Euskaltzaindiaren Hiztegia

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: UR BIZI (V-gip ap. Etxba Eib; Lar). a) Agua viva, de manantial (usado a menudo metafóricamente, en textos religiosos). "Agua corriente" Lar. "Agua viva, corriente, en oposición a urgeldixa" Etxba Eib. Eztuk zerzaz idoki dezán, eta putzua duk barna: nondik duk beraz ur bizi hori? "Eau vive". Lç Io 4, 11 (He, LE, TB, Dv, Ol, Leon, Or, Ker, IBk, IBe ur bizi, Arriand ur bixi; EvS hur laster hun). Utzi zaitut ur biziaren ithurri zarena. Mat 225. Urbiziaren putzua. EZ Man II 197. Ene ganik xipiak eta handiak [...] ithur bizitik bezala ur bizia erautsten dute. SP Imit III 9, 2 (Ol ur bizi, Mst hur bizi). Zillhatu zuten zelhai hartan eta han aurkhitu zuten ur bizi phutzu bat. Urt Gen 26, 19 (Dv, Ur ur bizia, Bibl ur bizi sorgia; Ol urgune, Ker, BiblE iturburu). Atoz, ta zure ur bizi orrezaz bete nazazu. Cb Eg III 305. Ur bizizko ithurri dohatsu batzu. Lg I 229. Neu izanik ur bitzi guztien iturri ugarija. fB Ic I 65. Zuk zerorrek menturaz eskatuko ziñioke, eta ur bizia emango lizuke. Lard 376. Sabeletik zeruraiñoko ur-bizi iturria sortuko zaio. Or QA 147. Nun edo nun ur bizirik ezpalego, ez lirake basa-mortuan ur bizien gezurrezko irudi oiek nabariko. Vill Jaink 151. Ain gogoko zaidan ur bizi au. Gazt MusIx 221. Ur bizizko iturri / guri ekarteak / artuazoko gaitu / Jaunagaz parteak. Ayesta 132. v. tbn. AA I 413. Ir YKBiz 68. SMitx Aranz 130. b) (V, G; Urt II 8, Añ, Dv, H; ubizi Lar, H). Ref.: A; Holmer ApuntV (ur). "Aguas vivas [...] en el mar, ubiziak" Lar. "Aguas vivas, mareas altas" A. "Aguas vivas o la marea alta, tiempo cuando no se debe plantar nada" Holmer ApuntV. Nahi baduzu ioan unziarekin Ligan barna behar tutzu ur-biziak eta plemara. INav 51. Ur-bizitako baxamarean. Ib. 42. Ur biziak etorri ta idorreko onzia itsasora eraman ezkero batetik bestera dabillen bezala. Mb IArg I 199. Naiz izan bere [ontziaren] kontra / aize-mot guztiak, / eta marea andi / edo ur biziak. It Fab 102. Itxasoa goi goian egoan, eguzki beroa ur bizi kizkurtuaren gañean diz-dizka. Ag Kr 54. "Ur bizietan sortua da mutil ori, ese muchacho ha nacido en aguas vivas; es decir, es un gallardo mozo (AN-gip)" A EY III 294. c) "(B), corriente, por ej. del río" A. Jordan deritzan ibai edo ur bizi andi baten bazter-era. Mb IArg I 91. Ba dakit aren urbizi ain aundi direla. "Tan caudalosas sus corrientes". Gazt MusIx 221. (Uso predicativo). Erreka polit marmariñe bat / zijoakizun urbizi. EA OlBe 104. Ta uztargipean gure biotzak / atsegiñaren urbizi. (Interpr?). Ib. 89. d) "Urbísi, agua que corre después de lluvia torrencial" Iz ArOñ. e) "Eau de vie. Quelques uns emploient ubizia, ur bizia" H s.v. aguardienta.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

ur(-)bizi 15: Ker Didaje 2 ("guzti ori aurretiaz esanda gero, bateatu egizue Aitaren, eta Semearen, eta Espiritu Santuaren izenean, ur bizitan", "Ur bizia ez ba'daukazu, beste uretan bateatu"), J.J. Arrizabalaga ("Erramon, mariñela, itxasoko ur bizi bidetan, da liorreko ardau eraten edo eretan dabillena"), Aita'ren etxera ("Basauntzak ur bizia bezela billatzen du Jauna nere animak"), DV 1981 ("Gizonaren egiazko barne-poza eta batasuna ematen duen ur biziaren eskaintza"), Otoizlari 1984 4 (adib.: "Ikus dezagun putzutik jalgi ura betiereko biziraino darion iturri, ur bizi bilakatzen", "gure barne guzia du beretzen, ur bizia baita"), K. Ameztoi ("hiri erdian freskotasun, ur bizi, zubi, txalupatxo, eta arrantzaleak gauza pollit eta atsegingarriak direla"), M.E. Laboa ("Hiperion itsasoko ur biziek eragozten diete"), I. Zaldua ("Bere itsasuntziak Straumfiord [Ur-bizien kolkoa] izendutako itsas-golko sakonean sartzen ditu"), Salbamena ("Basamortuaren leorrean ere eskaintzen du bere ur bizia; Haren ekintzak bizitza bateratzera jotzen du beti"), I. Galarraga ("Mendi-bizkarrean kokatu zen, Hiribilduaren Hegoaldean, bertatik hurbilena, eta lehen kota aldapatsuetan, ur biziko itsasgoretatik babesturik"), I. Garbizu ("Bertako urek mila eta hirurehun bat kilometro egiten dituzte Amazonas ibaiaren ur bizia elikatzeko"); urbizi 1, J. Intxausti ("Mundurik mundu dirudi, urbizi baztergabea").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

urbizi : AB38 1 (aguas vivas); ur bizi : Euskalterm 1 (marea bizi sinonimoarekin) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB50, HiztEn, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

urbizi : HiruMila (1 agua viva, la que mana y corre naturalmente; 2 aguas vivas, mareas altas), Lh DBF (1 ik. ubizi; 2 grandes eaux, grandes marées); ur bizi : DRA (1 agua viva; 2 aguas vivas, mareas altas; 3 corriente), PMuj DVC (ur-bizi: corriente, curso de agua / eta urbizi-ezkalu 'bermejuela de vientre rojo') // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF.

adib: ur 5 iz. (Ibai, aintzira edo itsasokoaz mintzatuz). Ur ertzetik joan. Ur hegiko lizar lerdenen andanak. Txalupa ur azalean ikusi zuenean. Ur azpian isuritako olioa urez gain ateratzen da. Ur-haizeen joera lagun ez dugunez gero. Itsasaldi handi edo ur biziak. Ur eremu handia. Gure aitari urak eraman zion etxea. Baina geroztik hona urak bide egin du. Hizkuntza gaietan urak bere bidera itzuli direnean. Urak ez daramana, uharrak (esr. zah.). // kizkurtu 3 (Era burutua izenondo gisa). Eguzki beroa ur bizi kizkurtuaren gainean. // salbagarri 2 adj. Betiko heriotzatik salbatzen duena. Grazia salbagarria. Ur bizi eta salbagarria. Ebanjelioko egia salbagarriak.

ur bizi 43: Deustuko Unibertsitatea (“Meatze, harrobi eta zepategiak, horien gaiak hobiari lotuta dauden bitartean; bai eta ur biziak edo urmaelak ere”), Elkar 3 (“Berehala ohartu nintzen han gertatu zenaz; hau da, mendebaletik zetorren itsasbeherak itsasbazterretik zetorren ibai handiren baten ur biziekin bat egitean sortzen ziren ur-laster horiek, eta, haizeak nondik jotzen zuen mendebaletik edo hegoaldetik, ur-lasterra hurbildu edo urrundu egiten zen itsasbazterretik”), HABE (“Londresko Olinpiar Jokoetan, slalom modalitatean, ur bizietako K-1 mailako jaitsieran brontzezko domina“), Berria 11 (“Ia zortzi urteko gurutze bidean pasatakoak gogorapenen errotara ur bizian datozkigu”), Karmel 6 (“Gizonagandik ur bizi, lan egin eta abestu dauan olerkari onek beti zaindu dau lirika mailla goitia, zintzoa izan jako bere poesi-deiari beste ezegaz naasta barik”), Argia (“Urduri, zarata egiten dute orduan ur biziek arroketan”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ur bizi 46: Herria 9 (“Gaia: ur bizien erabiltzaileen eta herrien arteko harremanak”), Berria 3 (“Besteak beste, ur bizien ubidea egingo dute Irunen eta Zaldibian Arrantza Eskola egingo dute”), Elizen arteko Biblia (“tronuaren erdian dagoen Bildotsak bazkatuko baititu eta ur biziko iturburuetara gidatuko; begietako malko guztiak xukatuko dizkie Jainkoak”), Asisko Frantzizko (“Azken garaietako ebanjelari berri honek, paradisuko ibai bat balitz bezala, Ebanjelioko ur biziak mundu osora zabaldu ditu”), Patziku Perurena (“Non, izan ere, Uitzin baino ur biziagoak?”), Xabier Montoia (“Ondoren, Indus ibaiko ur bizi haserre itxurakoak aztoratu gaitu”), Imanol Zurutuza (“Ur biziak harkaitzen kontra lehertzean negar zotina airatu da inguruan”)…

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Teknizismo hiztegi honen mailari ez dagokiona

Teknizismoa.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Kolokazioa da, eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ur sarreran.