Harremana

    OEH - Bilaketa

    224 emaitza ihardetsi bilaketarentzat

    Sarrera buruan (1)


    Sarrera osoan (223)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    ihardetsi.
    tradizioa
    Tr. Propio de la tradición septentrional desde sus textos más antiguos; se encuentra tbn. al Sur en autores cultos del s. XX (en vizcaíno en Belaustegigoitia, Otxolua, Arriandiaga y Erkiaga), algunos de los cuales (Otxolua y Tomás Agirre, por lo menos) parecen atenerse al consejo de Zam Voc: "[...] lo podemos adoptar para significar 'replicar'; y así tenemos erantzun 'responder', 'contestar' y jardetsi 'replicar'" (tbn. Bera y A DBols traducen "replicar"). La forma más extendida es ihardetsi; hay in(h)ardetsi en Sauguis, Oihenart y Mirande, y seguramente tbn. ya en el texto vasco de Rabelais (<hin er darstura>, quizá por inhardestera: 148); Lhande emplea en textos gipuzcoanos (Yol 26) iñardetsi. Hay ihardatsi sólo en Etcheberri de Ziburu, que tbn. emplea ihardetsi . Hay jardetsi y yardetsi en escritores meridionales (i(h)ardetsi gralmte. en los más modernos, ijardetsi en Arriandiaga (Mc 11, 22)). Hay un ej. de iherdetsi en Larreguy (II 196) y otro de ardietsi en Zerbitzari (Ipuinak 330), sin duda erratas por el muy frecuente ihar- . Lafon (Syst 337) indica que no se encuentra otra forma simple que el imperativo ihardestazue en Leiçarraga; hay además zinhardetsana en Oihenart (Po (ed. Michel) 241). En DFrec hay 27 ejs. (12 septentrionales) de ihardetsi y uno de jardetsi .
    etimologikoa
    Etim. Para su formación a partir de un tema nominal inidentificable + etsi, v. FHV 547.
    sense-1
    I. (Vb.).
    azpiadiera-1.1
    1. (S; Volt 113, SP, Ht VocGr, Lar, Añ (G, AN), Lecl, Arch VocGr, VocBN , Gèze, Dv, H), ihardatsi (H), jardetsi (Bera, A DBols, Zam Voc), inardetsi (AN; -nh- SP, H), ñardetsi (R-is-uzt), yardetsi, ijardetsi Ref.: A ( inhardetsi, ñardetsi ); Lrq ( ihardets ); Iz R 396, 404 .
     Responder, contestar; replicar, reponer; responder (en cantos u oraciones); replicar, llevar la contraria. "Répondre à une demande" SP. "Répondre à un appel, à une question" VocBN . " Ihardetsi zuen etzuela nahi, il répondit qu'il ne le voulait pas" Dv. "1. répondre, faire une réponse à ce qui a été dit ou écrit. [...] Ihardets dietzadatzu bi hitz eskribuz [...]. Ihardetsi dauku gutun bat ongi ethorriz bethea [...]. 3. répondre, récriminer, s'excuser, raisonner au lieu de reconnaître son tort. Hobe du sehiak ihardestea baino, bere hutsa aithortzea nausiari [...]. 4. répondre, en parlant de signaux. Untzikoek ihardesten zuten leihorrekoei galtzeko zorian zirela [...]. 5. répondre, en parlant d'écho qui renvoie des sons. Garbiki ihardesten duen oihartzuna " H. " Inhardetsi [sic], 1.º (AN), responder, replicar. 2.º (AN), porfiar" A. "Signifie répondre à un appel. Répondre à une question ou à une objection se dit arapostü eman " Lrq. " Ñárdetsan amári, contesta a la madre" Iz R 396. En Orreaga hay ihardetsi, además de en labortano (31) y suletino (35), en las versiones de Arizkun (83) y Luzaide (87). v. erantzun.
    Eztuk deus ihardesten? Lç Mt 26, 62 (He, TB, HeH, SalabBN, Ip, Dv, Leon ihardetsi; Ur, Ol, Or, Ker, IBk, IBe erantzun, Echn, Hual erresponditu, Samper erspondatu ). Etziezón ihardets hitz batetara ere. Ib. 27,14. Interrogaturen zaituztet nik ere zuek gauza batez: eta ihardestazue. Lç Mc 11, 29. Iujén aitzinean ihardesteaz. Lç Lc 21, 14 (tít.). Ihardets zezan Iesusek eta erran: [...]. Lç Io 12, 30. Duzuenzát zer ihardets apharenziaz eta ez bihotzez gloriatzen diradenén kontra. Lç 2 Cor 5, 12. Gure dignitatea berzetan bilhatu behar dugu, Iainkoaren iujemenduari ihardestekotz. Lç Ins D, 1r. Doktrinaren deklarazinoa, galdeginez eta ihardetsiz egina. Mat 36 (v. tbn. expr. similar en CatLuz 7 y Legaz 7; podría considerarse tal vez sust., como parece hacerlo Pouvreau: "Galdeginez eta ihardetsiz, par demandes & par réponses", pero faltan ejs. suficientes de galdegin en esta función). Zuk halaber eskolatzen / duzu gure mihia, / errege eta prinzei / nola ihardats egia. EZ Noel 143. Doktor guztiek diote / hitz batez ihardatsi, / Betleengo hiritxotik / behar duela ilkhi [Mesiasek] . Ib. 65 (v. tbn. Man II 188). Adizazu Dabid / gure eskaraz kantatzen, / maniureaz dioela / bozari ihardatsten. EZ Eliç VII. Hitz gutiz ihardesten. Ax 359 (V 238). Gauza gaizki egina da eta itsusia, adiskideari deiez dagotzunean ez ihardestea. Ib. 555 (V 355). Baldin ihardetsi gabe utzten badut, ordaiñaren bihurtzera enseiatzen ezpanaiz [...] erranen dute eztheus bat naizela. Ib. 295 (V 197). Hekien kalumniei ez ihardezteagatik. Gç 45. Algarri galthatzeko eta ihardesteko [...] aitzineko astian ikhasi dükeien lekzioniaren. Bp I 24. Galdegin betzo eskuarazko zenbait perpaus latinez ihardesteko. ES 400 (v. tbn. 102). Ene hobenek egiñen dute ene kontra lekhukotasun bat zeiñari eziñ deusik ihardetsiko baitiot. Ch III 8, 1. Ihardets ezazü profetareki: [...]. Mst III 58, 1. Populuak harrabotz hari ihardetsi. Lg I 191. Erregek ihardetsi zion xeheki gauza guzien gainean. Ib. 334s. Jesusek ihardetsi zion errenkura amultsu hari: [...]. Lg II 124 (v. tbn. 130). Burasoei [...] ihardesten diotenek. Brtc 59.
    ( s. XIX) Baionako Senexalak eman ordenantzari / protestazione batez zitzaion ihardetsi. Monho 56. Badaki ebanjelioaren gainean behar duela ihardetsi, ebanjelioaren arabera juiatua izan behar dela. Dh 133. Ihardetsozu galde horri. CerBid (1815) 3. Han erranen du, populuak ihardesten duelarik, Arrosario saindua. MarIl 15. Erreferak badio bigarren botari / pasoaz ihardesten. Hb Esk 213. Amen diote guziek. Eta nik ere, ahal badut, ihardetsiko dut Amen . Dv LEd 165 (v. tbn. 230). Etzuen nihoiz xuxen ihardesten, bainan itzuliak hartuz. Hb Egia 68. Letrer ihardestea. Laph 190. Izkiribuz ihardesten. Ib. 105. Emazteki boz ezti batek ihardetsi zuenean: aitzina! sartu ginen. Elzb PAd 32. Jakin dezan bakotxak, nola ihardets, hortik edo hemendik entzuten dituen Erlijionearen kontrako hitz tzarreri. Lap 29 (V 16). Aphez saintü haren maniari ihardesteko, khuntatü zeion bere bizitzea. Ip Hil 120. Horra guk egia garbiki. Zer dute ihardestekorik erlisionearen eta eskuararen etsaiek? HU Aurp 212. Irriz ihardesten daut: [...]. HU Zez 184 (v. tbn. 209).
    ( s. XX) Ez dut uste baden emazterik ezetz ihardetsiko dautanik. JE Bur 94. "Kyrie eleison...". Ihurzuri karraska batek ihardetsi zion. Barb Sup 143. Oiharzunak erreka zolan / ihardetsi deraut: "ama"! Ox 152. Hartz-lehoinek bakarrik / bainaute entzuten, / beren orro saminez / dautet ihardesten. Etcham 82. Oihuz ihardetsi. Barb Leg 66. Berrogoi egunez Goliathek desafiatu zituen [...], bainan etzen Israelitarrik menturatu ihardesterat. Zerb IxtS 53 (v. tbn. 32). --Oraitik gomit zirezte oro! --Milesker, ihardetsi zion etxekandereak. Lf Murtuts 44. Honek ez zuen hitzik inardetsi. Mde Pr 142 (36 ihardetsi ). Oihu egin zuen karrika ilhunean; bainan nehork etzuen ihardetsi. JEtchep 116 (v. tbn. 91). --Arratsalde on, jaunak! (Denek ihardesten diote, salbu Letxerok). Larz Iru 62. Damaso Alonsok, bere Poesía Española [...] deritzan liburuan [...] esaten dunari jardesten dio emen "Orixe"-k. Gazt MusIx 36. Horra laburzki errana. Laburrago oraino, Frantsesek ihardesten: [...]. Ardoy SFran 141. Harek erran duenari behar diozu alabainan ihardetsi. Xa Odol 63. Euskaraz bazakiten, ihardesteko doia. Larre ArtzainE 297.
    v. tbn. (Sólo hasta 1900, salvo variantes y autores meridionales): Volt 208. Harb 388. Hm 81. SP Phil 162. CatLav A 2r (V 2). Mih 25. Iraultza 21. CatLuz 7. JesBih 431. Jaur 111. Gy 80. CatS 101. Legaz 7. Jnn SBi 68. Elsb Fram 110. Zby RIEV 1908, 412. Arb Igand 106. UNLilia 7. Belaus Andoni 14. FIr 189. Zait Plat 95. Arti Ipuin 48. Vill Jaink 50. Ibiñ Virgil 56. Inhardetsi: O Po 57. Jardetsi: Anab Usauri 18. Otx 19. Or Eus 373. TAg Uzt 120. Erkiag BatB 60. Azurm HitzB 61. Yardetsi: Or Mi 92. Zait Sof 142. Ol 2 Sam 19, 22. Izeta DirG 75.
    azpiadiera-1.1.1
    Sakelan zeraman harria ta ihardetsi egin zion ostikadea eman zionean. Osk Kurl 69.
    azpiadiera-1.1.2
    (Con el destinatario expresado en acusativo).
    Zure asken güthüna rezebitü düt Arnault Curutchaga daritzonaganik, zoineki ihardesten zitüt prontki. Etchart 7.1r.
    azpiadiera-1.1.3
    (Urt, Dv, H).
    Responder (por), dar razón (de); hacerse cargo (de). "De vita et actibus respondere, biziaz eta akzioneez ihardestea " Urt I 120. "Appromissor, bertzerentzat [...] ihardesten duena " Ib. II 210. " Nihork ez dezake geroaz ihardets " Dv (s.v. gero ). "Répondre, se porter garant, caution. Nork nahi luke zutaz ihardetsi? " H. Tr. Sólo septentrional; no encontramos ejs. del s. XX. Se emplea sobre todo con instrumental (zutaz ihardetsi 'responder por ti'), si bien hay ejs. de -gatik, junto a otros de instr., en Leiçarraga y Maister, de -tzat en Pouvreau, Chourio y Leon, y de -tako alguna vez en Inchauspe.
    Paulek bere buruagatik ihardesten. Lç Act 24, 10 (tít.). Neure buruaz ihardestén diát. Ib. 24,10 (He neure buruaren xuritzeko ). Zeren egun hire aitzinean ihardetsi behar baitut, Iuduez akusatzen naizen gauza guziez. Ib. 26,2 (TB behar dudalakotz ihardetsi [...] gauza guziez; He defendatu, Dv garbitu ). Berak ihardetsiko du zuretzat. SP Imit II 1, 3 (Ch, Leon ihardetsiko du zuretzat, Mst zuregatik ihardetsiren, Ip ihardetsiren zuretako ). [Jainkoaren juiamenduan] zuen arimak ihardetsiko du zuen ardien arimez. CatLav A, 2v (V 3). Bestetzaz ihardesteko beharrik eztüzü. Mst III 24, 1 (SP, Ch bertzeentzat ihardetsi, Ip bestetzaz ihardetsi; Leon ez zira bertzeen berme ). Hek beharko zutela ihardetsi hobenik gabekoaren odolaz. Lg II 276. Berthutearen bidean egun batek ez du berzeaz ihardetsten. Mih 8. Bere bizi guziaz, bizitzeko instant guziez ihardetsi beharko du. Brtc 125. Garbi naiz inozent hunen odoletik, zuei izanen da horretaz ihardestea. Dv LEd 11. Buruzagitzat hautatzen ohi zion, obraren ethorkizunaz ihardets zezaken norbait. Laph 238. Yainkoaren aitzinean agertzean bazuen beraz ihardesteko lau edo bost mila aphezpiku, aphez eta bertze gizon, hobenik gabekoen biziaz. Elsb Fram 124.
    azpiadiera-1.1.4
    Responder (a un deber, a un convite, a los designios de, etc.). "Céder" Lecl.
    Eztela gai bere eginbideari erantzuteko eta ihardesteko. ES 106. --Aski dea grazia hunen ükeitia? --Behar da oraino huni ihardetsi. CatLan 63. Denbora da ihardets diozodan zure borondateari. Brtc 175. [Salbabenduko laguntzei] ez ihardestea da Jainko-gizon haren odol sakratua ostikatzea. Dh 215. Karguaren eginbidei ongi ihardesteko. JesBih 418. Bethe dezagun zoinek gurea, ihardetsiz arthoski Jainkoak gure gainean dituen xedei. Jaur 403 (v. tbn. 408). Gonbidu guzier, bethi ez ihardets. Gy 66.
    v. tbn. MarIl 96.
    azpiadiera-1.2
    2. (H).
    Corresponder, ajustarse a.
    Ezen Sina mendi bat da Arabian Ierusaleme oraingoari ihardesten draukanik. Lç Gal 4, 25 (He Jerusalem oraikoari ihardesten dioena; TB zoin baita oraiko Jerusalemen figura ). Ezen Iesus ezta lekhu saindu eskuz eginetan sarthu, zein baitziraden egiazkoei ihardesten zerauezen figurák. Lç He 9, 24 (He zeiña ez baitzen egiazkoaren figura baizen ). Artia azkarrari garhait. (Hobe lizate benturaz indarrari, substantiboak inhardets dezan berzeari). Saug 1. Fiñak hasteari behar dioke ihardatsi. EZ Man I 75. Eternitatean iduriki beharko dutenak, ihardetsiko dio haren aginzen hedadura guziari. Mih 84. Ene nekheen fruituek etzutela ihardesten hetarik idurikitzeko nituzken ondorioei. MarIl 128.
    azpiadiera-1.3
    3. (H (que cita a EZ)).
    Corresponder. Tr. Sólo septentrional; de uso frecuente en los ss. XVIII y XIX.
    Zure karitateari diot ihardetsiren. EZ Man I 40. Zuretzat duen amodio isuriari, zure kuraiearen eta zure leialtasunaren frogez ihardezten diozula. He Gudu 96. Guri dagoku haren amudio ezin erranezkoari ahalik hobekiena ihardetstea. Lg I 330 (v. tbn. II 86). Haren graziei leialtasunik gehienarekin ihardetsten baitiozute. Mih 31. O karitate mugarri-gabea! [...] Noiz ene bihotzeko amodioak ihardetsiko othe darotzu! Brtc 198. Zure karitateari / berant diot ihardetsi. Monho 82. Zure hunkier behar bezala ihardetsi düta? UskLiB 20, CatS 123. Lehen, orai eta bethi [...] maithatu izan zaitut. Eta zuk, horrela ihardesten darotazu? Dv LEd 43 (v. tbn. 96). Zenbat haurrek ihardesten diote aiten arthei? Hb Egia 94. Ongiari gaizkiaz / ez ihardestea. Zby RIEV 1908, 768. Zure ontasun izarigabekoari ihardetsi dut. CatJauf 8. Aitaren amodioari ihardetsi zion, haren kontra altxatuz, bera erregetzeko. Zerb IxtS 55.
    v. tbn. JesBih 423. Jaur 145.
    azpiadiera-1.4
    4. (Dv, H (que cita a EZ)).
    Resistir, hacer frente. " Etsaiari ezin ihardetsiz ihesari eman ziren " Dv. v. iharduki (I, 8).
    Haiñitzek desira luke aphaindu konbateko, / eta fuiña luen erne gaitzei ihardesteko. EZ Man I 56. [Bekhatu hanitz duena] minberago, sentikorrago eta suari ihardesteko eriago, flakoago eta erbalago baita. Ax 582 (V 374). Defendatzeko eta ihardesteko. Ib. 462s (V 301). Eta zuek diozue orai ihardetsiko ahal duzuela Jaunaren erresumari. Dv 2 Par 13, 8 (Ol gogor egon, Ker gogor egin ). Zein da ene begitharteari ihardetsiko dioen artzain hura? Dv Ier 49, 19 (Ur aurrean jarri, Ol buru eman, Ker nire aurrean iraun ). Tentamenduari ezin ihardets diotenak. Dv Imit 24 (ap. DRA ). Usuak hazkarkiago ihardetsiko dio haizearen indarrari. Dv Lab 332. Gizon haren ausartziari iardesteko eta iardokitzeko. Zub 106.
    azpiadiera-1.5
    5. jardatsi.
    Pelear (?).
    Ezpadakariak ere ziradianian algarreki jardasten. Egiat 256 (el ed. interpreta "borrokatzen").
    azpiadiera-1.6
    6. Resonar. " Gabaz urrunera ihardesten dute harrabots guziek, la nuit, tous les bruits résonnent au loin" Dv.
    Italia guziak, ilhabethe huntan, ihardesten du Zeruko Erreginaren laudoriozko kantuez. MarIl 4. [Atabalak eta turrutak] ez dezakete gure baithan ihardets, ahospez gaudelarik, gogoa erpil eta gure ez-deusaz ahalgeturik bezala [elizan]! JE Bur 185. Alda soinuak ihardesten du gaur deusek baino barnago; / zuentzat ere jo dezake ta orduan denak akabo. Xa Odol 321.
    azpiadiera-1.6.1
    Emasabeleko errangurek [...] ihardets dezakotela bururaino, zainen erroak hemen inarrosiz. JE Med 66.
    azpiadiera-1.7
    7. (L ap. Lh ).
    Reflejar. " Mirail horrek dautzu iguzkia gainerat ihardesten " Lh (que cita a Ax, sin duda por error).
    Gorphutzak ihardesten du arima, mirailak iguzkiaren argia ihardesten duen bezala. Dv LEd 260.
    azpiadiera-1.8
    8. "Soutenir. Urhats hortan goanez ez duzu luzeki bideari ihardetsiko, en allant de ce pas vous ne soutiendrez pas longtemps la marche" Dv.
    azpiadiera-1.9
    9. "Répondre, servir la messe" H.
    sense-2
    II. (Sust.).
    azpiadiera-2.1
    (L, BN, S ap. A ; H; ĩ- S ap. A ), jardetsi (AN-erro ap. A ; Bera), inhardetsi.
    Respuesta. " Ihardetsi ona hitz gaiztoari, guti gostatzen eta hainitz baliatzen (S)" A. "Réplica" Bera. v. ihardeste.
    Ohapean nago gorderik, enirozu ediren. Inhardetsia: Etzitzaket, ezi enaiz bilha ebiliren. O Pr 352. Inhardetsi on bat erran gaxto bati, guti da gosta anhitz balio duenagati. Ib. 632. Entzünen düzü noizpait zelüko ihardetsia. Ip Imit III 38, 2 (SP ihardetspena, Mst ihardestia ). --Ez ba, Kerman --jardetsia, arrantzale andreak--, zorionez eztauka Txanton gureak txarragorik. Erkiag Arran 91.
    azpisarrera-1
    EZIN IHARDETSIZKO.
    "À quoi on ne peut répondre; irrésistible; irréfutable" Dv.

    ihardetsi

    ihardetsi
    0 / 0 abogadu >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    z-library z-lib project
    Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper