Euskaltzaindiak 156. araua. Alfabeto zirilikoz idatzitako izenak euskarara aldatzeko transkripzio-sistema [errusiera, bielorrusiera, ukrainera eta bulgariera] plazaratu berri du.
Beste hizkuntza guztietan bezala, euskaraz ere errusierazko edo ukrainerazko hitzak nola idatzi jakin behar da, eta horretarako proposamena aurkeztu dio Akademiaren Exonomastika batzordeak Euskaltzaindiari, eta Akademiak onartu.
Arau honi buruzko azalpen osagarriak eskaintzen ditu Alfontso Mujika Exonomastika batzordeko idazkariak.
(Irudian: Alfabeto zirilikoa erabiltzen duten munduko estatuak. Berde ilunez ageri da alfabeto ofizial bakarra denean, eta berde argiz alfabeto ofizialetariko bat denean. / ???????: ?? ???? ????? ?????-??????? ?????? ???????? ?????? ????, ??????? ?????????? ????????? ??? ??????????? ???????????? ? ??????-??????? ??? ???? ?? ?????????.)
Non gertatu da orain arteko istripu nuklearrik handiena? Nor izan zen Sobietar Batasuneko azken lehendakaria?
- Non gertatu da orain arteko istripu nuklearrik handiena? ????????? hirian.
- Nor izan zen Sobietar Batasuneko azken lehendakaria? ??????? ???????? jauna.
- Non gertatu da orain arteko istripu nuklearrik handiena? ?ernobyl' hirian.
- Nor izan zen Sobietar Batasuneko azken lehendakaria? Mihai?l Gorba?ëv jauna.
Baina zeinu bereziak daude hor! Eta, gainera, nola irakurri behar da hori? Hori ez da gure inguruko hizkuntzetan ikusten den idazkera. Konplexua da, eta zeinu batzuk ezin dira gure ohiko hitzak bezala idatzi ordenagailuan. Zeinu diaktritiko bereziak erabiltzen dira; horregatik, ISO erakundeak eta Errusiak berak proposatu duten sistemak ez du arrakastarik izan ohiko erabileran, eta idazkera hori ez da ikusten ez gaztelaniaz, ez frantsesez, ez ingelesez... ohiko testuetan (komunikabideetan, eskola-liburuetan, literatura-lanetan...).
- Komunikabideetan, literaturan, irakaskuntza ez espezializatuan eta, oro har, dibulgazioan, hau da, eguneroko erabileran, arau honetan ematen diren euskararako transkripzio praktikoak.
- Goi-mailako lan akademikoetan edo espezializatuetan, erabateko zehaztasuna behar denean eta alderantzizko transliterazioa egiteko modua ziurtatu behar denean, nazioarteko ISO 9 transliterazio-estandarra, bera baita, bai ISO Estandarizaziorako Nazioarteko Erakundeak, bai alfabeto zirilikoa erabiltzen duten Errusia, Armenia, Azerbaijan, Bielorrusia, Kazakhstan, Kirgizistan, Tajikistan, Turkmenistan eta Uzbekistan estatuek ofizial bihurtu dutena.
Arauan, taula baten bidez, alfabeto zirilikoaren letra bakoitzak edo letra-multzo bakoitzak euskaraz zer ordain duen erakusten da, eta, horrekin batera, adibideak ematen dira. Kasu bakoitzean, gaztelaniaren, frantsesaren, ingelesaren, alemanaren eta katalanaren transkripzio praktikoa erakusten da, baita ISO 9 arauaren araberako transliterazioa ere. Hala, gaztelaniazko, frantsesezko edo ingelesezko testu bat aurrean izanik, nahiz eta alfabeto zirilikoan idatzitako jatorrizko hitza eskura ez izan, erraza da euskararako transkripzio praktikoaren arabera zer grafia dagokion jakitea.
Hona hemen taula hori erabiliz ateratako adibide batzuk:
Euskara | Errusiera | Gaztelania | Frantsesa | Ingelesa | Alemana | ISO 9 |
Anton Txekhov | ?????? ?????? | Antón Chéjov | Anton Tchekhov | Anton Chekhov | Anton Tschechow | Antòn Chéchov |
Boris Jeltsin | ????? ?????? | Boris Yeltsin | Boris Eltsine | Boris Yeltsin | Boris Jelzin | Boris El'cin |
Dmitri Xostakovitx | ??????? ?????????? | Dmitri Shostakóvich | Dmitri Chostakovitch | Dmitry Shostakovich | Dmitri Schostakowitsch | Dmitrij Šostakovi? |
Fiodor Dostoievski | ????? ???????????? | Fiódor Dostoievski | Fiodor Dostoïevski | Fyodor Dostoyevsky | Fjodor Dostojewski | F?dor Dosto'evskij |
Igor Stravinski | ????? ??????????? | Ígor Stravinski | Igor Stravinski | Igor Stravinsky | Igor Strawinski | Igor' Stravinskij |
Leonid Brezhnev | ?????? ??????? | Leonid Brézhnev | Léonid Brejnev | Leonid Brezhnev | Leonid Breschnew | Leonid Brežnev |
Alfontso Mujika
Exonomastika batzordeko idazkaria