Euskaltzaindiaren Hiztegia

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ZABALEAN (Lcc, SP). a) "Anchamente" Lcc (Interpr?). "Zabalean dago untzia, le vaisseau demeure au large" SP. b) De ancho. Luzean kana bat, zabalean iru kanalauren, eta lodian ogei beatz igaroak. Izt C 74. Alturan kana bat, luzean kana-erdia, eta zabalean beste kana-erdia zana. Lard 83. Gelak alakoak! Metro terdi zabalean, bi luzean eta beste bi goitik berara. JAIraz Bizia 40. Bere neurri arrigarriak, luzean ta zabalean. Munita 17. Amabi luze ta 15 zabalean. Lab SuEm 185. Zuloa egitea kirtenaren luzerokoa, beste ainbeste zabalean, eta berdin goitik bera. BBarand 37. c) A lo lejos. Ta zabalean, Arlesko ibaiaren zazpi ahoak ikusi-ala. 'Au loin'. Or Mi 117. Artzai-kaikuan esnea bezain / lasa, zabalean, ura. Or Eus 389. Gure animaren begiok sumatu baitezakete Iainkoa zabalean bezala. Or QA 169. d) En general, en sentido amplio. Hizkuntza berez eta beragatik zuzenean lantzeko zeregina berandu askatu da inguratzen zuen zaborretik: liburuzaleen hizka-mizkak, euskal ikerkuntzari zabalean eta zehazkiago euskal linguistikari dagozkionak. In MEIG VI 38. e) (Precedido de gen.). Jaunaren zabalean lei orok ixuri. "En la inmensidad de Dios". Laux BBa 102. Europan, Txinan, Ameriketan, / munduaren zabalean. "En todo el anchuroso mundo". Or Eus 419. Semeôk artuko gaitu besoen zabalean. "Con los brazos abiertos". Or Poem 549.

def: fular iz. Zetazko edo kotoizko oihal finez egindako lepoko zapia, gehienetan luzean zabalean baino handiagoa izaten dena. Gogoan dut behin nola agertu zen, lepoan zetazko fularra zuela, mukuru betetako gelaren aurrean. Neskak aurpegia makillatuta eta buruaren erdia ozta-ozta estaltzen dieten fularrak jantzita. // adib: [s.u. luze] luzean adb. Luzeran. Metro eta erdi zabalean, bi luzean eta beste bi goitik behera. // goi-behe 1 iz. Garaiera. Luzean hamabost kana, zabalean sei eta goi-behean bost zituen. // kana 1 iz. Luzera-neurria, metroa baino zerbait laburragoa, gaur egun, batez ere, enborrak neurtzeko erabiltzen dena. Ik. berga. Luzean hamabost kana eta zabalean sei zituen. Berrogei kana luze bazuen muturra. Bost kana gabe ez duzu soinekorik. Mendirik altuenak ere zazpi kana eta erdiz gorago estali ziren. Hiru kana-laurden. // laurden 1 iz. Lau zati berdinetan banatu den zerbaiten zati bakoitza. Hiru laurden. Liburuaren laurdena ere ez du irakurri. Zerri laurden bat bidali zidan. Hiru kana-laurden zituen zabalean. Kilo laurden bat urdaiazpiko. Bigarren laurdena. Bere ondasunen laurdena galdu zuen. Lau laurden egin (Ik. laurdendu). || (Orduez mintzatuz). Ordu laurden baten buruan. Ordu laurdeneko bidea. Ordu bata eta laurden. Ordu bat eta laurdenak. Hirurak eta laurden. Hiru eta laurdenak.

zabalean : Elkar 4 (“Komun horren tapakian, taula aglomeratuz egindako kutxa zurian, zabalean bi metrokoa, gainean hiru komunzulo dituena, hainbat esaldi irrigarri edo iraingarri daude marraztuta, eta zakil hegalduna eta tribuno baten irudia, besteak beste”, “Ninori esku bakarrarekin helduta pistaren zabalean hiru joan etorri eginda kulunkan jarraitzen zuen bere trapeziora egin zuen berriz salto Chiarak”, “Zabalean hazbete erdi-edo izango zuen arrakala batetik zetorren”, “Ardiak zabalean sakabanatu ziren”), Elhuyar (“Edozein modutara, gaia zabalean hartuta (laborategiko animaliak, konpainiakoak, giza kontsumorako abereak...), animalien ongizateari buruzko debateak bide luzea egin du Britainia Handian”), Berria (“Dejada harroei paretan luze jota erantzun zien, eta zabalean aurkitu zituen aukerako pilotak ondo gurutzatu zituen”, “Zabalean izan ditu beti arazoak, ezkerra denez”, “Babes eremua kilometro bateko zabalean eta 14 kilometro luzean izango da”, “Zabalean aritu direla iruditu zait berriarekin”, “Ez du neurri handirik eman Kukutzaren aferan, ez luzeran, ez zabalean, eta txarrena ez da ez duela emango, eskumak, edozein delarik ere, hazteko arazoak izaten baititu”, “Ipar Euskal Herriko bikoteak partida borobila egin zuen, eta Alkasenak zabalean egindako dejadak erabaki zuen partida”, “Zabalean amaitu zituen lehen bi tantoak”, “binakoa txokoan lehenengo eta zabalean gero goizuetarrak”, “Zabalean ikusten da arginabarra”), EiTB (“Zabalean margotzen du jendea”), Jakin (“Txikitatik gertu gertutik entzundakoei eta norbere irudipenei jarraituta, Elizak zein eten sekularrak Arratian zein eragin izan zuten eta Arratiatik kanpo zabaldu zuenari buruz zertzelada batzuk emango ditut, argi utzita adibide bat baino ez dela, Euskal Herriaren zabalean ere eman dena”), Karmel (“XX. mendeko Filosofiak ere, bere baitako tradizio anitzaren herentziak jasota, egungo gizartearekin batera gogoeta anitz zabalean jardun du bideak urratzen”, “Euskal Herrian zabalean harturik ere, balia gaitezke esaera horrekin, politikariek Anasetik Kaifasera erabili ohi dituztelako herritarrak”)…

Beste (edozein) iturritako erabilerak

zabalean : Herria (“ugartean atxeman arrastoetaz hornitua, esplikatzen dautzuete gure arbasoen abentura eder hori eta sumarazten ihizi egun bortitz baten ondotik zer gau goxoak pasa zituzketen euskaldun eta amerindianoek, ugarte xoragarri hortan, su baten inguruan, agian kantuz eta dantzan, eguzkia ibaiaren zabalean murgiltzen begiratzen”), Berria (“Luze-zabalean izango gara berriro Italiako haragi eta odol den Istriaren jabe, eta Fiumerena, Dalmazia, Zara eta Polarena”, “Esako urtegiko ezkerreko magalean pitzadura bat agertu da, 20 metrokoa luzean eta bikoa zabalean“), Xanti Iruretagoiena (“Hiru pezo-mota egiten dira bestalde: bat grekoek lidioa deitzen dutena; hau da gure artean erabiltzen dena eta luzean oin eta erdi eta zabalean oin bete da”, “Tenpluak zabalean hogei oin baino gehiago izan behar baldin baditu, beste bi koloma jarriko dira bi pilastren tartean, pronaoa eta pteroma edo alboko portikoen espazioa banantzeko”), Elizen arteko Biblia (“Zabalean sobera dutena bi alboetatik zintzilik geldituko da - metro erdia alde bakoitzetik -, egoitza estaltzeko”), Agustin Otsoa (“Hogeita bederatzi urte ditut ia eta, beraz, horretan behintzat zu baino gehiago naiz, nahiz eta lau oin besterik ez neurtu, eta ez dut uste gehiago haziko naizenik, zabalean ez bada”), Juan Garzia (“unibertsoaren luze-zabalean”), Luis Elberdin (“32 mm da luzean, eta beste 32 mm zabalean”), Koro Navarro (“Zabalean hazbete erdi-edo izango zuen arrakala batetik zetorren”)…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

lodian azpisarrera proposatzean lantaldeak eskatua. Adierazle egokia da, erabilia eta azpisarrera gisa jasotzekoa, luzean eta lodian bezala.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa zabal sarreran.