran SIgn 88. Urruz Zer 72. Xe 297. AzpPr 124. Arrantz 90. EusJok II 28. Goñi 105. Ag G 35. EEs 1919, 1. Mok 22. Or SCruz 102. Eguzk RIEV 1927, 434. Jaukol Biozk 95. MendaroTx 348. Ldi IL 99. Mde Po 94 (h-). Basarri 109. BEnb NereA 148. NEtx LBB 210. Uzt Sas 270. EZBB II 16 (G-nav). Ataño TxanKan 169. JAzpiroz 40.