Toribio Altzaga

(Donostia, 1861 – 1941)

Bigarren Gerra Karlista zela eta Ziburura joan eta bertan ikasi zuen Batxilerra. Mutil koxkorra zela, Iriyarena komedian parte hartu zuen Ziburun Marzelino Soroaren agindupean, eta handik aurrera antzerkigintzari lotu zitzaion behin-betiko. 1888an antzeztu zen haren lehen euskal obra. Lapurdin idatzi zuen eta Aterako gera du izenburua. 1915ean Donostiako, Euskal Izkera ta Iztunde Ikastola izenduna zuzentzeko hautatu zuten. Bertako taldearekin antzezten zituen obrak Donostian eta Gipuzkoan eskaintzen ziren, euskal giroa eta grina nonahi sortuz. Euskal Herri osoan antzeztu dira haren lanak, behin eta berriz. Hauek dira haietako batzuk: Santo Tomaseko feriya (1892), Axentxi ta Kontxexi (1914), Bernaiñoren larriyak (1915), Oleskari berriya (1916), Txiribiri (1918), Ramuntxo (1920), Andre Joxepa Tronpeta (1921), Elizatxoko ardazlea, Arpuxa kalian, Bost-urtian (1922), Etxietan, Zalaparta, Amantxi, Tan tarrantan, Zanpantzar (1923), Neskazar (1924) eta Burruntziya (1931). Opera libretoak ere idatzi zituen: Txanton Piperri (1899), Anboto (1906) eta Clicornamenti (argitaratu gabea). Halaber, 1926an William Shakespeare-ren Macbeth itzuli zuen Irritza izenburupean antzezteko. 1918an Lore-Jokoen eta Euskal-Erria aldizkariaren zuzendaria izan zen. Kritikoen iritziz, Toribio Altzagak goratu egin zuen euskal antzerkia haren aurrekoek utzitako maila apaletik, halako gaitasun eta duintasunera ekarriz.

Mikel Zarate

(Lezama, 1933 – 1979)

Aparejadore ikasketak egin ostean apaiz egin zen. Deustuko Unibertsitatean Filosofia eta Letretan lizentziatu zen, Derioko eskolako eta Bilboko Hizkuntza Eskola Ofizialeko euskara irakaslea izan zen eta, 1975ean, Deustuko Unibertsitatean literatura klaseak eman zituen. Euskaltzain urgazlea ere izan zen. Karmel, Anaitasuna, Euskera eta beste zenbait aldizkaritako kolaboratzaile emankorra izan zen. Eleberriak, olerkiak eta saioak idatzi zituen gehienbat. Honako hauek dira haren idazlan nagusienak: Bizkaiko euskal idazleak (1970). Haurgintza minetan (1972), Ipuin antzeko alegi mingotsak (1975), Influencias del vascuence en el habla castellana del Txorierri (1975), Higidura berdez (1975), Euskal deklinabidea (1976), Euskal literatura (1977), Euskal ortografia (1978), Bizipenen bultzadaz (1978). Hil ondoan hiru idazlan argitaratu zaizkio: Bilbo irrifarrez (1981) eta Utopiaren fantasian (1982) eta Etorriaren zorabioz (2004). Eleberrigintzan metafora ugari erabiltzen zuen, baina estilo arin eta argiaz idatzita. Olerkigintzan esperientzia pertsonalak eta bizitzaren bere ikuspegiak azaldu zituen. Metodo abangoardistak erabili zituen: letrak egoki kokatuz irudiak egiten zituen. Bizkaieraren ñabarduraz beteriko euskara batu eder eta malgua erabili zuen, zenbait idazle bizkaitarrek eredutzat hartu izan duena.

Felipe Arrese Beitia

(Otxandio, 1841-1909)

Euskal idazle eta olerkari bizkaitar honek, Gasteizen egin zituen marrazketako ikasketak. Lanbidez irudigilea zen eta Santugirie ezizenaz ezagutzen zen. 31 urterekin ekin zion poesigintzari. Euskal Herriko Hegoaldean ospatutako lehen Lore-jokoetan Ama euskeriari azkenagurrak olerkiarekin lehen saria jaso zuen (Elizondo, 1879) eta geroztik ez zuen bakar batean ere hutsik egin. Orduko a1dizkari gehienetan parte hartu zuen. F. Arrese Beitia erdi olerkari eta erdi bertsolariaren itzala, foruak galdu eta galera horrek sortutako samindura eta ondorioak adierazten ondo jakin izanagatik etorri zitzaion, haren mezua Herriaren gogoarekin guztiz bat zetorren eta. Haren olerki, soneto, oda eta itzulpenetan gehien erabili zituen gaiak aberri-kantuak eta kantu erlijiosoak izan ziren. Gartsua eta oparoa zen; gehiegizko erretorikak moteldu egiten du haren estiloa, beti euskararen etorkizunaz kezkaturik. F. Arrese Beitia, erromantiko berantiarra, bere garaiko semea izan zen. Euskara eta Euskal Herriaren geroa arriskuan ikusi zituen olerkaria dugu eta haren olerkiei sua eta garra darie.